Dagur - 22.12.1969, Blaðsíða 14

14
JÓLABLAÐ DAGS
maðui' og taldi sig hafa rétt og skyldu
till að sinna meiri háttar vandamálum
fólks, hvar sem var á landinu. Fundur .
þessi var mjög fjölsóttur úr öllu hérað-
inu. Fundarboðandi var auðvitað máls-
hefjandi og benti með ljósum rökum á
nauðsyn þess, að hefja framkvæmdir í
samgöngumálu Rangæinga og vörnum
á nytjalandi. En hann kvað það von-
laust veik nema héraðsbúar sameinuð-
ust um þetta stærsta hagsmunamál
héraðsins og lagði til, að stofnað yrði
félag áhugamanna og aUs almennings
til að 'hrinda málinu í framkvæmd.
Þetta var gert.
Vatnafélag Rangæinga var stofnað og
til forystu var valinn héraðshöfðinginn
og ágætismaðurinn Sigurþór Ólafsson,
oddviti í Fljótshlíð. Félagið varð
mjög fjölmennt og undir forystu
fundiarboðanda og formanns var starfað
að þessum málurn, allt þar til síðasti
varnargarðurinn var byggður 1952. Nú
halda kannski margir, sem lítt eru
kunnugir þessum málum, að hér hafi
verið um að ræða björgun einna eða
tveggja sveita. En það er alger mis-
skilningur. Með hinum mikla varnar-
garði var endurheimt til nytja og raekt-
unar um 17 þúsund hektarar lands, sem
ná yfir sjö hreppa sýslunnar. Þetta var
aðeins það land, sem orðið var vötnun-
um að bráð. Hitt er ómælt og ótalið,
hvað við hefði bætzt, ef ekki hefði orð-
ið af framkvæmdum og tel ég því
stokkun Markarfljóts eitt glæsilegasta
átakið, sem unnið hefur verið í bún-
aðarsögu Rangæinga og jafnvel þótt
víðar væri leitað.
Vatnafélagið hófst strax handa árið
1929 og lét mæla, 'kortleggja og setja
hæðarlínur yfir allt vatnasvæðið. Til
þessa vandasama verks var valinn
ágætismaðurinn Ásgeir L. Jónsson
ráðunautur Búnaðarfélags íslands. Á
þessu merka verki voru svo a-llar fyrir-
ætlanir og síðan framkvæmdir byggðar
og skeikaði hvergi. Margir góðir menn
ljóðu þessu máli lið, bæði utan þings og
innan, og vil ég sérstaklega nefna Sig-
urð Sigui’ðsson frá Draflastöðum, þá-
verandi búnaðarmálastjóra, séra Svein-
björn Högnason og Pétur Ottesen,
ásamt fjölmörgum öðrum, þótt ekki séu
hér nefndir. En mest munaði um sjálft
Sveitafólkið, hinum óbreytta borgara.
Hefði það ekki sýnt málinu eins mikinn
óbuga og það gerði, má vera, að for-
ystan hefði ekki nægt til að leiða málið
til lykta og koma því heilu í höfn.
Framkvæmdin var tvíþætt. Jónas
benti á það, að það væri ekkert viðlit
að koma samgöngum héraðsins í gott
horf nema að færa vötnin saman og var
það rétt, og með allri fi'amkvæmdinni
voru tvær flugur slegnar í einu höggi.
En eins og allir kunnugir vita, var hér-
aðið sundur skorið af þessum vötnum.
Og það gat enginn vltað í dag, hvar
þau rynnu á morgun. Oft kom það t. d.
fyrir þegar ég var að fylgja fólki inn í
Þórsmörk, að þótt ég færi ó ágætum
brotum að morgninum, var þar alveg
gjörsamlega ófært að kveldi.
Mannvirkjagerðin hófst ó-því, að brú
var gerð ó Þverá 1932. Svo var byggð
mikil brú yfir Markaríljót 1934 og svo
voru allir þessir þvergarðar gerðir, sem
loka Markarfljót inni og beinir því öllu
undir Maikarfljótsbrúna, beint til sjáv-
ar. Það tók áratug að byggja alla þessa
garða og verkinu lauk 1952.
Garðarnir eru stórvirki. Og ég verð
að segja það núna, að þó að margir
væru bjartsýnir á það, bæði ég og
margir aðrir, að þetta gæti yfirleitt tek-
izt, held ég þó, að okkur hefði naumazt
eða ekki tekizt þetta, án nýrrar verk-
tækni, sem 'kom á þessu tímabili. En þó
vil ég geta þess, að þegar fyrstu gaFð-
arnir voru byggðir, garðurinn á milli
Dímonanna (það eru hæðir tvær í
nágrenni Markarfljótsbrúar), þá var
allur aurinn upp við garðinn sem var
aðal fyrirstaðan, þangað fluttur á hjól-
börum. Það var seinlegt, en grjótið var
hins vegar flutt á bílum. Síðar komu
svo jarðýtur og sterkir kranar og þá
var það hreinasti leikur að vinna verk-
ið. Og þessir garðar eru svo öflugir, að
þeir þola allt venjulegt vatnaflóð.
Allt það land, sem áður voru aurar
einir, hér sunnan við Fljótshlíðina, er
að Verða nytjaland, mjög gróið upp og
ágangur vatnanna er úr sögunni. Við
vorum svo heppnir, að byrja á varnar-
garði við Sreitu 1946. Hefði ekki verið
búið að gera hann þegar Hekla spjó í
marz 1947, hefði engum dottið í hug að
vera hér. Hekla fór illa með okkur, en
þó eikki verr en svo, að við höfðum trú
á því, að við gætum búið hér framvegis.
Gróðurmáttur íslenzkrar moldar er
mikill og víð trúðum því allir. Þótt 14
sentimetra jafnfallið lag af ösku og
vikri væri yfir alla mítta landareign
trúði ég því, að gróðurinn sigraði, og
mér varð að þeirri trú.
En það er um Markarfljót að segja,
að í venjulegum vatnavöxtum virðir
það mannvirkin og höfum við reynslu
af því, en komi jökulhlaup, eins og
komiið hefur fyrir, virðist það guðs
mildi, að e'kkert skuli hafa bilað. Svo er
annað, það kemur aldrei annað eins
vatn í Markarfljóti og áður var. Eyja-
fjallajökull og aðrir jöklar hafa minnk-
að svo mjög, t. d. frá 1924, að ekki er
sambærilegt.
Enginn vafi er á því, að Markarfljóts-
aurar verða ræktaðir og nú þegar hafa
allmiklar lendur verið teknar til rækt-
unar og hreppsnefnd Fljótshlíðar hefur
samþy'kkt ályktanir um þetta atriði.
Fyrrum voru gerðar óætlanir um,
hvernig mætti verjast ágangi fljótsins.
Nú eru áætlanir gerðar um íæktun
þessa sama lands og skuragerð til að
takai við Hlíðarlækjunum. En þessir
lækir eða smáái', verða að fljótum í
vatnavöxtum.
Ferðamannastraumurinn í Þórsmörk
byrjaði ekki snemma. Það var eiginlega
Jón söðlasmiður í Hlíðarendakoti, sem
vakti Þórsmörk af dvala fyrir rúmum
100 árum, eins og Þorsteinn Erlings-
son segir í kvæði til hans. Hann sá
manna bezt fegurðina í Þórsmörk og
hélt henni á lofti og vakti forvitni
rnanna á þessum undurfagra stað. Ég
byi’jaði ungur að fylgja ferðafólki
þangað á hestum, því til Þórsmetkur
varð ekki komist nema fara yfir Mark-
arfljót. Það voru stundum kaldsamar
ferðir, en flestir höfðu gaman af þeim.
Nú fara menn að sunnanverðu og losna
við fljótið en þurfa aðeins að fara .yifir
tvær smáár, sem að vísu geta orðið
farartálmar.
Og nú brotnar landið okkar ekki
lengur og nú er svo komið, þrátt fyrir
nökkra vantrú í fyrstu, að allir vilja
Lilju kveðið hafa í þessu efni. Nú ríður
á, að halda öllum þessum mannvirkjum
við, því annars er héraðið undirlagt á
ný og verr farið en heima setið. Ef
Mai’karfljót brytist út, eru Út-Land-
eyjar og Austur-Landeyjar í mikilli
hættu.
Það voru uppi nokkrar ráðagerðir
um, að bjóða Jónasi Jónssyni frá Hriflu
hingað til okkar, til að þakka honum
frábæra forystu í vatnamálum Rangæ-
inga. En af því gat því miður ekki orð-
ið, því hann fór til betri hehnþ, áður en
af því yrði, segir Sigurður Tómasson
bóndi og oddviti á Barkastöðum, og
lýkur þar með frásögn hans af því
ævintýri, er Mlarkarfljót var hneppt í
nauðsynlega fjötra.