Dagur - 22.12.1969, Blaðsíða 11

JÓLABLAÐDAGS
11
smalia kvíaám, var smali, svo sem það
var kallað á þeim árum, sem var al-
gengt starf barna og unglinga, meðan
fráfærur og nytjun sauðamjólkur var
ein megin uppistaðan í búskaparhátt-
um og fæðuöflun íslenzks sveitabú-
skapar.
Grund á Langanesi var og er fremur
landlítil jörð, og til að bæta úr því,
hafði afi minn, Sigvaldi Þorsteinsson,
um áratug fyrir aldamót, tekið á leigu
nokkuð slói’a og engjagóða jörð, sem
hafði land'amerki að Grundarlandi á
parti, og lá til fjalla þeirra, er liggja frá
Gunnólfsvíkurfjalli og út á Langanesið.
Þessi jörð heitir Hvannstaðir, og var þá
nýlega yfirgefin og i eyði komin. Verð-
ur landsháttum þar siðar að nolckru
lýst, þar sem það er nauðsynilegt, vegna
eftirfarandi atburðar. En kvífé frá
Grund var að mestu haldið til beitar í
Hvannstaðalandi á hjásetutímanum,
sökum meira landrýmis þar og góðra
landikost'a.
Landslagi er svo háttað þarna á Mið-
Nesinu, sem kallað er, að grösugt lág-
lendi er á því vestanverðu, sem dregst
saman og mjókkar, norður að Heiðar-
fjalli, þar sem nú er radarstöð og nofck-
urt setullið Bandaríkjanna, en breikkar
suðureftir, og eru þar lágir ásar og
hæðir og alliangur dalur á milli þeirra,
(Vatnadalur), sem liggur suður að
Finnafirði, Gunnólfsvík, sunnan hreppa
og sýslumarka Norður-Þingeyjar- og
Norður-Múlasýslna. Breiðast er þetta
láglendi sunnantil við sýslumörk, og
liggur Hvannstaðaland að þeirn, við
fjallarætur, sem eru austarlega á þessu
svæði. Frá Gunnólfsvíkurfjalíi, sem allt
er í Norður-Múlasýslu og um 719 rri.
hátt, liggur lægri fjallarani til norðurs á
austanverðu Nesinu, sem skerst sund-
ur af Eiðisskarði, sunnan Heiðarfjalls.
Er það lágt dalverpi, um 7.5 km. milli
sjávarstranda, vestah og austan Ness-
ins. Austan við Gunnólfsvíkurfjallið er
fremur þröngur dalur, Fossdalur, sem
liggur frá sjónum fyrst til norðUrs, en
beygir svo hækkandi til vesturs norðan
við fjallið. Fremur lágt bjiarg, en ókleift,
er milli sjávarfjörunnar og dalsmynnis-
ins, að sunnan, en þó mjótt einstigi á
einum stað, upp úr fjörunni, sem kall-
ast Arnarbrík. Austan dalsins er all-
hátt fjall, sem heitir Skammdalshöfði,
og austan hans Skammdalur, sem er
raunar grunn kvos inn í fjöllin, en upp
úr honum er gengt, um brattar skriður,
og austan við hann hátt fjall, Selfjall,
í Fagraneslandi. Norðan við Fössdalinn,
þar sem hann liggur til vesturs, er á
fjallgarðinum toppmyndaður hnjúkur,
sem heitir Sandhaugur, og eru við hann
sýslumöi'k. Þar norður af er hátt fjall,
sem Hlíðólfsfjall nefnist, þó nokkuð
lægra en Gunnólfsvíkurfjall, og mun
vera um 660-—670 m. yfir sjó. Miili
þessa fjalls og fjallranans sem Sand-
haugur stendur á, er þröng og grunn
dalskora, sem Sandgil nefnist. Þar á
upptök sín úr lindum frá fjöllunum
Lónsá, sem rennur norður og vestur
um Mið-Nesið, og til sjávar milli jarð-
anna prestsetursins Sauðaness og Ytra-
Lóns. Norðaustan Hlíðólfsfjalls, er svo
nær óslitinn fjallarani, að Eiðisskarði,
sem áður er sagt.
Nokkru eftir fráfærurnar, eða ein-
hvern af síðustu dögum júlímánaðar
1903, sat smalinn frá Grund, Valgeir
Bjarnason, yfir ám sínum, sér eignar
smalinn féð, austan við Lónsá, í landi
Hvannstaða, og lét þær dreifa sér um
ljósalikjuflóa, sem er norðvestur frá
bæjartóftunum á Hvannstöðum, en
sjálfur sat smalinn á steini, á smá hæð
vestan við flóann, sem kölluð er Kalda-
kinn, til að hafa sem bezta útsýn yfir
fjárhópinn. Sér hann þá tvo menn
koma gangandi, í stefnu frá Hlíðólfs-
fjalli nokkuð sunnan við Hvannstaði,
eða úr svonefndum Kvosum, sem er
graslendi vestur af Hlíðólfsfjalli sunn-
anverðu. Þeir stefna að fjárhópnum í
flóanum, og fara fremur hægt yfir.
Þykir smalanum þetta undarlegt, þar
sem hann átti sízt manna von, úr þess-
arri átt. Blítt veður og sólskin hafði
verið um daginn, og túnasláttur stóð
yfi-r. Hann vissi að fólkið í sveitinni
mundi vera heima við, að sinna um
túninu og töðuna. Rúningi sauðfjár var
fyrir nokkru lokið, og búið að þvo ull
óg flytja í kaupstað. Þó datt honum
helzt í hug, að þetta væru einhverjir
fjárleitarmenn, sem hefðu verið að leita
í fjölllunum, að einhverjum kindum,
sem vantað hefðu til rúnings, og þótti
það þó næsta undarlegt og með ólík-
indum, svo sem háttað var. Valgeir hélt
þó til móts við komumenn, og sunnan
við fjárhópinn í flóanum. Þegar komu-
menn komu auga á drenginn, komu
þeir í átt til hans. Sá þá drengurinn að
þetta voru honum með öllu ókunnir
menn, og ekki þar úr sveit. Þessir menn
voru um það bil meðalmenn á vöxt, og
annar þó örlítið hæná, en báðir þrek-
vaxnir, og virtust á miðjum aldi-i,
fimmtugsaldrinum, þó gat sá lægri ver-
ið rétt innan við fertugt. Búningur
þeiria var líkur því að þeir væru sjó-
menn. Þeir voru báðir í leðurstígvélum
hnéháum, eða tæplega það, og sá, sem
virtist yngri, var í blálitaðri peysu, sem
líktist peysum, sem Færeyingar voru
oft í og kölluðu enskar, en sá eldri var
í vaðmálsjafeka snjáðum. Menn þessir
ávörpuðu drenginn, og virtust vilja
taka hann tali, en hann skildi ekki mál
þeirra því hann kunni efeki og skildi
ekki annað mál en móðurmálið. Menn-
irnir reyndu að gera sig skiljanlega
með bendingum og handapati, og bentu
mikið á ærhópinn. Drengnum fannst þó
hann skilja eitt og eitt orð, sem eldri
maðurinn sagði, svo sem kind, og benti
þá á ærnar og upp í sig. Datt drengnum
þá í hug, að þeir hefðu í hyggju, að
stela ánum, eða einhverju af þeim.
Vildi hann þá snúa frá þeim, og sýndi
á sér fararsnið. Þrifu þá mennirnir til
hans og héldu föstum, tóku af honum
nestispinkil, sem hann hafði meðferðis,
og tóku að gæða sér á nestisleifunum,
annar í einu, en hinn hélt drengnum
föstum, sem nú var orðinn hræddur,
því tök þeirra á honum voru ekki
þyrmileg. Hann gerði það hann gat, til
að losa sig, því hann treysti fráleik sín-
um, ef hann gæti það, en hann mátti
ekki við ofureflinu. Hann vissi að ekki
þýddi neitt að kalla á hjálp, þar sem
hann var svo langt frá bæ og mönnum,
að ekki gæti til hans heyrzt. Þegar
hann hafði ofurlítið jafnað sig, eftir
fyrstu sviftingarnar, tók hann það ráð,
að siga hundi, sem fýlgdi honum, á ær-
hópinn, því hann bjóst við, þar sem
liðið var nær miðaftni, mundu ærnar,
við styggðina, leita í áttina heim, enda
var hann staddur sunnan við þær, en
áttin heim til norðiu’s, og þá væri erfið-
ara fyrir ræningja þessa, sem hann
hugði þá vera, að ná nokkru af þeim.
Hundurinn hlýddi, og ærnar tóku á
sprett og hurfu sjónum, niður og norð-
ur fyrir Köldukinn, í átt heimleiðis, en
yngri maðurinn greiddi drengnum þá
fyrsta höfuðhöggið, en fleiri fylgdu á
eftir, og virtist svo sem þeim væri þetta
tiltæki móti skapi. Mennirnir töluðu þá
mikið saman, en drengur skildi ekki
neitt af því. Bráðléga lögðu þeir af stað,
og drógu drenginn með sér, á leið til
fjallanna. Drengurinn streittist við, sem
hann gat, en mennirnir neyttu afls-
munar og börðu hann miskunnarlaust,
til hlýðni, í andlit, höfuð, herðar og