Dagblaðið Vísir - DV - 02.06.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 2. JÚNÍ 1990.
15
II
f f j r
Flokkar og fjölmiðlar
í síöasta Reykjavíkurbréfi Morg-
unblaðsins var fróðleg umijöllun
um þátt íjölmiðla í kosningabarátt-
unni. Þær vangaveltur eru tíma-
bærar og þarfar, enda hlutur íjöl-
miðla í skoðanamótun og áherslum
að breytast frá einum kosningum
til annarra. Fjölmiðlarnir hafa
gríðarleg áhrif í kosningabaráttu
og á afstöðu almennings. Flokkar
og frambjóðendur koma sínum
málflutningi á framfæri í gegnum
blöð, sjónvarp og útvarp og væru
í rauninni handalausir og illa settir
án fjölmiöla. Fjölmiðlar gegna að
því leyti lykilhlutverki í lýðræðinu,
að koma skoðunum til skila og vera
vettvangur fyrir þau sjónarmið,
sem flokkarnir berjast fyrir.
Lengst af þótti hverjum stjórn-
málaflokki nauðsynlegt að ráða
yfir sínu eigin málgagni. Þannig
voru dagblöðin á íslandi flest hver
tengd eða jafnvel gefin út af flokk-
unum. Meðan ríkið hafði einkarétt
á útvarpsrekstri sinnti það að sjálf-
sögðu eðliiegu kynningarstarfi í
stjórnmálaumræðunni en þar ríkti
hlutleysisreglan og mikil tauga-
veiklun þegar Ríkisútvarpið þótti
hallt undir einn málstað á kostnað
annars. Þær deilur tóku oft á sig
kúnstugar myndir en heyra nú að
mestu sögunni til.
Áhrif sjónvarps
í Reykjavíkurbréfi er fjallað
nokkuð um hlut sjónvarpsins. Það
er rétt hjá Morgunblaðinu að eftir
tilkomu sjónvarpsins hafði það
mjög mikil áhrif í allri stjórnmála-
umræðunni. Menn unnu sigra og
tóku sjálfa sig af lífi í beinum út-
sendingum. Sjónvarpið var nýtt,
stjómmálamennirnir voru allt í
einu komnir heim í stofu kjósenda
og litlir hlutir eins og kækir, lát-
bragð eða svipbrigði skiptu miklu
máli þegar fólk tók afstöðu til
þeirra sem sáust á skerminum. Ég
minnist þess vel að þegar Bjami
heitinn Benediktsson kom fyrst
fram í sjónvarpi urðu menn varir
við sérkennilegan svip sem Bjarni
setti upp í hvert skipti sem hann
hafði lokið máli sínu. Hann hallaði
undir flatt og tók bakfall sem var
næstum hlægilegt en afar áberandi
og hvimleitt.
Þetta var þeim mikla stjóm-
málamanni eðhlegt og enginn hafði
gert mikið með það fyrr en andlitið
á honum var aUt í einu í fókus inni
á hvers manns heimili. Sem betur
fer gátu bæði hann og aðrir brosað
að þessu sérkennilega tiltæki og
Bjami var fljótur að venja sig af
því. En þetta er dæmi um áhrif
sjónvarpsins í návígi.
Það má sömuleiðis fuUyrða að
Kristján Eldjárn hafi á sínum tíma
náð hylli þjóðarinnar og kjöri sem
forseti fyrir sjónvarpsþætti sína
sem þjóðminjavörður, enda var öU
hans framkoma og orðfæri með
þeim hætti að aðdáun vakti. Aftur
réð sjónvarpið. hér miklu um af-
stöðu fólks til frambjóðanda.
Eftir að einkaréttur ríkisins var
afnuminn á útvarps- og sjónvarps-
rekstri þykir víst að dregið hafi úr
mætti sjónvarpsins og ennþá frek-
ar útvarpsins. Hlustun einskorðast
ekki lengur við þá einu stöö sem í
gangi var og enginn veit lengur á
hvað skal horft eða hlustað og at-
hyglin fer tvist og bast með tílkomu
fleiri stöðva. Mér finnst sömuleiðis
að mun minna sé um „debat“ í
sjónvarpi í seinni tíð auk þess sem
almennur stjórnmálaáhugi hefur
dvínað. Menn hlusta ekki lengur á
eldhúsdagsumræður eöa fylgjast
með sjónvarpsþáttum um stjóm-
mál eins og kappleikjum, þar sem
hver heldur með sínu liði.
Afstaða
Morgunblaðsins
Ef það er rétt ályktun að sjónvarp
og hljóðvarp gegni ekki sama hlut-
verki og áöur þá er einnig deginum
ljósara að dagblöðin eru aftur í
vaxandi mæh sá vettvangur sem
bæði kjósendur og frambjóðendur
leita 411. Það er og niðurstaða
Reykjavíkurbréfs Morgunblaðsins.
Og hver er þá staðan á þeim bæ?
Málgögn Framsóknarflokks, Al-
þýðuflokks og Alþýðubandalags
eru smám saman að deyja út. Þau
hafa litla útbreiðslu og ná ekki til
fjöldans. Kvennalistinn hefur ekk-
ert málgagn né heldur Borgara-
flokkurinn. Getur verið að sú staða
skýri að einhverju leyti slæmt
gengi áðurnefndra stjórnmála-
flokka? Standa þeir höllum fæti í
lýðræðinu þegar þeir hafa ekki
lengur málgögn sem reka skelegg-
an áróður fyrir málstaðnum? Getur
það verið ein af skýringunum á
spennufalli Kvennalistaframboða
að framboð þeirra og málfutningur
týnist og nær ekki eyrum fólksins?
Allt er þetta umhugsunarvert og
líka það að stærsta blaðið, Morgun-
blaðið, rekur á sama tíma feimnis-
lausan áróður fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn. Þó hefur blaðið marg-
sinnis tekiö fram að það sé ekki
málgagn þess flokks og reki sjálf-
stæða ritstjórnarstefnu gagnvart
mönnum og málefnum. Þaö munar
um minna þegar Morgunblaðið
leggst á sveif með einum flokki með
svo afdráttarlausum hætti.
Það er auðvitað ekki ritstjórnar
DV að gagnrýna ritstjórn Morgun-
blaðsins fyrir þá stefnu sem blaðið
rekur. Og víst er það rétt hjá þeim
Morgunblaðsmönnum að eitt enað
vera óháöur og annað að vera hlut-
laus. Það er manndómur í því að
þora að hafa skoðun. En hér er því
aðeins verið að vekja athygli á
þessari staöreynd um afstöðu
Morgunblaðsins að áhrif stjóm-
málaflokkanna eru mismunandi
Laugardags-
pistiU
Ellert B. Schram
þegar kemur að blöðunum og þeim
málfutningi sem þar birtist.
Tíminn, Þjóðviljinn og Alþýðublað-
ið eru eins og krækiber í helvíti í
samanburði við mátt og útbreiðslu
Moggans og Sjálfstæðisflokkurinn
nýtur góðs af því.
ÞátturDV
En þá kemur að þætti DV. Ég hef
orðið var við þær skoðanir margra
sjálfstæðismanna að DV hafi alls
ekki lagt málstað sjálfstæðismanna
lið. Einn hélt því meira að segja
fram að DV og skrif þess hefðu
verið hættulegasta stjórnarand-
staða meirihlutans í nýafstaðinni
kosningabaráttu! Það er auðvitað
orðum aukið en hitt er laukrétt að
DV hefur ekki verið málgagn eins
eða neins og það hefur aldrei staðið
til. Blaðið hefur þvert á móti lagt
metnað sinn í að gæta jafnræðis
og birta óvilhallar fréttir af fram-
boðum og flokkum. Síður blaðsins
hafa staðið öpnar fyrir öllum fram-
bjóðendum og stuðningsmönnum
þeirra. í leiðurum og ritstjómar-
greinum hefur verið leitast við aö
leggja hlutlægt mat á rök og mót-
rök og haldið uppi málefnalegum
málflutningi.
Undirritaður er býsna stoltur yfir
hlut DV í kosningabaráttunni.
Blaðiö kynnir sig sem frjálst og
óháð og telur þaö skyldu sína ogo
brýna þörf að rækja það hlutverk
að veita lýðræðislegri umræðu
brautargengi. Hvar stæði lýðræðið,
hvar stæðu stjórnmálaflokkarnir,
ef DV tæki upp einhliða stuðning
við Sjálfstæðisflokkinn á borð við
það sem Morgunblaðið gerir? Hvar
stæöu kjósendur með sínar skoð-
anir og hvers virði er þaö fyrir
meirihlutann í Reykjavík eða Sjálf-
stæðisflokkinn sem slíkan ef og
þegar sú staða kemur upp í þjóð-
félaginu að tvö stóru blöðin í
landinu halda uppi merki eins
flokks í ljósi þess hversu bágborin
útbreiðsla annarra blaða er og með
hliðsjón af minnkandi áhrifum
sjónvarps og útvarps?
í hita leiksins
Gll teikn eru á lofti um það að
sérstök málgögn einstakra stjórn-
málaflokka séu hðin tíð. Almenn-
ingur hefur ekki áhuga á einlitum,
hlutdrægum og flokkspóhtískum
fréttaflutningi. Almenningi geðjast
ekki að bhndri ást á einum flokki
en taumlausu skítkasti í garð ann-
ars. Hlutverk fjölmiðla er í vaxandi
mæh á þann veg að flytja hlut-
lausar fréttir, vera opinn vettvang-
ur fyrir hin ólíku sjónarmið og
veita valdinu aðhald. Milh kosn-
inga og í kosningum. Það var í þess-
um anda sem DV lagði áherslu á
að gera öhum framboðslistum jafnt
undir höfði í kosningabaráttunni.
Blaðið hafði sérstöðu að því leyti.
Önnur dagblöð tóku grímulausa
afstöðu meö einstökum flokkum.
i hita leiksins kann einhveijum
sjálfstæðismönnum að þykja það
aum frammistaða hjá DV að þora
ekki að styðja framboö Sjálfstæðis-
flokksins með sama hætti og Morg-
unblaðið. DV er jú borgaralegt blað
og annar ritstjórinn vel þekktur
sjálfstæðismaður. Hvers vegna
skyldi hann ekki beita sínum
penna og því blaði sem hann rit-
stýrir í þágu þess flokks sem hann
kýs?
Vitaskuld áskilja bæði DV og rit-
stjórar þess sér rétt til að lýsa yfir
skoðunum sínum og stuðningi við
stefnur og málstað þegar nauðsyn
ber til. DV hefur enda ekki verið
þekkt fyrir skoðanaleysi. Rödd
blaðsins hefur hljómað og mál-
flutningur þess gagnrýndur ein-
mitt fyrir þá sök að í leiðurum er
engin tæpitunga töluð. En DV er
landsmálablað en ekki prívat mál-
gagn. DV er frjálst og óháð en ekki
á klafa flokka eða frambjóöenda.
Það getur heldur ekki verið krafa
sjálfstæðismanna né nokkurra
annarra að blaðið sé gagnrýnislaus
gólfþurrka sem krjúpi fyrir valdi
eða stjómendum, einmitt á þeim
tíma sem lýðræðið þarf á því að
halda að allir haldi vöku sinni.
Áhrifamikið blað gegnir skyldu
sinni fyrir þjóðfélagið allt þegar
það fjallar málefnalega og heiðar-
lega um stjómmál í hita kosninga-
baráttu. Þeir sem eru póhtískir
talsmenn frelsis til orðs og æðis
ættu vart að misvirða þann heiðar-
leika að sagður sé kostur og löstur
á mönnum og málefnum. Mann-
kynið hefur fengið meira en nóg
af einræði og tilbeiðslu.
Sjálfstæði fjölmiöla
Gengi Sjálfstæðisflokksins var
mikið og gott í sveitarstjórnarkosn-
ingunum. Flokkurinn hefur nálægt
helmingsfylgi ahra kjósenda í
landinu. Fræðhega séð er ahs ekki
útilokað aö Sjálfstæðisflokkurinn
geti náð meirihluta á alþingi, að
óbreyttri flokkaskipan og miðað
við stjórnmálaástandið. Það væri
ýmsum ekki á móti skapi en á sama
tíma væri það í hæsta máta var-
hugaverð staða í þjóðfélaginu ef
þau tvö blöð í landinu, sem ein-
hverja útbreiðslu hafa, væm jafn-
framt gagnrýnislausir málaiiðar
hjá þeim sama flokki.
Fjölmiðlar eiga að sem mestu
leyti að standa utan flokksbanda.
Þeir eiga að veita aðhald og halda
uppi gagnrýni og vernda lýöræðis-
lega umfjöllun. Þeir eiga ekki að
vera aftaníossar. Þeir eiga ekki aö
beygja sig í duftið fyrir stjóm-
málaforingjum, hversu vinsæhr og
virtir sem þeir eru, heldur öðram
fremur að halda þeim við efniö. Til
þess er sjálfstæði fjölmiðla og til
þess hafa menn barist fyrir afnámi
einkaréttar á útvarps- og sjón-
varpsrekstri. Sú er og ástæðan fyr-
ir útbreiðslu dagblaða sem sækja
styrk sinn th fólksins og lesenda
sinna í stað flokksverndar og ríkis-
styrkja.
Ellert B. Schram