Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.1991, Qupperneq 14

LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Stórt, erlent lán?
í leit aö leiðum til að mæta versnandi efnahag nefna
margir, að við ættum að slá „stórt, erlent lán“. Þannig
kæmi fé erlendis frá, sem nota mætti til að örva atvinnu-
lífið hér. Þetta er þó býsna vafasöm leið, ef betur er að
gáð.
Horfur fyrir næsta ár eru slæmar, sem ástæðulaust
er að hölyrða um fremur en orðið er. Til viðbótar mikl-
um aflasamdrætti kemur frestun álversins. Fréttir af
gjaldþrotum og öðrum hremmingum hafa verið fyrir-
ferðarmiklar að undanfórnu, og þó virðist ástandið
munu versna, en ekki batna. Því er eðlilegt, að leit sé
gerð að einhverju, sem geri landsmönnum kleift að eiga
skárri daga.
En það er vægast sagt ömurlegt að ætla að stórauka
erlend lán til að lappa upp á sakirnar 1 skamma hríð.
Nú þegar stefnir í, að erlendar skuldir aukist á yfirstand-
andi ári um sem svarar tvö hundruð þúsund krónum á
hverja fjögurra manna fjölskyldu. Þar er einungis átt
við hreina aukningu erlendra skulda, þegar tillit hefur
verið tekið til afborgana.
Og hvernig er staðan að öðru leyti? Nýjar erlendar
lántökur þjóðarbúsins til lengri tíma en árs eru taldar
verða um 33,5 milljarðar króna á yfirstandandi ári, sam-
anborið við 26,3 milljarða króna í fyrra. Aukninguna
má rekja til mikillar lánsfjárþarfar ríkissjóðs, sem ekki
hefur tekizt að mæta með innlendum lánum þrátt fyrir
áform þar um. Að frátöldum afborgunum er nú áætlað,
að hrein aukning erlendra lána í ár nemi 18 milljörðum
króna. Það eru 4,9 prósent af allri framleiðslunni í land-
inu, samanborið við 4,4 prósent á síðasta ári. Þannig
hefur mistekizt í ár sú stefna, sem var yfirlýst við íjár-
lagagerð í fyrra og ráðherrar í þáverandi stjórn stærðu
sig hvað mest af: Þá var áformað, að ríkissjóður tæki
engin erlend lán á árinu.
Fimmta hver króna, sem við fáum í útflutningstekj-
ur, þarf að fara í vexti og afborganir af erlendum lán-
um. Þessi greiðslubyrði er nú þegar 7-8 prósent af fram-
leiðslu í landinu og fer hækkandi. í áætlun fyrir næsta
ár er gert ráð fyrir, að greiðslubyrðin þyngist vegna
mikilla afborgana af erlendum lánum. Greiðslubyrðin
verður þá næsta ár, að öllu óbreyttu, 8,5 prósent af fram-
leiðslunni. Vilja menn hækka það enn?
Til að reikna skuldastöðuna gagnvart útlöndum má
draga gjaldeyriseign þjóðarinnar frá erlendum lánum.
Þessi staða hefur lengst af síðasta áratug numið 45-50
prósentum af framleiðslunni. Hæst fór hlutfalhð 1985 í
tæplega 53 prósent. Hlutfalhð fór lækkandi í efnahags-
legu uppsveiflunni 1986-87 en hefur aftur hækkað í sam-
drættinum síðustu ár og skuldastaðan legið í kringum
48 prósent. Gert er ráð fyrir, að skuldastaðan versni á
næsta ári og hlutfalhð fari í 52 prósent. Ástæðan er sú,
að viðskiptahalhnn við útlönd vex, en á sama tíma verð-
ur samdráttur í framleiðslunni. En fmnst mönnum ekki,
að staðan verði nógu slæm í þessum efnum, þótt ekki
verði tekin ný, stór, erlend lán til viðbótar? Það er sú
spurning, sem landsfeðurnir þurfa að velta fyrir sér nú
næstu daga. Skuldastaðan er nú þegar háskalega slæm,
og hún er fyrst og fremst háðung fyrir ríkjandi kyn-
slóð, sem veltir bagganum á komandi kynslóðir.
Er ástandið svo ömurlegt, að við verðum að eta útsæð-
ið og slá stór lán, sem greiða þarf á næstu áratugum?
Mestur manndómur væri að líta þannig á máhn, að svo
sé ekki.
Haukur Helgason
Blaðakóngur
verður heims -
fréttamatur
Blaðakóngar á Bretlandi hafa löng-
um verið fréttaefni, enda margir
ekki aldæla frá því blaðaútgáfa fyr-
ir milljónamarkaö komst á skrið
þar í landi snemma á öldinni. Ro-
bert MaxweU fór ekki varhluta af
athyghnni á litríkri ævi, og brott-
hvarf hans af heimi fyrir hálfri
annarri viku bar að með þeim hætti
að heimsfrétt varð úr.
Maxwell hvarf af snekkju sinni,
Lafði Ghislaine, undan Kanaríeyj-
um einhvem tíma miUi miðrar óttu
og hádegis 5. nóvember. Spænskir
leitarmenn voru sjö klukkutíma að
finna Uk hans á floti í sjónum.
Likskoðun í Las Palmas leiddi tíl
þeirrar niðurstöðu að alls ekki
væri um drukknun að ræða.
Maxwell hefói verið látinn þegar
hann kom í hafiö og varð bráöa-
birgðaniðurstaða líkskoðunar-
læknis að líklega hefði hjartað bU-
að og maðurinn steypst eða oltið
fyrir borð.
Kunnugum þótti þessi skýring
með ólíkindum. Borðstokkar og
grindverk á öllum þilförum Lafði
Ghislaine ná í mittishæð, og þar er
engin smuga svo víð að jafn þrekið
lík hefði getað oltið útbyrðis.
Enn stendur yfir þegar þetta er
ritað frekari réttarfræðileg rann-
sókn á sýnum líkamsvefja og vessa
í SeviUa og Oxford. Þar er einkum
leitað eitrunarummerkja. Áhöfn
Lafði Ghislaine hefur verið kyrr-
sett á Kanaríeyjum fyrst um sinn.
Hafi nokkur maður hafist af sjálf-
um sér til efna og áhrifa var það
Robert Maxwell. Hann fæddist fyr-
ir 68 árum á kotbýU foreldra sinna,
strangtrúaðra gyðinga, og hét þá
Jan Lodvik Hoch. Atthagar hans
hétu þá Ruthenia og voru austasta
fjallahérað Tékkóslóvakíu, en voru
eftir síðari heimsstyrjöld innlimað-
ir í Sovétríkin undir nafninu Karp-
ató-Úkraína.
Til Bretlands kom Jan Lodvik
Hoch vorið 1940 á flóttamannaskipi
frá meginlandi Evrópu og hafði þá
tekið þátt í tékkóslóvaskri and-
spyrnuhreyfingu gegn hernámi
Þjóðverja. Föður hans höfðu Þjóð-
verjar haft á brott með sér og
spurðist ekki til hans síðan. Móðir-
in lenti í útrýmingarbúðum nas-
ista.
Flóttamaðurinn ungi laug til ald-
urs síns til að komast í breska her-
inn. Þaðan var hann brautskráður
1945, höfuðsmaður að tign og
sæmdur herkrossinum fyrir vask-
lega framgöngu gegn Þjóðverjum,
einkum í bardögum í Hollandi. Þá
Erlend tíðindi
MagnúsTorfi Olafsson
hafði hann tekið sér nafnið Robert
Maxwell.
Fyrsta skref Maxwells til fjár og
frama var stofnun útgáfufyrirtæk-
isins Pergamon Press, sem sér-
hæfði sig í útgáfu bóka og tímarita
á vísindasviði. Mikiö af efni fékk
hann frá löndum Austur-Evrópu,
sem keppinautarnir sinntu lítt á
þessu tímabili. Sérstaða á mark-
aðnum og ódýrt efni urðu til þess
að Pergamon Press óx brátt fiskur
um hrygg.
En þegar Maxwell hugðist færa
út kvíarnar og festa kaup á stóru
vísindaforlagi á meginlandinu kom
babb í bátinn. Eftirlitsmönnum í
viðskipta- og iðnaðarráðuneytinu í
London þótti þessi metnaðargjarni
útlendingur fara offari í fjármögn-
unarúrræðum til kaupanna og
sviptu hann rétti til að stýra fyrir-
tæki skráðu á opinberum verð-
bréfamarkaði.
Innan þriggja ára hafði Maxwell
aftur náð stjómartaumunum í
Pergamon Press. Um tíma sat hann
á þingi fyrir Verkamannaflokkinn
og kvaðst ætíö sósíalisti að lífsskoð-
un. Þegar hann réðst út á blaða-
markaðinn 1984 með kaupum á
Mirror blaðasamsteypunni kvaðst
hann gera það meðal annars til að
tryggja að Verkamannaflokkurinn
ætti áfram að minnsta kosti einn
hauk í horni meðal útbreiddustu
blaða Bretlands.
En Mirror Group fékkst líka á
kostakjörum, fyrir aðeins 113 millj-
ónir punda. Maxwell losaði með
harðfylgi kverkatak óbilgjarnra
prentiðnaðarfélaga á útgáfunni,
létti af fyrirtækinu 2000 starfs-
mönnum, sem ekkert höfðu að gera
nema hirða uppsprengt kaup, og
síðan hefur Mirror Group jafnan
skilað góðum hagnaöi.
Við lát Maxwells skiptist veldi
hans í tvennt. Annars vegar er
Mirror Group Newspapers PLC,
sem á aðaleignir í Bretlandi. Hins
vegar er Maxwell Communications
Corp. með aðaleignir í Bandaríkj-
unum. Þar gerðist Maxwell stór-
tækur á síðari árum. Hann keypti
bókaútgáfuna Macmillan Inc. á
1.950 milljónir dollara og Ofíicial
Airlines Guides Inc. á 750 milljónir.
Loks bjargaði hann stórblaðinu
Daily News í New York frá lokun
í fyrra.
Fyrri tvenn stórkaupin voru gerð
á hátindi verðsveflunnar í Banda-
ríkjunum og til að koma þeim í
kring varð Maxwell að skuldsetja
fyrirtækin ákaflega. Samdráttur-
inn í bandarísku viðskiptalífi upp
á síðkastið varð til þess að selja
þurfti eignir til að standa undir
skuldabyrðinni. Fyrr í ár var
krúnugimsteinn Maxwell-veldis-
ins, Pergamon Press, seldur hol-
lenska vísindaforlaginu Elsevier á
440 milljónir punda.
Nú kemur það í hlut sona Max-
wells, Kevins og Ian, að ráöa fram
úr frekari vanda. Sinn þeirra tekur
við hvorri stórsamsteypu. Þegar
viðskipti hófust að nýju með hluta-
bréf í fyrirtækjunum eftir hlé, sem
gert var þegar lát Maxwells spurð-
ist, lækkuðu bréf í Maxwell Com-
munications verulega en bréf í
Mirror Group hækkuðu.
Fyrir átta árum sagði Robert
Maxwell: „Uppi munu standa tíu
risasamsteypur í upplýsingum og
miðlun, og ég geri mér í öllu lítil-
læti far um að ná einu af þessum
tíu sætum, á hnattmælikvarða."
Nú er að sjá hvað synirnir hafa
erft af ótvíræðum hæfileikum
hans.
Ekkjan, Elizabeth Maxwell, legg-
ur megináherslu á að fá vissu fyrir
hvernig dauða manns hennar bar
að höndum. Hún segir úrskurö
spænska líkskoðunarlæknisins um
eðlilegan dauðdaga órökstudda til-
gátu. Sjálfsmorð útilokar hún með
öllu, eins og aðrir sem best þekktu
hinn látna. Hins vegar vill hún
ekkert fortaka um bana af manna
völdum, til dæmis að flugumanni
hafi verið komið í áhöfn Lafði
Ghislaine.
„Það hötuðu hann svo margir,“
segir Elizabeth Maxwell. „Hann
fékk svo margar hótanir. Margt
fólk gæti hafa verið sólgið í að kála
honum." Magnús T. Ólafsson

Við likbörur Roberts Maxwell fyrir útför hans i helgasta grafreit gyðinga á Olíufjallinu í Jerúsalem. F.v.
Ghislaine dóttir Maxwells, Elizabeth ekkja hans og synirnir þrír, lan, Kevin og Philip, fallast í faðma.
______________________' ________________________________Símamynd Reuteit