Dagblaðið Vísir - DV - 15.06.1991, Blaðsíða 4

Fréttir
LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 1991.
Vandi rækjuverksmiðjanna:
Fækka þarf verksmiðjum
og lækka hráef nisverð
Markaðsverð á pillaðri rækju
1-1

------!---------1---------|---------1------T
Ár 1986 1987 1988 1989 1990 1991
Meðalverð á rækju
Óskelflett í vinnsluhæfu ástandi
1234 1234 4234
Flokkar _______
Ef koma á rekstri þeirra rúmlega
tuttugu rækjuverksmiðja, sem starfa
í landinu, á viðunandi rekstrar-
grundvöll þarf ríkisvaldið að reiða
fram um einn milljarð króna.
Þær 200 milljónir, sem Byggða-
stofnun var heimilað af lánsíjárlög-
um til að lána fyrirtækjunum í grein-
inni, eru einungis dropi í hafið til að
leysa vandann.
Það er hins vegar ljóst að ríkisvald-
ið ætlar ekki að leggja meira fé fram
til lausnar vanda rækjuverksmiðj-
anna, því Þorsteinn Pálsson sjávar-
útvegsráðherra hefur lýst því yfir að
greinin fái ekki krónu meira og sam-
fara því herma heimildir DV að verk-
smiðjunum verði fækkað um að
minnsta kosti helming.
Viðmælendur blaðsins eru nokkuð
sammála um aö 200 milljónirnar
muni duga til að rétta við fjárhag 8
tO 10 verksmiðja, hinar verði látnar
sigla sinn sjó. Hins vegar vill enginn
segja til um á þessu stigi málsins
hvaða verksmiðjur fá að lifa.
Þríþættur vandi
Rekstrarvandinn stafar einkum af
þrennu, gífurlegri offiárfestingu í
greininni á undanfómum þremur til
fjórum árum, mikilli lækkun á
heimsmarkaðsveröi á rækju í kjölfar
aukinnar framleiðslu og í þriðja lagi
of háu verði á smárækju til sjó-
manna. Verð á smárækju hefur ekki
haldist í hendur viö fallandi heims-
markaðsverð.
Rækjusprenging
Heimsmarkaðsverð á rækju hefur
lækkað um 23 tU 24 prósent á undan-
fórnum mánuðum og er ástæöan
aukið framboð á mörkuðum í Evr-
ópu, Ameríku og Asíu á heitsjávar-
rækju. Samfara því hefur verið of-
framboð á kaldsjávarrækju í Evrópu.
Árið 1990 framleiddu Kínveijar um
160 þúsund tonn af eldisrækju, Indó-
nesar framleiddu um 100 þúsund
tonn og talið er að í Ekvador hafi
framleiðslan náð 60 þúsund tonnum.
Önnur lönd, svo sem Suður-Kórea,
Bangladesh og Tæland, framleiða
einnig verulegt magn af rækju. Á
sama tíma og heitsjávarrækja frá
Asíu flæddi inn á markaðina juku
Norðurlöndin verulega framleiðslu
sína á kaldsjávarrækju. Á síðustu
tveimur árum hefur framleiðslan
aukist um 12 þúsund tonn og jafn-
gildir það um 40 prósent framleiðslu-
aukningu. Er hlutur Norömanna og
Grænlendinga stærstur í þessum
geira.
Framleiðsluaukning íslendinga er
einnig veruleg, jókst um 29 prósent
á árinu 1990 eða um 2000 tonn. Því
til viðbótar hefur rússnesk og kana-
dísk rækja borist í ríkari mæli inn á
Evrópumarkað sem er stærsti mark-
aðurinn fyrir íslensku rækjuna.
Þessi stóraukna framleiðsla á rækju
Fréttaljós
Jóhanna Margrét
Einarsdóttir
er ástæðan fyrir verðfallinu á heims-
markaönum.
Fækka verksmiðjum
Fjárhagsvandinn hjá rækjuvinnsl-
unni er ekki alls staðar sá sami. Hjá
þeim verksmiðjum, þar sem vinnslan
er blönduð, er staðan mun betri held-
ur en hjá þeim stöðvum sem ein-
göngu byggja á rækjuframleiðslu.
Fjárhagsstaðan er verst hjá verk-
smiðjunum viö Húnaflóa og við Djúp.
Verksmiðjur á þessum slóðum eru
bundnar af því að taka við mestu af
smárækjunni sem einkum er veidd
yfir vetrartímann.
Samkvæmt upplýsingum frá Ríkis-
mati sjávarafurða var fjöldi rækju-
vinnslustöðva 1987 42, árið 1988 voru
þær 38,1989 hafði þeim fækkað niður
í 35 og á síðasta ári var talan sú sama.
Og það sem af er þessu ári hafa ver-
ið veitt leyfi til 25 rækjuvinnslu-
stöðva.
Veruleg fækkun á rækjuvinnslu-
stöðvum hefur því átt sér stað síðan
1987 þegar rækjan byrjaði að falla í
verði á heimsmarkaði.
Á meðan rækjuvinnslustöðvarnar
voru sem flestar var veruleg sam-
keppni á milli þeirra um hráefni sem
leiddi til mikilla yfirborgana. Þegar
kom fram á árið 1989 hættu þessar
yfirborganir að mestu en mönnum
ber þó saman um að sá fjöldi rækju-
vinnslustöðva, sem enn eru í land-
inu, haldi uppi verði.
Verð á smárækju hefur veriö um
30 prósent of hátt að mati kaupenda
miðað við það verð sem fæst fyrir
hana á heimsmarkaðsverði. Ef skoð-
að er lágmarksverð á rækju, gefið
út af Verðlagsráði sjávarútvegsins,
kemur í ljós aö verð á rækju hækk-
aði á milli áranna 1989 og 1990 um
tvær til þrjár krónur að meðaltali á
hvern stærðarflokk.
Flokkunarkerfi rækjunnar var
breytt á þessu ári. Flokkunum var
íjölgað úr fjórum í fimm til að ná
fram lægra verði á minnstu rækj-
unni en þaö hefur litlum árangri
skilað og nú streða menn enn við að
ná fram lækkuðu verði.
„Verð á smárækju hefur lækkað
örlítiö á síðustu mánuðum en það
hefur lækkað allt of lítið miðaö við
markaðsverð því smárækjan lækk-
aði mjög mikið í verði á heimsmark-
aði, miklu meira en stærri rækjan.
Nú er ekkert samræmi á markaðs-
verði á smárækju og verði upp úr
sjó. Verðið þyrfti að lækka í tveimur
minnstu stærðarflokkunum. í
flokknum, sem telur 231 stykki til 290
stykki í kílói, þyrfti verðið að lækka
um 4 til 5 krónur. í flokknum, sem
telur 291 til 350 stykki í kílói, þyrfti
að lækka verðið um 6 til 7 krónur til
að eitthvað vit væri í þessu,“ segir
Lárus Jónsson, framkvæmdastjóri
Félags rækju- og hörpudiskframleið-
enda.
„Verðið er allt of hátt, miðað viö
markaðsverðið, það Mggur í augum
uppi. Rækjuvinnslurnar eru bara
svo margar og þar af leiðandi er
kapphlaup um hráefni sem hefur
l^itt til þess að menn borga meira en
góðu hófi gegnir. Verðlagsráð þyrfti
að lækka veröið á smárækjunni
verulega," segir Guðmundur Agn-
arsson, framkvæmdastjóri Rækju-
stöðvarinnar hf. á ísafirði.
„Fulltrúar Félags rækju- og hörpu-
diskframleiðenda í Verðlagsráði
vildu koma á línulagaverði eins og
notað er í þorskinum. Það þýðir að
eftir því sem fleiri stykki teljast í
kílóinu lækkar verðið um einhverja
aura. Það yrði til að mynda byrjað á
160 stykkjum í kílóinu og þar sett
ákveðin viðmiðun, segjum 77 krónur
eins og nú er greitt, síðan myndi
verðiö þokast niður þangað til komið
yrði í 350 stykki í kg og fyrir það
yrði greitt um 40 krónur. Við það
myndi smæsta rækjan lækka í verði
um,30 prósent á meðan ekki þyrfti
aö lækka verðið á stærstu rækjunni.
Ef ákveðið hefði verið í haust að
lækka verðið á smárækjunni stæðu
vinnslustöðvarnar miklu betur.
Þaö var sýnt í september að hverju
stefndi, og þá hefði þurft að lækka
verðið sömuleiðis í janúar og febrúr-
ar.
Að vísu var óformlegt samkomulag
sem fulltrúar kaupenda töldu sig
hafa gert við fulltrúa seljenda um
aðra stærðarverðmiðun í vetur en
það hefur ekki náð að fram að
ganga,“ segir Guðmundur.
Leiðirtil lausnar
Rækjuvinnslan hefur þrátt fyrir
verðfall á erlendum mörkuðum skil-
að umtalsverðum fjármunun í þjóö-
arbúið. Á síðasta ári skilaði vinnslan
um 4 milljörðum króna og var það
um 8 prósent af heildarverðmæti
frystra sjávarafurða. Það eru því
miklir hagsmunir í húfi að málið
leysist á farsælan hátt.
Matthías Bjarnason, alþingismað-
ur og formaður stjórnar Byggða-
stofnunar, segir að fyrst sé aö fá af-
greiðslu á þessu 200 milljónum. „Það
liggur ekkert fyrir ennþá hvenær
þeim verður úthlutað, þaö verður
fundað í næstu viku. Það er ákvörð-
un ljármálaráðherra hvort hann tek-
ur þetta lán og með hvaða hætti hann
tekurlániö."
- Verður verksmiðjum fækkað?
„Það er ekki hægt að segja neitt
ákveðið um hvemig verksmiðjum
verði fækkað. Menntaskólann á
ísafirði vantar húsnæði fyrir verk-
nám og ég hef bent á að það væri
upplagt að kaupa húseignir ísvers í
stað þess að byggja nýtt,“ segir Matt-
hías.
„Það er hægt að sameina verk-
smiöjur sem eru á sama stað en það
er ekki hægt að sameina verksmiöjur
alls staðar. Það þarf að fækka þess-
um verksmiðjum eins og frystihús-
unum. Það þarf að koma á samræm-
ingu þar sem það er hægt vegna
vegalengda og samgangna en þar
sem það er útilokað verður það ekki
gert, eins og við Húnaflóann. Það
' þýðir ekki að tala um slíkt," segir
Matthías.
Félag rækju- og hörpudiskfram-
leiðenda hefur bent á ákveðnar
lausnir, til að mynda að tekið yrði lán
í Verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins
og rækjuvinnslunni lánað og hún
myndi síöan greiða lánin til baka
þegar verð á rækju hækkar á ný.
Síðasta ríkisstjórn fór þess á leit
við Byggðastofnun að hún sæi um
endurskipulagningu rækjuvinnsl-
unnar. Ætlunin var að vanskilum
rækjuverksmiðja hjá bönkum og
stofnunum yrði skuldbreytt hjá þess-
um aðilum.
- En menn hljóta að spyrja hvort það
sé ekki bara veriö að fresta vandan-
um með þessum aðgerðum?
„Út af fyrir sig er kannski ekki
verið að fresta vandanum. En á með-
an verðið er svona lágt fyrir rækjuna
er erfitt að reka vinnsluna. Það er
hugsanlegt að vera ekki allt of langt
frá núllinu með þvi að menn borgi
ekki allt of mikið fyrir hráefnið,11
segir Lárus Jónsson.
„Þetta er alveg dásamlegur staður og ég kem hingað í hvert einasta skipti
sem ég er í landi,“ sagði Ólafur Bjarnfreösson sjómaður þegar Ijósmynd-
ari DV hitti hann í heita læknum I Nauthólsvik á dögunum. Ólafur sagðist
hafa tekið eftir því að lækurinn hefði kólnað töluvert siðustu ár. Af þeim
sökum hefðu margir fastagestir hætt að koma. DV-mynd Brynjar Gauti
íslenska hænan gagnslaust punthænsn:
Útlendum eggjum
ungað út á Hvanneyri
- hagkvæmari eggjaframleiðsla hefst innan tíðar
„íslenski hænsnastofninn er tal-
inn gagnslaus til stórframleiðslu á
kjöti og eggjum. Hann er þó víða
notaður til einkaþarfa. Punthænsn
mætti sjálfsagt kalla þessar hænur.
Sá stofn, sem nú er notaður til
eggja- og kjötframleiðslu, er hins
vegar orðinn meira en tveggja ára
gamall og því var orðiö mjög brýnt
að endumýja hann. Það var því
ákveðið að heimila innflutning á
frjóvguðum eggjum til að leysa
þessar hænur af. Innflutningurinn
hófst í lok mars og útungunin hefur
farið fram á sérstakri innflutnings-
og einangrunarstöð sem komið var
upp á Hvanneyri," segir Brynjólfur
Sandholt, yfirdýralæknir í land-
búnaöarráðuneytinu.
Þegar hafa 36 þúsund frjóvguð
egg verið flutt inn til landsins og
þeim ungað út á Hvanneyri. Þessa
dagana eru þar sjö þúsund ungar
í einangrun og bíöa þess að verða
notaðir til kynbóta á þeim hænum
sem notaðar hafa verið til eggja-
framleiðslu. Á undanfömum vik-
um hefur nokkur þúsund ungum
verið dreift til kynbóta á holda-
stofninum.
Kjúklinga- og eggjabænc
vænta mikils af þeirri endumýj
sem nú á sér staö á varp- og hol
stofnum sínum. Fram hefur kor
að þeir búast við að hægt verði
ná framleiðslukostnaðinum nic
um allt að 30 prósent án þess
að slakað veröi á gæðakröfum.
Aö sögn Brynjólfs þurfa neytei
urekki aö óttast að fá verri egg <
kjúklinga af þessum nýju stofni
Þvert á móti megi búast við aö þe
ar vörur verði bragðbetri og ód
an.
-kaa