Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.1994, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1994
Erlend bóksjá
Metsölukiljur
Bretland
SkáldsÖgur:
1. Terry Pratchett:
Men at Arms.
2. Stephen King:
Nightmares and Dream-
scapes.
3. Peter Hoeg:
Miss Smilla's Feeling for
Snow.
4. Catherine Cookson:
The Golden Straw.
5. Elizabeth Jane Howard:
Confusion.
6. Sebastian Faulks:
Birdsong.
7. lain Banks:
Complicity.
8. Charles Dickens:
Martin Chuzzlewjt.
9. Margaret Atwood:
The Robber Bride.
10. Ruth Rendell:
The Crocodile Bird.
Rit almenns eðlis:
1. Andy McNab:
Bravo Two Zero.
2. Angus Deayton:
Have I Got News for You.
3. W.H. Auden:
TellMetheTruthaboutLove.
4. Jung Chang:
Wild Swans.
5. Bill Watterson:
Homicidal Psycho-Jungle Cat.
6. Carl Giles:
Giles Cartoons 1995.
7. Terry Waite:
Taken on Trust.
8. J. Cleese & R. Skynner:
Lífe and how to Survive It.
9. Viz Top Tips.
10. Gary Larson:
The Curse of Madam.
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
Skáldsögur:
1. JernRiel:
Haldurs ballader - og
andre skrener.
2. Margaret Atwood:
Katteeje.
3. Peter Hoeg:
Freken Smillas
fornemmelse for sne.
4. Arturo Perez-Reverte:
Det flamské maleri.
5. Alan Lightman:
Einsteins dremme?
6. Herbjerg Wassmo:
Lykkens sen.
7. Flemming Jarlskov:
Skjult kamera.
(Byggt á Politiken Sondag)
Verðlaun austan
hafsogvestan
Nú er tími bókmenntaverðlauna. í
hveiju landinu af öðru er slíkum
árlegum viðurkenningum úthlutað
um þetta leyti. Lítum á nokkra verð-
launahafa síðustu daga og vikna.
Spánverjar kenna eftirsóttustu
verðlaun sín í bókmenntum við þjóð-
skáldið mikla, Cervantes. Dómnefnd
hefur nýverið kynnt úrslitin fyrir
þetta ár. Hún ákvað að heiðra heims-
kunnan rithöfund frá Perú, Mario
Vargas Llosa, sem er 58 ára að aldri.
Nóbelsskáldið Camino Jose Cela og
Jose Donoso frá Chile komu líka
sterklega til greina.
Vargas Llosa hóf feril sinn árið 1959
með smásagnasafninu Los Jefes (Yf-
irmennimir) en hann sló fyrst í gegn
með skáldsögunni La Ciudad y Los
Perros (Borgin og hundarnir) árið
1963. Síðan hefur hann unnið marga
sigra sem höfundur, verk hann verið
þýdd á mörg tungumál og margverð-
launuð. Nýjasta skáldsaga hans
hlaut til dæmis spænsku Planeta-
verðlaunin í fyrra.
National Book Award
í Bandaríkjunum er árlega veitt
viöurkenning sem ber heitiö Nation-
al Book Award. Skáldsagnahöfund-
urinn Wilham Gaddis hlýtur þau að
þessu sinni fyrir sögu sína, A Frolic
of His Own. Þetta er í annað sinn sem
Gaddis fær þessa viðurkenningu; hið
fyrra sinn var árið 1976 og þá fyrir
skáldsöguna JR.
í verðlaunasögunni segir frá Oscar
Crease, kennara og rithöfundi á
miðjum aldri, sem stundar vinsælt
tómstundagaman Bandaríkjamanna
Mario Vargas Uosa hefur hlotið
Cervantes-verðlaunin.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
um þessar mundir - það er að fara í
mál. Hann lögsækir kvikmynda-
framleiðendur í Hollywood fyrir að
stela hugmyndum úr leikrití sínu.
Það er ekkert óvenjulegt i Ameríku
en gamanið kárnar þegar Crease
verður fyrir því að lenda fyrir eigin
bifreið. Það leiðir til þess að hann fer
í skaðabótamál við sjálfan sig!
Þá koma einnig við sögu óvenjuleg
málaferli vegna hunds og höggmynd-
ar. Þegar hundurinn festist í högg-
myndinni fer listamaðurinn í mál til
að koma í veg fyrir að haggað sé við
listaverkinu til að leysa hundinn úr
prísundinni. Eru þá stofnuð samtök
sem hafa það að markmiði að bjarga
hundinum. Svo sem af þessu má ráða
er skáldsagan napurt háð um banda-
rískt réttarkerfl.
Goncourt-verðlaunin
í Frakklandi hefur verið tilkynnt
um handhafa eftírsóttustu bók-
menntaverðlauna landsins í ár,
þeirra sem kenpd eru viö Goncourt-
bræður. Sigurvegarinn heitir Didier
Van Cauwelaert og skáldsaga hans
Un Aller Simple (Far aðra leiöina).
Þar segir frá ungum Frakka sem
lendir í höndunum á innflytjendayf-
irvöldum. Þau telja hann ranglega
vera ólöglegan innflytjanda frá Ma-
rokkó og senda hann til síns „heima"
í fylgd embættismanns. Sagan felur
í sér snarpa gagnrýni á afstöðu
Frakka til innflytjenda.
Höfundurinn er 34 ára og hefur
þegar samið nokkrar skáldsögur og
leikrit. Goncourt-verðlaunin eiga að
tryggja að bók hans seljist hið
minnsta í hálfri milljón eintaka.
Femina-verðlaunin frönsku hafa
einnig verið afhent. Þau hlaut að
þessu sinni Olivier Rolin fyrir skáld-
söguna Port-Soudan sem segir frá
gömlum uppreisnarhetjum af 68-
kynslóðinni - rúmum þremur ára-
tugum eftir að þeir voru ungir og
róttækir.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Anne Rice:
Interview with the Vampíre.
2. Dean Koontz:
Mr. Murder.
3. Michael Crichton:
Disclosure.
4. Johanna Lindsey:
You Belong to Me.
5. Jonathan Kellerman;
B.id Love
6. E. Annie Proulx:
The Shipping News.
7. Dean Koontz:
The Door to December.
8. Judith McNaught:
A Holiday of Love.
9. Danielle Steel:
Vanished.
10. Línda Lael Miller:
Princess Anníe.
11. Peter Hoeg:
Smilla's Sense of Snow.
12. Ken Follett:
A Dangerous Fortune.
13. Anne Rice:
The Vampire Lestat.
14. Winston Groom:
Forrest Gump.
15. Herman Wouk:
The Hope.
Rit almenns eðlis:
1. B.J. Eadie 8i C. Taylor:
Embraced by the Light.
2. Thomas Moore:
Care of the Soul.
3. Delany, Delany 8i Hearth:
Having Our Say.
4. Maya Angelou:
Wouldn't Take Nothing for
My Journey now.
5. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
6. Rush Limbaugh:
See, I Told You so.
7. Erma Bombeck:
A Marríage Made in Heaven...
8. McNaught og fleiri:
A Holiday of Love.
9 Kaien Armstrong:
A History of God.
10. VI. Scott Peck:
Further along the fioad Less
Traveled.
11. Peter Hoeg:
Smílla's Sense of Snow.
12. Howard Stern:
Private Parts.
13. Joan W. Anderson:
Where Angels Walk.
14. Maya Angeiou:
I Know why the Caged Bird Sings.
15. Kathleen Norris:
Dakota.
(Byggt á New York Times Book fieview)
Vísindi
Svar fundið við ráðgátunni um falskar minningar:
Veruleika og ímynd-
un blandað saman
Hér geymir heilinn minningarnar
Joð í salti
er ílagi
Alþjóða heflbrigðismálastofti-
unin (WHO) hefur upplýst að joð,
sem bætt er út í salt, geti á örugg-
an hátt komið í veg fyrir nokkur
aíbrigði skertrar greindar og
aðra kvilia af völdum joðskorts.
Áætlað er að hálfur annar mfllj-
arður raanna sé í hættu vegna
joðskorts, þar á meðal 20 milljón-
ir mjög andlega fatlaðra einstakl-
inga.
WHO telur að óhætt sé að taka
milli 50 míkrógrömm og 1000
míkrógrömm af joðí á dag en
míkrógramm er einn þúsundasti
úr grammi.
Rauðu
dvergamir
em fáir
Vísindamenn bandarísku geim-
feröastoöiunarinnar (NASA)
hafa nú kollvarpað áratugagam-
alli skoðun manna um að stjörn-
ur, sem kallaðar eru rauðir
dvergar, séu eftúviður dökka efn-
isins sem alheimurinn er að
mestu úr.
Með aöstoð Hubble stjörnusjón-
aukans komust þeir að því aö
rúmlega 90 prósent alheimsins
samanstandi ekki af rauðum
dvergum eins og áður var talið.
Rauðu dvergamir séu í raun
fretnur sjaldséðir í stjömukerfl
jarðarinnar.
Niöurstöðumar auka enn á
leyndardóminn um það úr hverju
alheimurinn er gerður.
Kannast ekki margir við að muna
eftir aö hafa upplifað atburði sem við
nánari skoðun kemur í ljós að hafa
aldrei átt sér stað? Vísindamenn hafa
lengi velt vöngum yflr þessu fyrir-
bæri og nú telja sálfræðingar og
taugalæknar í Bandaríkjunum og
Kanada að þeir hafi fundið svarið,
segir í grein í blaðinu Illustreret Vid-
enskap.
Ástæðan fyrir þessum fölsku end-
urminningum er sú að fólk gleymir
oft í hvaða samhengi ákveðinn at-
burður gerðist. Það sem við munum
um sjálfan viðburðinn blandast svo
saman viö hluti sem við höfum að-
eins ímyndað okkur.
Þegar við blöndum saman raun-
vemlegum minningum af raunveru-
legum atburðum og algerum hugar-
burði virðist okkur sem hin falska
endurminning sé svo ekta að við trú-
um henni.
Þetta á allt rætur sínar að rekja til
þess hvemig heilinn fer að því að
geyma endurminningamar. Þau
skynáreiti sem tiltekinn viðburður
veldur og skilur eftir sig eru geymd
í fjölda sérhæíðra staða í heilaberk-
inum. Sjónskynjunin geymist að
sjálfsögðu í sjónmiðstöðinni, heym-
arskynjunin í heymarmiðstöðinni
og þar fram eftir götunum. Það er svo
limbíska kerfið sem sér um að sam-
hæfa alla þessa skynjunarþætti og
gera úr þeim endurminningu.
Einn veikasti hlekkurinn í þraut-
inni er uppruni þess sem við munum,
það er að segja hvar, hvernig og í
hvaða samhengi endurminningin
varð til. Hinn þekkti taugalæknir,
Morris Moscovitch við háskólann í
Toronto í Kanada, sem hefur mikið
rannsakað og skrifað um minni, tel-
ur að vitneskjan um uppmna tiltek-
ins atburðar geymist einkum í þeim
hluta heilans sem kallaöur er ennis-
blað.
Ennisblaöið er eins konar fram-
kvæmdastjóri heilans og tengist
mörgum þáttum hegðunar okkar.
Skaði í ennisblaði getur haft í för
með sér víðtækar truflanir á per-
sónuleika okkar, vitsmunalífi og at-
ferli.
Það kemur heim og saman við að
fólk, sem verður fyrir skaða á
ákveðnum hlutum ennisblaðsins, á
það til að muna eftir atburðum sem
ekki eiga sér neina stoð í raunveru-
leikanum og hefur ekki hugmynd um
það sjálft. Eitthvað svipað á við um
börn þar til ennisblaðið nær fullum
þroska þegar barnið er átta ára.
Gamalt fólk er gjarnt á þetta líka.
Sólin
drepur líf
ajorðu
Þrír bandarískir stjamvísinda-
menn hafa komist að þeirri nið-
urstöðu að sólin muni áður en
yflr lýkur drepa allt lif á jörö-
inni. Það verður þó ekki alveg á
næstunni, eða ekki fyrr en eftír
um sjö milljarða ára.
Þegar þar að kemur verður út-
geislun sólarinnar 5200 sínnum
meiri en hún er nú. Það mun valda
því að yfirborð jarðar verður 1300
stiga heitt hraunhaf. Að lokum
mun sólin falia saman eins og hvit-
ur dvergur en jörðin verður eftir
sem ísköld og útbrunnin pláneta.
Góöar
pillur fyrir
maga
Nýjar uppgötvarúr hafa aukið
líkurnar á því að hægt verði að
framleiða verkjaföflur án auka-
verkana. Menngerasérm.a. von-
ír um að geta komið í veg fyrir
að pillur á borð við aspirín valdi
óþægindum í maga eins og nú er.
Aspirín hefur m.a. áhrif á
prostaglandíniö sem á að vernda
frumur magaslímhúðarinnar og
þess vegna verða óþægindin.
Umsjón
Guðlaugur Berg mundsson