Dagur - 22.12.1969, Blaðsíða 17

JÓLABLAÐ DAGS
17
landið hefur tekið miklum stakkaskipt-
um og jarðfræðingar geta lesið nokkra
glögga þætti jarðsögu fyrri tíma. Lík-
legt er að Þorvaldsdalsá hafi fyrrum
átt sér aðrar leiðir til sjávar, en hún á
nú, og líklega margar. En ein leiðin
mun hafa verið rétt austan við Hellu-
bæinn, og er árfarvegurinn glöggur,
sennilega till orðinn seint á ísöld. Fyrir
svo sem 10 árþúsundum, þegar ísöld
var að ljúka, var landið að mótast, hæð-
ir og hólar urðu til, ennfremur stöðu-
vötn. Líklegt er, að fyrrum hafi verið
alstórt stöðuvatn austan Kálfsskinns-
bæjanna. Skeð getur, að þangað hafi
Þorvaldsdalsá runnið um skeið og þá
myndað Selárgil. En víst má telja, að
sú á hafi á árþúsundum myndað það
land, sem kallað er LitlaÁrskógsmóar,
en síðan hafi hún grafið sér núverandi
leið til sjávar. En svipaða mynd og enn
gleggri má sjá við Hálsá, litlu norðar.
En hvað sem um þetta er, og hversu
sem jarðfræðingar lesa sögurúnir
sjálfrar náttúrunnar, áttu þær ekki að
vera umræðuefnið, heldur aldursfor-
setinn á Árskógsströnd, sem gamall er
að vísu, sem á grönum má sjá, en eng-
inn fornaldarmaður.
Jón Kristjánsson ólst upp á Litlu-
Hámiundarstöðum og dvaldi þar með
foreldrum sínum þar til 1914, er fjöl—
skyldan flutti að Helu í sömu sveit.
Bræður hans eru: Kristján Eldjárn,
fyrrum hreppstjóri á Hellu, Vigfús,
smiður og bóndi á Grund og síðan tll
dauðadags í Litla-Árskógi, Jóhann,
byggingameistari í Reykjavík, dáinn
fyrir allmörgum árum, og Stefán, nú
búsettur vestan hafs. Al'lir voru bræð-
ur þessir hinir vöskustu menn og vel
vitibornir.
Vel man ég Jón Kristjánsson er hann
enn var á bezta aldri en ég að alast upp
í nágrenninu. Hann var riflega meðal-
maður á hæð, en þrekinn og herða-
breiður, manna léttastur á fæti og snar
í hreyfingum, talinn hraust nenni, mik-
ill, aflasæll sjómaður og ágæt skytta.
Jafnan var hann glaður í viðmóti, öfga-
laus í orðum, traustur í verki, myndar-
legur og karlmannlegur í senn og átti
sér enga óvfldarmenn.
Einu sinni man ég, að heima komu
gastir, er börðu þrjú högg á dyr, luku
erindi á hlaði en vildu ekki tefja. Norð-
an stórhríð var á. Einn þessara gesta
var Jón Kristjánsson og vai' hann í
svörtum klæðisfrakka, er fór honum
vel, með svartan hátt á höfði og ullar-
trefil um hálsinn. Ekki var honum kalt
og hann hló þegar minnzt var á veður-
vonskyna, sagði, að hann væri farinn
að kula ögn á norðan!
Eitt sinn sem oftar vorum við skóla-
krakkar að horfa á hlaðinn árabát í
lendingu á Litla-Árskógssandi, en
skólahúsið var þar, gamalt sjóhús
Norðmanna. Norðan stormur var og
dálítil kvika við sandinn. Lags var beð-
ið nokkra stund en síðan var róið kná-
lega í land. Þar var Hellu-Jón á ferð-
inni með þurrkaðan saltfisk, sem ekki
mátti blotna og því vandaði hann lend-
inguna sérstaklega. Einhver hefði nú
fengið skvettu, 'sagði eldri maður við
þann næsta, og það var mikil viður-
kenning í hans munni.
Vorkvöld eitt var ég sendur að Hellu,
einhverra erinda. Þegar ég kom í hlað-
ið, varð mér starsýnl á þrjá seli, er þar
lágu hlið við hlið. Tveir þeirra voru
ógnarstórir blöðruselir en sá þriðji
nökkru minni. Slíkar skepnur hafði ég
ekki fyrr séð og var ég nærri búinn að
gleyma erindinu. Þetta og margt fleira
rifjaði ég upp á leiðinni til Jóns Krist-
jánssonar í Skógarnes á Árskógsströnd.
Og enn er Jón hinn hressilegasti og
léttur á fæti, en sjóndapur orðinn hin
síðustu ár og getur ekki lengur farið
einn á sjó. Fyrir nokknum dögum hafði
hann skotizt á handfæri og dregið
fimmtíu fiska út-austur í álnum, og
þeirra á meðal nokkra ágæta málsfiska.
Þú hefur alltaf átt hehna í þessari
sveit, Jón?
O-já, færði mig aðeins um set í tvö
skipti. Við vorum fyrst á Litlu-Há-
mundarstöðum en fluttum að Helilu
1914 og svo flutti ég hingað þegar ég
gifti mig og stofnaði eigið heimili, og
byggði þá þetta hús.
Þú rasaðir ekki um ráð fram í því
efni og kvæntist seint?
Maður var alltaf á sjónum í þá daga.
Ég var kominn hátt á fimmtugsaldur
þegai' ég festi ráð mitt og kvæntist.
Þú byrjaðir hins vegar sjómennskuna
snemma?
Ætli maður hafi ekki verið að gutla
við sjó fram undir áttatíu ár, fyrst á
árabátum og siðan á mótorum og kútt-
erum. Það yrði víst nokkuð mi'kil upp-
talning að segja frá þeim bátum og
skipum, sem ég hef verið á. Skipstjóm-
arréttindi fékk ég hjá Sigui'ði Sumar-
liðasyni og hann bauð mér þá p'láss hjá
sér á Súlunni og var ég þar stýrimað-
ur. Svo var ég stýrimaöur hjá þeim
Tryggva Jóhannssyni og Benedikt
Steingrímssyni, síðar hafnarverði, bæði
á Stellu og Samson, sem var þá stærsti
kútterinn hér, 80—90 smálestir. En
fyrsti vélbáturinn, sem ég var á, var
Jörundur, sem Oddur Sigurðsson í
Hrísey átti. Jörundur var með gufuvél.
Ég mun þá hafa verið fjórtán ára eða
svo og með okkur var líka Trausti Jó-
hannesson, sem síðar átti lengi heima
á Hauganesi, en við vorum á svipuðum
aldri. Einu sinni var ég stýrimaöur hjá
Sæmundi í Stærri-Ánskógi.
Varstu ckki einhverntíma á Talis-
mann?
Jú, ég var þar þrjú ár með Mikael
heitnum Guðmundssyni skipstjóra.
Hann vildi hafa mig lengur, en ég hafði
ótrú á skipinu og hætti. Það var sett í
það stærri vel, vél úr Rigmor, sem
strandaði á sínum tíma við Hclluhöfð-
ann. Þessi vél var of stór og kraftmikil
í Talismann og mér fannst ekki ráðlegt
að fara á Suðurlandsvertíð á honum,
því hann var af sér genginn. Einkum
kom þetta, fannst mér, vel í ljós, þegar
mikið var siglt. En góður var Ta'llsmann
að krusa á honum en hann var slæmur
á lensi. Ég man við vorum einu sinni
hætt komnir fyrir vestan seinni h'luta
vetrar. Við fiskuðum á handfæri út af
Vestfjörðum, því þar gekk fiskurinn
ailltaf miklu fyrr á miðin og vorum í
algóðum fiski þegar hann fór að hvessa
og gera sjó. Það var náttúrlega vont að
fara úr góðum fiski, en mér sýndist
ekki ráðlegt að vera lengur og ég átti
stýrimannsvaktina. Skipstjóri vildi
hins vegar fiska meðan hægt væri, en
veðurguðirnii' skáru fljótlega úr þessu
og var þá haldið til lands. Við höfðum
stefnuna og vissum nákvæmlega hvar
við vorum, en brátt kom blindbylur,
svo að naumast sást út úr augum og
haugasjór. Við tókum Önundarfjörð, en
vegna dimmviðris urðum við að leggj-
ast á firðinum, þótt ekki væri það á'lit-
legt. Fiskinum skolaði fyrir borð og svo
ætlaði skipsjullan sömu leði. Við náð-
um henni á því augnabliki, sem hún
var á borðstokknum.
Þið fiskuðuð stundum vel á Talis-
mann?
Já, líklega hef ég komizt i mestan
færafisk einu sinni á meðan ég var á
honum. Við vorum þá norður af Gríms-
ey og lentum í vitlausum fiski og full-
hlóðum á skömmum tíma. Fiskurinn
var allsstaðar, ekki síður langt upp í
sjó og þurftum við ekki að renna fær-