Dagblaðið Vísir - DV - 15.06.1991, Blaðsíða 15

15
LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ1991.
íslendingar fá framlengingu á helg-
ina til aö halda upp á þjóöhátíð.
Reykvíkingar halda upp á daginn
meö því að marséra í skrúðgöngu,
éta pylsur og taka bömin sín á
herðarnar tíl að fylgjast með útihá-
tíð í miöbænum. Það er að segja
þeir sem ekki eiga heimangengt í
bíltúr austur yfir fjall eða hafa ekki
komið sér upp sumarbústaö í
Grímsnesinu. Þar hafa þeir frið
fyrir hátíðahöldum og umstangi og
sjálfsagt er sami háttur hafður á í
öðrum byggðarlögum. Fólk er á
harðahlaupum undan sautjánda
júní og skilur bæði þjóðarmetnað-
inn og ættjarðarástina eftir heima.
Ef hún er þá til.
Forsætisráðherra gerir áreiðan-
lega sitt besta tíl að hressa upp á
þjóðerniskenndina. Flytur hátíðar-
ræðu um Jón forseta og vitnar í
þjóðskáldin og minnir á sögulegt
hlutverk okkar í stórum heimi. Svo
verður þjóðsöngurinn spilaður og
fólkið, sem á þennan þjóðsöng,
stendur hnípið undir sálmalaginu
eins og eilífðarsmáblómið sem titr-
andi deyr. Bíður eftír að laginu
ljúki og vonar að hann rigni ekki
á meðan. Börnin hrópa: mamma,
kauptu ís, og mamma segir: við
hefðum átt að taka regnhlífina með
okkur. Pabbi stendur álengdar og
reynir að muna hvað ráðherrann
sagði. Var þetta ekki í hundraðasta
skipti sem hann heyrði þessa hátíð-
arræðu og samt man hann ekki
hvað ráðherrann sagði?!
Ræðurnar fara inn um annað
eyrað og út um hitt. Sama gerir
þjóðræknin og stundum bölvum
við jafnvel þeim örlögum að vera
partur af þessari þjóð sem kann
ekki fótum sínum forráð í efna-
hagsmálum og kann sér ekki tíllits-
semi í veðurfari. Býr í harðbýlu
landi, svörtu skammdegi og gerir
með sér þjóðarsátt um sultarláun.
Er svo snauð af frambærilegu fólki
að sami maðurinn verður að gegna
bæði embættum forsætisráðherra
og borgarstjóra í einu!
Öxarvið ána
Já, af hverju á okkur að vera
annt um þetta land með veðurbarð-
ar heiðar, lágreist þorp og rysjótta
höfuðborg? Ekki kemur væntum-
þykjan fram í umgengninni. Mýr-
arnar uppristar af skurðum, mó-
börðin uppblásin af ofbeit, Þórs-
mörkinni lokað vegna ágangs.
Ryðgaðir traktorar í hverju bæjar-
hlaði, ófrágengnar eyjar milli ak-
■« r.<»»Wi

DV-mynd Hanna
milli þjóðanna?
Ef ég held áfram að tala af sömu
hreinskilninni um framtíðina eins
og fortíðina og læt öðrum eftir þjóð-
rembinginn þá virðist margt benda
til þess að næstu kynslóð og næstu
kynslóðum sé betur tryggð fram-
tíðin með því að opna þeim leið til
nýrrar aldar og nýrrar álfu. Freista
þess að gefa frelsinu tækifæri í
námi, atvinnu, íjárfestingum og
búsetu. Losa um átthagafjötra og
fordóma, gera íslenskt hugvit að
alþjóðlegri markaðsvöru. Spjara
sig í samkeppni, einkaframtaki og
samfélagi þjóðanna.
Frjálsirmenn
En hvað þá um þjóðernið og ætt-
jarðarástina? spyrja menn sjálfsagt
og óttast um íslenska tungu og ís-
lenska menningu? Hvað um sög-
una og forfeðurna sem ólu okkur
upp og eiga annað og betra skilið
en afkomendur þeirra fórni þjóð-
frelsisbaráttunni fyrir molana sem
hrökkva af borði Evrópubanda-
lagsins? En ég spyr á móti: Er ætt-
jarðarást það sama og átthagaijötr-
ar? Er sá verri, íslendingurinn sem
freistar gæfunnar í útlöndum en
sá sem eyðir ævi sinni í Útgörðum?
Ég er ekki að mæla með því að
íslendingar sæki skilyrðislaust um
aðild að bandalaginu. Ég er ekki
að mæla með neinu öðru en því að
hver og einn hugleiði hvernig
framtíðinni verður best borgið.
Þjóð samanstendur af einstakling-
um sem vilja lifa lífinu lifandi.
Frjálsir menn. Þjóðernishroki og
fordómar eiga ekki samleið með
frelsinu.
Það er athyglisvert í þessu sam-
bandi að eftir því sem samruni
þjóðanna eykst eflist þjóðernisvit-
undin og styrkist þjóðmenningin í
hverju landi. Við rótunum er ekki
hróflað þótt trjágreinunum sé flétt-
að saman.
Frelsi nú til dags er ekki frelsi
þjóða til að segja öðrum þjóðum
stríð á hendur né heldur frelsi til
að binda hendur sínar í ófrelsi eig-
in umhverfis. Frelsi þjóðar er með-
al annars og ekki síður fólgið í því
að hafa kjark til að velja sjálfur
stað sinn og stund.
Paradísájörðu
Ég sat fyrr í þessum mánuði á
gullinni strönd Suður-Ítalíu þar
sem fegurðin var ólýsanleg í nátt-
I nafni þjóðrembings
reina, salmonellur í fjörunni, sorp-
haugar í nágrenninu. Og ekki er
hugarfarið betra í garð samborgar-
anna. Stöðugar deilur milli stjórn-
málaflokka, öfund og níð um ná-
grannana, skilnaðir við maka,
skapvonska í umferðinni og stöðug
óánægja með hlutskipti sitt í sam-
anburði við aðra.
Er þetta þjóðerniskenndin og ætt-
jarðarástin sem gerir okkur að svo
göfugri þjóð og eftírsóknarverðri?
Eða er það þjóðarmetnaður sem
svífur yfir vötnunum þegar ís-
lenskir íþróttamenn eru hafðir að
háði og spotti fyrir að vera ekki
heimsmeistarar eða menn skamm-
ast sín fyrir að vera ekki efstir í
söngvakeppni Evrópu? Eða stafar
sá þjóðarrembingur af ættjarðarást
þegar íslenskir túristar syngja Öx-
ar við ána á erlendum skemmti-
stöðum og yerða stórkaflalegir á
kostnað annarra?
Hvort flokkast það undir ætt-
jarðarást eða átthagafiötra að geta
ekki shtíð sig frá æskustöðvunum?
Er sá meiri íslendingur sem eyðir
ævi sinni á skrifstofu þjá hinu opin-
bera heldur en hinn sem leggur land
undir fót og sest að í ÁstraUu? Einu
sinni var sú tíð að þeir voru Utnir
homauga sem sigldu, hvað þá þeir
sem settust að í útlöndum. í augum
þjóðernissinna vom þeir svikarar
við land og þjóð sem fluttust húferl-
um og fólksflóttinn vestur um haf
þóttí uppgjöf. Þeir svíkja landið í
tryggðum sem freista gæfunnar í
öðram og fiarlægum löndum.
Hetjusögur
Við hælumst um af sögunni. En
hver er sú saga? SamfeUd hörmung
öld eftír öld og meðan aðrar þjóðir
reistu sér hallir og efldu menningu
sína og menntun lá íslandsmaður-
inn á fleti í torfkofa og þuldi rím-
ur! Einangraðist í útlegð á hjara
veraldar og afneitaði vikivökunum
vegna þess að þeir þóttu danskir
að uppruna! Sá þótti mestur ís-
lenskra höföingja sem leitaði uppi
skinnbönd og handrit á kotbýlum
vegna þess að þjóðin sjálf hafði
hvorki rænu né vit á því að halda
því sjálf til haga.
Hefur það nokkurn tímann verið
rannsakað til hlítar, eða rannsakað
yfirleitt, hvers vegna Jón forsetí
Sigurðsson barðist svo skeleggri
baráttu fyrir sjálfstæði íslands
meðan hann dvaldi í Danmörku?
Var það kannski af því að hann
dvaldi í Danmörku mestalla sína
ævi? Sá góði maður hefði sennilega
ekki átt upp á pallborðið ef hann
hefði asnast til að setjast að í sínu
eigin landi og verða fórnarlamb
nábýlisins við umkomuleysið.
Jú, rétt er það. Við eigum forn-
sögurnar og landnámsheimildirn-
ar og erum stoltír af varðveislu
þeirra. En er það til að státa af að
eiga hetjusögur af landnámsmönn-
um meðan afkomendurnir áttu
ekki bót fyrir rassinn á sér og lifðu
hér af þeirri einföldu ástæðu að
þeir komust ekkert annað? Það er
í sjálfu sér merkileg staðreynd að
Laugardags-
pistill
Ellert B. Schram
danskur maður hefur tekið sér það
fyrir hendur að grennslast fyrir um
líf og sögu íslendinga á árunum frá
1400 tíl 1800 vegna þess að íslend-
ingar hafa ekki hirt um það sjálfir?
Við höfum verið að kenna Dönum
um þessa eymd okkar og volæði en
hitt er miklu nær að fullyrða aö
sökin hggi hjá íslendingum sjálfum
eins og glöggt kemur fram í ágætri
bók Gísla Gunnarssonar sagnfræð-
ings, Upp, upp, mitt ísaland. Það
voru örfáir stórbændur og heljartak
þeirra á hjúum og landréttindum
sem áttu sinn stóra þátt í samfelldri
og aldalangri stöðnun þjóðfélagsins.
Þegar ég fór í sveit sem strákur
á flmmta áratugnum komst ég í
kynni við landbúnaðarstörf eins og
þau höfðu verið stunduð hér á landi
í sjö aldir. Svo kom traktorinn um
miðja þessa öld og breyttí öllu. En
það var ekki fyrr.
Fortíð-framtíð
Nú er margt að breytast í heimin-
um og þjóðir renna saman í banda-
lög og landamæri eru lögð niður
og stórveldi hafa jafnvel afsalað sér
dómsvaldi og stjórnvaldi til mið-
stjórnar í Brussel, þaðan sem Evr-
ópubandalaginu er stýrt. íslending-
ar setja sig á háan hest og neita
einir þjóða í Vesturálfu að láta
sjálfstæði sitt af hendi og kenna það
við þjóðrækni. Nú renna öll vötn
til Dýrafiarðar nema hér á gamla
Fróni sem loksins er að standa
undir nafni fullveldis og lýðveldis
þegar þess konar sjálfstæði er
greinflega að renna sitt skeið á
enda. Vahð viröist aftur standa um
það að vera sjálfstæður kotbóndi í
afdölum ehegar hjáleigukarl upp á
náð stórbóndans.
Spurningin snýst sem sagt um
það hvort og hvernig við vhjum
vernda sjálfstæðið og hvað gagn er
af ættjarðarástinni. Hvort gerir
þjóðin betur við sig, að halda sínum
réttí og halda sínum lögum, fiski
og fengnu fullveldi, eða opna landið
og miðin og taka þátt í samruna
þjóða og ríkja? Vill hún standa ein
og óstudd eða vill hún fallast í
faöma með þeim sem fella múrana
úrunni og eilífðarsmáblómið titr-
aði hvorki né dó. Þaö var paradís
á jörðu ef mælt er í sól og sælu.
En hugurinn hvarflaði heim og
hlíðin var fögur og dró mig til sín
í fiarska. Römm er sú taug. Þar
fann ég að engin fegurð er meiri
en fegurðin heima. Þar fann ég aö
frelsið var fólgið í frelsinu til að
taka þá ákvörðun að fara heim.
Ekki af því ég þurfti eða neyddist
eða varð heldur af því mig langaði.
Þið verðið að fyrirgefa mér stæri-
lætið en ég leyfi mér að fullyrða
að þarna er hinni réttu ættjarðar-
ást best lýst. Ekki þjóðrembingur,
ekki sautjándi júni, ekki átthaga-
fiötrar, ekki valdboð, ekki þjóð af
sama þjóðerni. Heldur löngun og
þrá eftír landi og fólki sem seiðir
tíl sín. Kannski íslendingar þurfi
allir að komast í snertingu við
ókunn lönd til að meta það sem
þeir eiga.
Ég hef engar áhyggjur af menn-
ingu, tungu og sögu, engar áhyggj-
ur af afsali á fullveldi eða viðskiln-
aði við þjóðerni meðan landiö hefur
aðdráttarafl af eigin rammleik.
Meðan taugin er römm. Ég hræðist
ekki frelsið meðan frelsið tekur
mið af tilfinningum jafnt sem efnis-
gæðum; meðan frelsið til ferðalag-
anna flytur okkur aftur heim. Þjóð-
frelsi og einstakhngsfrelsi verður
aldrei stjórnaö eða stýrt af remb-
ingi né heldur að ofan. Þjóðernis-
kenndin kemur að innan.
Ellert B. Schram