Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.1994, Blaðsíða 28

28
LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1994
Saga athafnamannsins Pálma í Hagkaup:
Kaupmönnum
gramdist póstversl-
unin í fjósinu
Forsíða fyrsta tölublaðs Frjálsrar verslunar 1990. Á myndinni eru Jón Ásbergsson, Sigurður Pálmason og Pálmi
Jónsson.
Framtíðarsýn hf. hefur gefið út bók-
ina Pálmi í Hagkaup eftir dr. Hannes
Hólmstein Gissurarson. Hér á eftir
fara brot úr tveimur köflum bókar-
innar.
Afsláttarversl-
un við Eskihlíð
Haustið 1959 stofnaði Pálmi nýja
tegund af verslun í Reykjavík í sam-
starfi við Reyni Þorgrímsson, fyrrum
bankamann, en mæður þeirra voru
gamlar vinkonur. Fyrirmyndin var
í afsláttarverslunum í Bandaríkjun-
um, svonefndum „discount stores“.
Markmið þeirra var að selja sem
mest af vörum sem ódýrast. Pálmi
fékk hugmyndina, stjórnaði rekstr-
inum og átti fyrirtækið en Reynir sá
um ýmsar framkvæmdir. Átti þetta
að vera póstverslun sem héldi verði
niðri, ekki síst meö því að spara sem
mest í rekstri. Þeir félagar leituðu
lengi að nafni á fyrirtækinu, því að
þeir gerðu sér grein fyrir því, að gott
nafn er úrslitaatriði, en því laust nið-
ur í þá í bílferð frá Keflavík til
Reykjavíkur: Hagkaup skyldi það
heita! Ákvað Pálmi þá að skrifa nafn-
ið á einfaldan hátt og skrautlaust,
eins og jafnan hefur verið gert síöan.
Pálmi útvegaði fyrirtækinu sama-
stað í íjósi og gripahúsi Geirs bónda
Gunnlaugssonar við Eskihlíð, þar
sem hann hafði rekið ísgerð sína.
Pálmi hafði heppnina með sér frá
upphafi og er til lítil saga af því. í
fjósinu var nokkur bunga á miðju
gólfi og stóð staur upp úr henni
miðri. Þeir Pálmi og Reynir hlóðu
fyrstu vörunum, sem þeir fengu, í
kringum staurinn, enda engar hillur
til í fjósinu. Um nóttina, eftir aö þeir
höfðu komið vörunum fyrir, gerði
úrhellisrigningu og fór allt á flot, en
vörurnar sluppu, þvi að þær voru
allar uppi á bungunni!
Seltbeint
af vörubílum
Póstverslunin í Eskihlið varð strax
mjög vinsæl, því að verðið var lægra
en annars staðar. Stundum seldust
vörurnar svo vel, aö þær komust
ekki í hús, heldur voru seldar beint
af vörubílum! Fróðlegt er að blaða í
vörulistum Hagkaups frá frumbýl-
ingsárunum. Kjörorð fyrirtækisins
var þá og lengi síðan: Drýgið lág laun!
Kaupið góða vöru ódýrt! í verðhsta
frá 1961 sagði meðal annars:
Póstverslanir, sem gefa út vöru-
hsta svipaðan þeim, sem hér er á
ferðinni, hafa rutt sér mjög til rúms
erlendis á undanfornum árum, og
fara vinsældir þeirra stööugt vax-
andi. Fólk hefur tekið fegins hendi
þeim þægindum, sem verslunarfyr-
irkomulag þetta veitir og metiö að
verðleikum þann ávinning, sem fólg-
inn er í því, að í listunum eru flestar
vörur seldar á stórum lægra verði
en almennt gerist. Stafar það, auk
hagkvæmra innkaupa, meðal annars
af geysimikihi umsetningu þessara
fyrirtækja og tiltölulega lágum
rekstrarkostnaði.
Þá kom fram, aö lágmarksvöru-
pöntun væri 100 krónur, en ef pantað
væri fyrir þúsund krónur eða meira,
greiddi Hagkaup flutningskostnað.
Vörur væru aöeins seldar gegn stað-
greiðslu.
Poplínkápur
á910krónur
í vöruhstum frá þessum fyrstu
árum kenndi margra grasa. Þar voru
sumarkjólar á 650 krónur, poplín-
kápur fyrir konur á 910 krónur,
tveggja lása nælongalh fyrir smá-
krakka á 555 krónur, ferðaritvélar á
2.712 krónur, kaststengur fyrir veiði-
menn á 381,30 krónur, sokkabanda-
belti á 75 krónur, nælonsokkar á
51,90 krónur, ullarjakkafot fyrir
karlmenn á 1.975 krónur, tveggja
manna tjöld á 780 krónur, raðstólar
úr birki á 445 krónur, 100 grömm af
brilljantín-hárkremi á 14 krónur,
gólfteppi á 500 krónur á fermetra,
heimilistæki frá Raíha og svo fram-
vegis.
Margir kaupmenn voru gramir
Pálma fyrir aö bjóöa niður vörur fyr-
ir sér, en almenningur tók Hagkaup
strax mjög vel. Næstu árin færði fyr-
irtækið út kvíarnar.
Árið 1964 hóf Hagkaup rekstur
saumastofu í Bolholti, og voru
birgðageymsla fyrirtækisins og póst-
verslunin líka þar til húsa. Einfaldur
saumur var sendur út til húsmæöra.
Þekktasta flíkin, sem saumastofa
Hagkaups framleiddi, var Hagkaups-
sloppurinn svonefndi, en hann var
landsþekktur á sinni tíð. Pálma hafði
tekist að ná í ódýrt efni í Þýskalandi
og keypti mjög stóra sendingu; hefðu
strangar hennar verið lagðir niður,
hefðu þeir náð frá Reykjavík austur
á Hellu. Þegar framleiðslu Hag-
kaupssloppanna var hætt, höfðu
selst á annað hundrað þúsund þeirra.
Hagkaup opnaði aðra verslun árið
1964 í Lækjargötu 4, í sama húsi og
Verslunarmannafélag Reykjavíkur
hafði verið stofnaö 27. janúar 1891.
Þar var um skeið rekin tískuverslun-
in Kyss Kyss, en síðar var þar aðal-
lega seld venjuleg vefnaðarvara.
Jafnframt var Hagkaupsverslunin í
Eskihhð rekin áfram af miklum
krafti. Og árið 1966 var Pálmi Jóns-
son í Hagkaup orðinn hæsti skatt-
greiðandi í Reykjavík, með 1.206.723
krónur í opinber gjöld.
Átökviðreyk-
víska kaupmenn
Pálmi lenti í fyrstu verulegu átök-
unum við reykvíska kaupmenn, eftir
að hann hóf innflutning matvöru
voriö 1967. Tildrög voru þau, að hann
komst á snoðir um það, að til væru
ódýrar appelsínur í Flórída. Keypti
hann þær og bauð viöskiptavinum á
miklu lægra verði en aðrir. Kílóiö
af nýtíndum appelsínum beint frá
Flórída kostaði 17,50 krónur í Hag-
kaup, en 30-35 krónur í öðrum versl-
unum. Vakti þetta mikla athygli, og
skrifaði Alþýðublaðið heilan leiðara
um máliö. „Almenningur hefur furð-
að sig á því, að unnt skuli að lækka
verð á algengri vörutegund um helm-
mg, án þess að um teljandi gæða-
rýrnun sé að ræða,“ sagði blaöiö.
„Samtök innflytjenda ættu aö skýra
þetta mál fyrir almenningi."
Appelsínusendingin seldist upp á
svipstundu, og ákvaö Pálmi þá aö
stofna matvörudeild í Hagkaupsbúð-
inni við Miklatorg, þar sem yrðu á
boðstólum vörur frá heildsölum og
framleiðendum, en líka flutt beint
inn. Hófst rekstur deildarinnar í
fyrri hluta októbermánaðar 1967.
Flykktist fólk í búðina til þess að
kaupa matvæli, sem voru talsvert
ódýrari en annars staðar geröist.
Ekki voru margir dagar hðnir, þeg-
ar babb kom í bátinn. Nokkur heild-
sölufyrirtæki, þar á meðal Eggert
Kristjánsson & Co. og Ó. Johnson &
Kaaber, tilkynntu Hagkaupsmönn-
um, aö þau gætu ekki haldiö áfram
að selja Hagkaup vörur, þótt þau feg-
in vildu, því að nokkrir bestu við-
skiptavinir þeirra í hópi kaupmanna
hótuðu að slíta öllum viðskiptum við
þau, nema þau hættu að birgja Hag-
kaup upp af vörum.
„Það væri töluvert fróðlegt fyrir
almenning að fá vitneskju um það,
hver meðalálagning matvöruversl-
ananna er í raun og veru,“ sagði
Pálmi í Hagkaup í viðtah viö Vísi.
„Þá er einnig spurning, hvers vegna
matvörukaupmenn eru að versla
með vörur, sem þeir tapa á, að því
er þeir sjálfir segja, eða hvers vegna
menn sækja svo mjög í þessa at-
vinnugrein, ef hún er jafnóarðbær
og matvörukaupmenn hafa marg-
sinnis gefið í skyn.“
Aðgerðunum
illa tekið
Aðgerðum kaupmanna var víðast
illa tekið. Viðskiptaráðherra, sem þá
var Gylfi Þ. Gíslason, lét það berast
til blaðanna, að hann liti þetta mál
alvarlegum augum. Þjóðviljinn greip
tækifærið og skrifaði: „Það hefur nú
komið í Ijós, að hin frjálsa sam-
keppni, sem kaupmenn halda svo
mjög á lofti, er ekki frjálsari en svo,
að þegar einn úr hópnum tekur sig
til og selur ódýrari vörur en hinir,
er þegar í staö gripið th þvingunar-
ráðstafana til að torvelda honum
rekstur fyrirtækisins."
Gárungarnir sendu símskeyti í