Dagblaðið Vísir - DV - 27.03.1993, Síða 15

LAUGARDAGUR 27. MARS 1993
15
Stúlkur með storminn í fangið og bros á vör.
GVA
Heimili undir hamarinn
Heimili tveggja vina minna hafa
nýlega lent undir hamrinum. Þeir
voru á kafi í skuldasúpunni. Þetta
eru sómamenn. Ekki drekka þeir
brennivín, og ekki reykja þeir
nema ef vera kynni vindil á jólum.
Þeir hafa ekki yfirleitt „farið verr
með“ en gengur og gerist. Þetta
hefur kannski verið „óheppni".
Landsfeður gætu sagt, að þeir
hefðu „reist sér hurðarás um öxl“,
en það hefur þá verið fyrir langa-
löngu. Þeir höfðu átt íbúðimar í
áratugi. Sagán var einfaldlega -
eins og hjá hundmðum og, í minna
mæli, hjá þúsundum annarra fjöl-
skyldna - að með lánskjaravísitölu
og háum raunvöxtum jukust
skuidimar miklu meira en tekjum-
ar. Einhvem tíma fóm þeir yfir
mörkin: Skuldir tóku að vaxa hrað-
ar en tekjur. Fyrr en varði vora
skuldimar komnar langt upp yfir
eignimar að verðmæti.
Aðgerð Seðla-
bankans
Nýlega lagði Seðlabankinn fram
gögn um skuldir heimilanna. Neyt-
endasamtökin vora með ráðstefnu
um málið fyrir viku. Leitað var
leiða til úrbóta. Ýmislegt bar á
góma. Rætt var um, að setja mætti
lög um greiðslu„aðlögun“. Það hef-
ur veriö gert í Danmörku, Noregi
og Finnlandi. Tíminn var með leið-
ara um málið og skammaði ríkis-
stjómina. Vextir væru of háir.
Hvaö svo sem mönnum getur dottið
í hug verður mest bótin að vaxta-
lækkun. Jafnvel með tiltölulega
litlum vaxtabreytingum yrði
hundraðum heimila bjargað.
DV birti frétt fyrir rúmum mán-
uði þess efnis, að ríkisstjómin
mundi fá Seðlabankann til að
hrinda fram vaxtalækkun. Þetta
kom ekki fram lengi, en gerðist nú
í vikunni. Seðlabankinn segir, að
vextir geti nú þess vegna lækkað.
um 1-2 prósentustig, aðallega á
óverðtryggðum lánum. Seðlabank-
inn lækkar útlánsvexti, sem bank-
anir greiða fyrir fyrirgreiðslu í
Seðlabankanum, og hækkar inn-
lánsvexti, sem innlánsstofnanir fá
í Seðlabankanum bæði af lausum
innstæðum og bundnu fé. Þetta er
hagstætt. Ennfremur lækkar
Seðlabankinn vexti af tilboðum
sínum í ríkisvixla á markaði. Þetta
gæti valdið vaxtalækkun þar um
1,5 prósent, sem fer gegnum allt
kerfið, ef að líkum lætur. Auðvitað
þýðir „handafl“ ekki við vaxta-
breytingar. Það mundi hefna sín
síðar. En mér er sagt, að markaður-
inn sé nú þannig vaxinn, að lækka
megi vexti til viðbótar vaxtalækk-
un hjá flestum fyrir skömmu. Nú
skiptir miklu, ef við hugsum um
skuldir heimilanna, að kjarasamn-
ingar og verðbólga setji ekki allt
úr skorðum.
Verra en
framhjáhald
Fj árhags vandræði era með leiðin-
legra böli. Kennimenn hafa skrifað
um málið. Þau spilla heilsunni.
Læknar nefna áhyggjur og streitu
og almennt minna úthald. Vinnu-
tap verður vegna veikinda, og svo
auðvitað allra „útréttinganna“ til
að redda málum. Vanskil kunna að
lenda á vinum og venzlamönnum.
Fjárhagsvandræði era líklega al-
gengasta orsök hjónaskilnaðar, tíð-
ari en framhjáhald. Nú reyna hinir
norrænt menntuðu fræðingar okk-
ar að koma þvi inn þjá ráðamönn-
um, að vegna alls þessa og annars
verði „hagnaður" fyrir þjóðfélagið
af því að hjálpa fólki í greiðslu-
vandræöum - með lagasetningu,
þótt einhveijir lánardrottnar
misstu þá eitthvað af útistandandi
skuldum sínum. Þetta kann að vera
rétt.
Nefnt er, að við þetta komist færri
en ella á vonarvöl, svo að félags-
málastofnanir geti sparað. Lánar-
drottnar fái vegna slíkrar lagasetn-
ingar að minnsta kosti eitthvað
meira af fé sínu en annars. Lítið
sé betra en ekki neitt og betri hálf-
ur skaði en allur.
Á hinn bóginn má fetta fingur út
í þessar reddingar út frá því sjón-
armiði, að margir geti svo sem
sjálfum sér inn kennt, hvernig
komið sé. Þeir eigi engan rétt til
þess, að almenningur hlaupi undir
bagga með þeim frekar en fjöl-
mörgum öðrum, sem eigi við margs
kyns önnur vandamál að etja.
Vandamálið hefur þó stækkað mik-
ið hér á landi, svo að það ber að
skoða eins og önnur vandamál
þjóðfélagsins. Hvernig stendur á
því, að vandinn hefur vaxið svona
mikið? Hvað má gera til að l^aga
þetta?
Laugardags-
pistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
Fjórföldun skulda
á raunvirði
Samkvæmt Seðlabankanum hafa
skuldir íslenzkra heimila vaxið frá
árinu 1980 úr 14 prósentum af fram-
leiðslunni í landinu upp í að vera
53,5 prósent af landsframleiðslunni
í árslok 1991. Skuldir heimilanna
hafa því næstum fjórfaldazt á þessu
tímabili miðað við framleiðsluna.
Menn kannast við, að á áttunda
áratugnum vora raunvextir nei-
kvæðir. Menn „græddu" á því að
skulda. Skuldimar þurrkuðust að
miklu út í óðaverðbólgu. Bein af-
leiðing lágra og neikvæðra raun-
vaxta var að sjálfsögðu, að lánsfé
skorti. Heimilin gátu einfaldlega
ekki fengið mikil lán. En síðan
gerðist það, að fjárskuldbindingar
urðu verötryggðar og raunvextir
urðu háir. Unnt varð að fá lán,
bæði til íbúðarkaupa og neyzlu.
Skuldirnar hlóðust upp.
Reynt hefur verið að skipta lán-
um heimilanna í lán til íbúðar-
kaupa og neyzlulán. Þannig hafa
lifeyrissjóðslán, lán úr byggingar-
sjóði verkamanna og byggingar-
sjóði ríkisins og húsbréf verið talin
lán til íbúðarkaupa en önnur lán
verið álitin „neyzlulán". Þessi
skipting gengur ekki upp, því að
sum fyrstgreindu lánin hafa farið
til neyzlu og heimilin hafa tekið
mikið af bankalánum og öðrum
lánum til íbúðarkaupa. Því er bezt
að láta þessa skiptingu eiga sig.
Vanskil hafa hlaðizt upp að und-
anfömu. Frammámenn tala um
skuldsetningu heimilanna sem
þjóðarböl. Nefna má, að hagfræð-
ingur Neytendasamtakanna segir,
að samkvæmt upplýsingum frá
Húsnæðisstofnun hafi 7 prósent
þeirrar upphæðar húsnæðislána,
sem var í gjalddaga í febrúar 1992,
enn verið ógreidd í ágúst, sex mán-
uðum síðar. Þarna era sennilega á
ferð 2800 heimili, sem vora hálfu
ári á eftir með greiðslur til Hús-
næðisstofmmar. Þá geta menn rétt
ímyndaö sér stöðu heimilanna í
vanskilum almennt, þar sem
bankalánin era þyngri en hús-
næðislánin, en tölur liggja ekki fyr-
ir.
10 prósenta
raunvextir
Mönnum getur dottið ýmislegt í
hug tíl að létta greiðslubyrðina,
eins og áður var nefnt, en almennt
ástand í efnahagsmálum skiptir
mestu - meira en margnefndar
„sértækar ráðstafanir" til að bjarga
heimilunum. Raunvextir, vextir
umffarn verðbólgu, vora um ára-
mótin um 10 prósent almennt.
Raunvextir eru hærri hér en víðast
hvar. Alltaf er verið að segja, að
þessu þyrfti að breyta, en það er
býsna erfitt. Bankakerfið er í
vanda vegna áfalla. Bankamir
leggja grimmt á afskriftarreikn-
inga, milljarða á milljarða ofan, og
Landsbankinn, að minnsta kosti,
fær sérstaka reddingu frá ríkis-
stjóminni. Þessar afskriftir era til
komnar vegna þess að útlán tapast
bönkunum, sem orsakast af óskyn-
samlegri útlánastefnu bankanna
fyrrum og þrýstingi frá ríkinu um,
að þetta og hitt gæluverkefnið
hljóti fyrirgreiðslu. Slíkur þrýst-
ingur veldur því, að sumir bank-
amir hafa lánað ákveðnum grein-
um atvinnulífsins villt og galið
langt út fyrir það, sem eðlileg
bankapólitík hefði gefið forskrift
um. _
Áhrif stjómmálamannanna hafa
víðar verið til bölvunar og leitt til
skuldaaukningar heimilanna.
Nefna má umsvif ríkisins á láns-
fjármarkaði, sem hafa ýtt upp
raunvöxtunum. Það hefur aukið
skuldabyrði heimilanna meira en
flest annað. Tilkoma húsbréfa var
í sjálfu sér hágstæð, en í praxís
hefur útþensla þeirra orðið of mik-
il og óviturleg. Mörg heimili hafa í
því reist sér hurðarás um öxl, tekið
of stór lán, sem þau ráða ekki við.
Þetta gæti verið að lagast að þessu
leyti. Jóhannes Nordal seðlabanka-
stjóri sagði til dæmis samkvæmt
DV-frétt nú í vikunhi, að seðla-
bankamenn teldu, að mikið fram-
boð húsbréfa síðustu 2-3 árin hefði
haft mikil áhrif á vaxtastigið og
mjög mikilvægt sé, að það fari ekki
frekar úr böndunum. Nú séu að
vísu merki um, að eftirspum eftir
húsbréfum fari minnkandi. „Ef það
heldur áfram, getur verið, að ekki
þurfi að takmarka framboð af hús-
bréfum,“ sagði dr. Jóhannes Nor-
dal.
Það er semsé ein leið í áttina, sú
að setja greiðslukortið í frysti -
taka freistinguna burt.
Haukur Helgason