Dagblaðið Vísir - DV - 09.11.1991, Blaðsíða 36

48
LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 1991.
Ort
Þetta er ellefta bók höfundar, fyr-
ir utan endurútgáfur, og þriöja
ljóðabók hans á þessu ári. Auk
ljóðabóka hefur Þórarinn sent frá
sér tvær skáldsögur og tvö smá-
sagnasöfn. Þau finnast mér best,
að hinum bókunum þó ólöstuðum.
Þýðingar
í þessari bók eru þijátíu ljóð, þar
af þijú þýdd. Þau eru eftir svo ólíka
höfunda sem Baudelaire, Borges
og Mao zedong. Það er merkilegt
að sjá þau ljóð til samanburðar við
frumort. „Spleen" eftir Baudelaire
er mjög nákvæmlega þýtt lið fyrir
hð, og bragarháttur fer einnig
nærri frumtexta, bæði að hrynj-
andi og rímskipan. Ofan á brag Baudelaire leggst svo stuðlun aö íslensk-
um hætti. En þar með er svigrúmið orðið ansi þröngt, og líklega er það
þess vegna sem sjálfur stíllinn, orðaval, minnir meira á Þórarin en á
Baudelaire í þessu tilviki. Einhver kynni nú að segja, að þá sé einmitt
vel íslenskað, en mér finnst mikilvægara að reyna að skila stílsvipnum
en bragarhætti. Þó dáist ég að þýðingu Þórarins á ljóði Maos. Ég hefi séð
það í danskri þýðingu, þar er það fríljóð á fremur einföldu máli. En Þórar-
inn þýðir það á íslenkar ferskeytlur með heföbundu skáldamáli („kempan
keik og snjöll, sjólar" o.s.frv.). Og þar með fær ljóðið meiri reisn en er í
dönsku þýðingunni, en útkoman er ólík ljóðum Þórarins, enda þótt hann
gangi svona langt í aðlögun að íslenskum bókmenntum.
Þorarinn Eldjárn. Þrjátíu Ijóð, þar
af þrjú þýdd.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Smásæi
Þórarinn er kunnur fyrir eiginleika sem mér finnst erfitt að orða, e.t.v.
mætti kalla það orðnæmi, hann er fundvís á blæbrigði orða og merkingar-
þætti sem ekki liggja í augum uppi. Þetta flnnst mörgum vera kjarni
skáldgáfu, og vissulega er það mikilvægur þáttur hennar. Þessa gætir
hvarvetna í bókinni, en ekki síst í ljóðinu „Fundarboð". Það er drepfynd-
ið, og er einkennilegt til þess aö hugsa að skáldum skuli hafa veriö lagt
slíkt til lasts. Enda mun átt við annað, þegar það hendir að fólk finnur
að verkum Þóararins, þá er það fremur undir þeim formerkjum að þetta
sé nú „bara brandari". Og það má kannski segja að stundum sé ekki
mikið um að vera. En þá er skáldið yfirleitt að rýna í eitthvað hversdags-
legt og flnna á því ferskar og nýjar hliðar. Það er nú einmitt meginstarf
skálda. Svo dæmi sé tekið (m.a. vegna þess hve stutt það er), þá er eftirf-
arandi ljóð sjálfsagt réttmæt gagnrýni á okkur gagnrýnendur, marga
hveija. Og ekkert er út á framsetningu aö setja. Risið er bara miklu
hærra en þetta á bestu verkum Þórarins:
Torf
Meira torf í textann
telja má það gleggstan
vott um visku og dýpt.
Bara að þar sé þýft
þá er líft.
En bók getur ekki verið tómt ris, og mér flnnast þessi ljóð á lægri nótunum
alls ekki spilla heildinni. Þvert á móti þarf vissa fyllingu í bók, visst magn, til
að einstök ljóð njóti sin, heildin miölar hugsunarhætti sem er eins konar hljóm-
botn fyrir einstök ljóð. í ljóðinu „Staðarskáli er ísland" er frábærlega sláandi
heildarmynd sköpuð úr upptalningu hversdagslegustu smáatriða, en bragur og
stundum orðalag riíjar upp sjálfan „Gunnarshólma" Jónasar Hallgrímssonar.
Þetta er dásamlegt, og svo er miklu víðar en hér verði talið.
Goðsögur
Þriðjungur ljóðanna er sónhendur, og þar flnnast mér sérstaklega hrif-
andi tvær sem setja fornar goðsögur gegn hugsunarhætti nútíma. Önnur
segir söguna af dauða Baldurs, en í stað þess að rekja hana sem baráttu
góðs og ills, er nú tekið tillit til margháttaðra aðstæðna, og verður það
ærið spaugilegt. Enn tilkomulegri er árekstur andstæðna í ljóöi um Ledu,
en guðinn Seifur fór í líki svans til að leggjast með henni. í sumum kunn-
ustu sögunum nauðgar hann henni, en skv. bók Roberts Graves um grísk-
ar goðsögur er það seinni tíma túlkun. Þórarinn heldur sig hinsvegar viö
elstu gerð, sem á að vera frá tímum kvenræðis, konan á þar frumkvæð-
ið, og tortímir reyndar karlinum. Það er áberandi lágstíll á ljóðinu mest-
öllu, nema hvað það verður upphafið á mótum 1. og 2. erindis - m.a.
vegna þess að stutt málsgreinin skiptist á þeim - og í 9. línu sem er til-
vitnun í Odysseifskviðu (og titill á frægri sænskri sögu). í goðsögunni
ríkja hin sterkustu öfl og tengjast, ástin og dauðinn. Þar girnist mennsk
kona að ala guði barn, en í lágstílnum er það túlkað svo sem „ómenni"
pynti skynlausar skepnur, sem lögreglan vemdar. Umhverfiö er þar reyk-
vískur hversdagsleiki af því tagi að fara niður að Tjörn og gefa öndunum
brauð. Samt verður mikil stílbreyting með lokalínunni, þar er farið yfir
í blaðamál og um leið birtist hugsunarháttur sem er gjörsamlega fram-
andi goðsögunum. Þær segja frá nafnkunnum hetjum í einstökum atburð-
um, sem hafa þó almennt gildi. En í blaöafréttum nútímans verður allt
almennt, og persónur eru nafnleysingjar. Það fer því vel á því, aö þetta
nafnleysi, hópmynd, á reyndar sérstaklega við um lögregluna (í 3. erindi).
Leda og svanurinn
Af losta hafði hún lagst á Tjamarbrúna
og lokkaö hann sér í fang meö brauði og kvaki.
í algleyminu er æpti konan: - Núna!
mun álftin hafa fælst, meö vængjablaki
hófst fuglinn upp og hræðilegu gargi
en henni tókst að kJemma hann stæltum lærum
í gimd sinni eftir guðdómlegu fargi
en gekk of langt og kramdi hann í þeim skærum.
Þá heyrði hún hvemig sírenumar sungu
sveif aö lið með kylfur, húfur, merki.
Þeim lágu svofelld töluð orö á tungu:
- Þar tókst okkur loks að standa þig að verki!
En Qölmiðlarnir fjölluðu um það svona:
„Fuglaníðingur reyndist vera kona.“
Þórarinn Eldjárn: Ort. Forlagið 1991, 48 bls.
Todmobile er meðal flytjenda á Forskoti á sæluna.
Ýmsir- Forskot á sæluna:
Reykurinn
af réttunum
Mér skilst að þessi óvenjulega safnplata frá Steinum
og PS músík hafi upphaflega verið hugsuð sem nokk-
urs konar fagnaðaróður til afnáms virðisaukaskatts á
íslenskar hljómplötur en vonir stóðu til að alþingis-
menn tækju sig saman í andlitinu og kæmu þessu
réttlætismáli í höfn á þessu ári. Því er ekki að heilsa
illu heilli en þrátt fyrir það létu útgefendur þessarar
plötu slag standa með útgáfuna.
Hér gefur að heyra obbann af þeim listamönnum sem
fyrrnefnd útgáfufyrirtæki bjóða afurðir eftir á jóla-
markaðnum að þessu sinni og þó svo eitt lag af væntan-
legri stórri plötu með hljómsveit eða einstaklingi segi
ekki mikið um innihald þess sem koma skal gefur það
þó einhverja vísbendingu.
Þeir og þau sem láta í sér heyra hér eru: Sálin hans
Jóns míns, Eyjólfur Kristjánsson, Todmobile, Ný
dönsk, V.F. og Hendes Verden, Bubbi Morthens, Geir-
mundur Valtýsson, Sigríður Beinteinsdóttir, Karl Örv-
arsson, Bubbi + Rúnar, Mezzoforte, K.K., Stjórnin,
Páll Hjálmtýsson og Gaia.
Allt eru þetta ný lög nema lög Bubba, Bubba og
Rúnars, Mezzoforte og Stjórnarinnar. Af þessum eru
tvö hrein og klár uppfylling, það er að segja lög Bubba
og Rúnars og Stjórnarinnar sem bæði eru af plötum
þessara aðila frá liðnu sumri. Lagið sem Bubbi flytur
einn er gamla Stál og hnífur af væntanlegri hljómleika-
plötu sem tekin var upp á Púlsinum á síðasta ári.
Mezzoforte býður upp á lagið No Limit af safnplötu
Hljómplötur
Sigurður Þór Salvarsson
með þeirra besta efni gegnum tíðina.
Hin lögin eru sem sagt ný og kemur þar fátt á óvart,
Sálin, Eyjólfur, Todmobile, Ný dönsk, Karl Örvarsson
og Geirmundur eru að gera svipaða hluti og þessir
aðilar hafa verið aö gera undanfarin ár en afgangurinn
er nýjungar.
Þar vekur Gaia kannski einna mestan áhuga en þar
er á ferð Valgeir nokkur Guðjónsson með kúvendingu
á stíl. K.K. er líka forvitnilegur með sinn blús, Sigga
Beinteins með barnalög í nýjum dúr og Páll Hjálmtýs-
son með íslenska útgáfu af Wonderful World sem
Luis heitinn Armstrong sögn hér um árið.
Bíóborgin -Zandalee: ★★ ‘/2
Vitrænn ástarþríhymingur
Zandalee er óvenjulega vitræn bíómynd um margt-
uggið efni: Ástarþríhyminginn. Zandalee (Anderson)
er gift Thierry (Reinhold), sem var einu sinni efnilegt
ljóðskáld en hefur glatað kölluninni og megninu af
sjálfum sér eftir að hann tók við rekstur fyrirtækis
föður síns að honum látnum. Zandalee er óbeisluð ung
stúlka og hún og eiginmaðurinn eru varla lengur á
sama plani. Þá kemur til sögunnar Johnny Collins
(Cage), æskuvinur Thierry og félagi, listamaöur en
hann hefur haldið ástríðunni. Að visu hefur hún leitt
hann út í óbeislað líferni, þ.á m. eiturlyfjanotkun og
óheflað kynlíf. Zandalee fær ekki staðist hann og það
er ljóst hvert stefnir.
Það besta við myndina er að hún fer ekki þangað
sem hún virðist stefna. Sagan er skrifuð út frá persón-
unum, ekki til þess að eltast við einhveija framhjá-
haldsformúlu. Sagan lætur lítiö yfir sér en hún er
spennandi og seiðandi á köflum. Leikararnir eru allir
góðir, sérstaklega Reinhold í sínu fyrsta alvarlega hlut-
verki. Nýliðinn Erika Anderson er ágæt en hún er
fyrrverandi módel.
Handritíð er frumraun Mari Komhauser en það ku
víst vera von á meiru frá henni. Leikstjórinn Pillsbury
er Nýsjálendingur og var einn af handritshöfundum
og framleiðendum þarlendrar myndar, The Quiet
Earth, sem er ein besta vísindaskáldsaga sem hefur
verið kvikmynduð.
Ekki er hægt annað en að minnast á sérstaklega
góða tónlist í myndinni frá hendi Pray for Rain.
Nicholas Cage, Judge Reinhold og Erika Anderson.
Kvikmyndir
Gísli Einarsson
Zandalee (Band. - 1990).
Handrit: Mari Kornhauser.
Leikstjórn: Sam Pillsbury (Starlight Hotel).
Leikarar: Nicolas Cage (Wild at Heart, Birdy), Judge Rein-
hold (ViceVersa, Gremlins), Erika Anderson, Viveca Lindfors,
Aaron Neville (söngvarinn), Joe Pantoliano (La Bamba, Emp-
ire of the Sun).