Dagblaðið Vísir - DV - 15.06.1991, Side 14

14
LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð i lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Banvæn ríkisfaðmlög
Eitt einkenni er meira áberandi en flest önnur, þegar
fyrirtæki og heilar atvinnugreinar fara á höfuðið hér á
landi. Það er, að þessir aðilar hafa notið óeðlilega hlýrra
faðmlaga hins opinbera, sjóða þess, styrkjakerfis, ríkis-
banka og ráðuneyta. Slík faðmlög eru banvæn í eðli sínu.
Álafoss er nýtt dæmi um álögin, sem fylgja heitum
faðmlögum ríkisvaldsins. Það hefur pumpað í fyrirtæk-
ið hlutafé, styrkjum og lánum og meira að segja sent
ýmsa helztu montkarla efnahagslífsins til að sitja í stjórn
þess. Þetta dæmi gat ekki farið öðruvísi en ifla.
Frægasta dæmið um ríkisfaðmlög er Samband ís-
lenzkra samvinnufélaga, sem löngum hefur haft óheftan
aðgang að ráðherrum og stærsta banka landsins. Þessa
miklu ást hefur Sambandið ekki þolað. Það er nú að
grotna 1 sundur og leysast upp í frumeiningar sínar.
Heil atvinnugrein er nú að fara á höfuðið eftir hlý
faðmlög hins opinbera. Það er fiskeldið, sem hefur um
árabil verið helzta tízkugrein stjórnmálanna. Undir fána
þessa dekurbarns hafa menn vaðið í sjóði og banka og
sitja núna uppi með átta milljarða króna hrun.
Afleiðingar faðmlaga ríkisins lýsa sér í ótal myndum.
Ein er heilsuhæli Náttúrulækningafélagsins, sem er að
verða eign ríkis og læknafélags, af því að það var orðið
svo vant sjáflvirkri peningahlýju húsdýrs hins opin-
bera, að það getur ekki lflað úti í náttúrunni.
Þessa dagana er varla hægt að opna svo dagblað eða
skrúfa frá útvarpi og sjónvarpi, að ekki fréttist af nýjum
gjaldþrotum og neyðarópum frá fyrirtækjum og at-
vinnugreinum, sem ekki geta staðið við fjárskuldbind-
ingar sínar. Þessi hrina á sínar eðlilegu skýringar.
Þegar fráfarandi ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar tók við völdum síðari hluta ársins 1988, var stigið
risaskref í átt til velferðarríkis atvinnuveganna. Þá voru
slegnir margir milljarðar í útlöndum til að koma á fót
Atvinnutryggingarsjóði og Hlutaíjársjóði.
Þessir nýju sjóðir bættust við fyrri Framkvæmdasjóð
og Byggðasjóð og ríkisbankana. í þessum stofnunum
öllum sitja stjórnmálamenn og sérstök stétt ábyrgðar-
lausra embættismanna og hafa hamast við að faðma að
sér einstök fyrirtæki og heilar atvinnugreinar.
Á sama tíma var fólkið í Austur-Evrópu unnvörpum
að kasta af baki sér hliðstæðu veflerðarkerfl atvinnulífs-
ins, sem fólst eins og hér í, að ríkið sá fyrirtækjunum
fyrir lifibrauði, en markaðurinn var skekktur og skæld-
ur. Við fórum í austur meðan aðrir fóru í vestur.
Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar var versta
ríkisstjórn íslandssögunnar af því að hún vann skipu-
legar en aðrar að uppbyggingu veflerðarríkis atvinnu-
veganna. í meira mæli en aðrar ríkisstjórnir lét hún
byggja gróðurhús utan um atvinnuvegi og fyrirtæki.
Þótt veflerðarkerfi kunni að vera nothæft í félagsmál-
um, er það algerlega óhæft sem rammi utan um atvinnu-
líf. Fyrirtæki blómstra aðeins úti í náttúrunni, þar sem
skiptast á skin og skúrir, sumar og vetur; þar sem sí-
breytilegar markaðsaðstæður efla fólk til dáða.
Hinn hefðbundni landbúnaður er dæmi um atvinnu-
grein, sem er orðinn svo fastur 1 álögum hins opinbera,
að hann er orðinn að hreinni félagsmálastofnun. Faðm-
lög ríkisins við aðrar atvinnugreinar eru einnig að gera
þær ófærar um að lifa samkvæmt markaðslögmálum.
Helzti lærdómur núverandi gjaldþrotahrinu er, að
faðmlög hins opinbera eru hættuleg í atvinnulífinu og
að hlýjustu faðmlög þess eru í eðli sínu banvæn.
Jónas Kristjánsson
Hellt úr kjörkassa á kjörstað í Moskvu að loknum forsetakosningum i Rússneska sambandslýðveldinu.
Símamynd Reuter
Straumhvörf í
sögu Rússaveldis
í fyrsta skipti í þúsund ára sögu
Rússaveldis hefur sú mikla þjóð
kjörið sér leiðtoga í frjálsum, al-
mennum kosningum. Slík tíðindi
verða að teljast heimssöguleg og
eru skýrasti vitnisburðurinn um
straumhvörfm sem orðið hafa í
Sovétríkjunum frá því Mikhail
Gorbatsjov hófst þar til valda fyrir
sex árum. Honum hefur tekist að
lama valdakerfl kommúnista-
ílokksins og leysa úr læðingi frjálst
og fullburða þjóðfélagsafl óháðra
þegna.
Allt að tveir þriðju atkvæða í for-
setakosningum i Rússneska sam-
bandslýðveldinu til handa Boris
Jeltsin og, ef vel lætur, tíundi hluti
í hlut Nikolais Riskov er ótrúleg
skipting. Að framboði Jeltsins
standa lausleg samtök, Lýðræðis-
legt Rússland, sem urðu til fyrir
rúmu ári upp úr fyrstu sovésku
þingkosningunum sem kommún-
istaflokkurinn einokaði ekki alger-
lega. Þessi hreyfing er enn sem
komið er að mestu einskorðuð við
borgirnar og innan hennar starfa
mismunandi skoðanahópar.
Riskov naut stuðnings flokks-
kerfisins sem ráðið hefur Sovét-
ríkjunum í rúma sjö áratugi og
teygir anga sína út í hvern krók
og kima þjóðlífsins. Þar að auki
beittu flokksmálgögn síðustu dag-
ana fyrir kosningar svívirðilegustu
aðferðum til að reyna að klekkja á
Jeltsin. Hann var borinn öllum
mögulegum sökum, allt frá geð-
veilu og drykkjuskap upp í aðild
að samsæri um að selja breskum
fjárglæframönnum auðlindir Rúss-
lands. Alríkissjónvarpið tók þátt í
herferðinni gegn Jeltsin á sinn
hátt. Sjónvarpsmenn yfirheyrðu
hann af grimmd en fóru silki-
hönskum um mótframbjóðend-
uma. Lægst lögðust sjónvarps-
menn þegar þeir spurðu Jeltsin í
þaula um ætterni konu hans, hvort
að henni stæðu nú ekki einhverjir
órússneskir ætthðir, og var auðvit-
að með þessu verið að reyna að
virkja rógróið gyðingahatur skríls-
ins.
Þar að auki ræður flokkskerfið
enn víðast á landsbyggðinni og
þaðan berast fregnir af að flokksrit-
arar og formenn samyrkjubúa hafi
reynt að beita kjósendur þrýstingi
til að hræða þá frá að kjósa Jeltsin.
Slitrótt útslit sem fyrir liggja,
þegar þessi orð eru fest á blað,
benda til að ófrægingarherferðin
gegn Jeltsin hafi snúist gegn þeim
sem henni beittu. Atkvæðahlut-
deild hans fór yfir 90 af hundaði í
Sverdlovsk, iðnaðarborginni í Úr-
al, þar sem hann gat sér fyrst orð
í stöðu flokksritara. Sömuleiðis fór
fylgi Jeltsins fram úr öllum fyrir-
framhkum í Gorkí, lokaðri her-
gagnaiðnaðarborg, þar sem talið
var að þjóðlífsstraumar ættu erfitt
uppdráttar.
Borgarstjórar tveggja stærstu
borga Rússlands, þeir Anatoli Sobt-
sjak í Leníngrad og Gavril Popov- í
Moskvu, unnu ámóta sigra og
Erlend tídindi
Magnús Torfi Ólafsson
Jeltsin en þeir sögðu sig ásamt
honum úr kommúnistaflokknum
fyrir ári og njóta stuðnins Lýðræð-
islegs Rússlands. Popov komst svo
að orði, þegar úrslit urðu sýn, að
nú hefði verið tekið sögulegt risa-
skref fram á við og með því hefði
Rússland skipað sér í raðir hins
siðmenntaða heims.
Ein af samsæriskenningunum,
sem vaða nú uppi í Sovétríkjunum
á umbrotatímum, er á þá leið aö
erjur þeirra Jeltsins og Gorbatsjovs
Sovétforseta séu einungis yfirskin.
Undir niðri hafl þeir tekið höndum
saman um að grafa svo undan veldi
kommúnistaflokksins að það eigi
sér ekki viðreisnar von. Þeir hafi
aðeins skipt með sér verkum. Hlut-
verk Gorbatsjovs sé að beita valdi
sínu yfir flokkskerfi og ríki þannig
að þessar stofnanir missi allt álit
og virðingu og gefa þannig Jeltsin
svigrúm til að safna um sig alþýðu-
fylgi eftir að Gorbatsjov hefur búið
svo um hnúta að gamla kúgunar-
kerfið er óvirkt.
Eins og aðrar samsæriskenning-
ar fehur þessi á því að vilja skýra
of mikið. Gorbatsjov og Jeltsin eru
hreinlega neyddir til að vinna sam-
an í raun til af> ná markmiðum sín-
um, hversu mjög sem þá kann að
greina á um einstök efni, sér í lagi
tímasetningu aögerða. Báðir hafa
gengið í sama skóla, þjálfun til
ábyrgðarstarfa fyrir kommúnista-
flokk Sovétríkjanna. Báðir hafa
það víða yfirsýn að þeim er ljóst
að kerfið, sem þeir ólust upp við,
er hvorki mannsæmandi né á
nokkurn hátt fært um að gera Sov-
étríkjunum í heild né Rússlandi út
af fyrir sig fært að halda hlut sínum
í heimi tæknibyltingarinnar sem
yfir stendur.
Gorbatsjov hefur valið þann kost
aö leysa upp valdakerfi kommún-
istaflokksins smátt og smátt úr
stöðu flokksforingja. Til þess að ná
því marki hefur hann slegið úr og
í. Jeltsin vildi fara hraðar og var
tU að mynda vikið úr stjórnmála-
nefndinni 1987, einkum fyrir að
gera sig líklegan til að afnema
margvísleg forréttindi nómenklat-
úrunnar (manna á forfrömunar-
skrá flokksins) í fiokki, her og emb-
ættiskerfi. Þá var hann flokksritari
í Moskvu.
Enginn hugöi að Jeltsin ætti sér
viðreisnar von en þegar Gorbatsjov
efndi til fyrstu, frjálsu kosninga í
Sovétríkjunum gerði hann sér lítið
fyrir og náði kjöri á þing með at-
kvæðum yfir fjögurra fimmtu allra
kjósenda í Moskvu. Svipaðan leik
lék hann svo í Sverdlovsk í kosn-
ingum til Æðsta ráðs Rússneska
sambandslýðveldisins og fékk síð-
an samþykkt í þjóðaratkvæða-
greiðslu að forseti þess skyldi þjóð-
kjörinn.
Sveifla Gorbatsjovs á band með
íhaldsöflum flokks, hers og leyni-
þjónustu í fyrrahaust hafði fyrst
og fremst í fór með sér blóðsúthell-
ingar í Eystrasaltslöndum og
Armeníu, herútboð á götur
Moskvu og stigmagnað efnahags-
öngþveiti. Til eru þeir sem telja að
þetta hafi verið eitt af kænsku-
brögðum Sovétforseta, að gefa
íhaldinu tækifæri til að ganga sér
rækilega til húðar gagnvart al-
menningsálitinu.
Hvað sem því líður sneri Gorbat-
sjov blaðinu við í vor með 9+1 sam-
komulaginu svonefnda, milli hans
og forseta niu helstu Sovétlýðveld-
anna. Þar er kveðið á um gerð nýs
sambandssáttmála með skýrri
verkskiptingu milli stjórna lýð-
velda og alríkisstjórnar. Eftir að
Rússneska sambandslýðveldið er
komið með þjóðkjörinn forseta er
aðkallandi að sá sáttmáli verði að
veruleika.
Jafnframt er á dagskrá hðsinni
erlendis frá við ummyndun sov-
ésks hagkerfis til markaðsbúskap-
ar. Það bar upp á sama dag að kjöri
Jeltsins var lýst, Bandaríkjaforseti
bauð honum heim, breski forsætis-
ráðherrann bauð Gorbatsjov að
hitta forustumenn sjö helstu iðn-
ríkja í London í næsta mánuði og
hópur sovéskra og bandarískra
hagfræðinga gekk frá áætlun um
sovéska markaðsvæðingu í sam-
vinnu við iðnríkin undir yfirum-
sjón alþjóðapeningastofnana. Tíð-
inda er enn að vænta.