Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.1994, Blaðsíða 41

LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1994
45
þau einmitt þessa tilflnningu; kvíð-
ann sem upp kom þegar fréttirnar
byrjuðu og þau hugsuðu hvað nú
yrði sagt og líka hvernig þau gætu
þá varið börnin sín fyrir að sjá og
heyra. í þeirra tilfelli var um að ræða
harða umfjöllun og miskunnarlausa
umföður Atla.EðvaldHinriksson...
Síðustu dagar
Fróða Finnssonar
.. .Mitt í látunum hitti ég Ellert
B. Schram, ritstjóra DV, í 75 ára af-
mæli Alþýðublaðsins. Við ræddum
um fjölmiðlahasarinn og ég benti
honum á að t.d. heföi blað hans af-
greitt húsaleiguskandala Reykjavík-
urborgar sem smáfrétt á innsíðu á
sama tíma og smámál mín urðu að
forsíðuuppslætti. Efnislegt svar Ell-
erts var: Þú verður að átta þig á því
að þú ert söluvara. Ekki Árni Sigfús-
son.
Þetta sagði mér meira en mörg orð
um hið hlutlæga fréttamat.
Um þetta leyti horfði mjög illa með
heilsu sonar Finns, bróður míns,
Fróða, sem barist hafði við krabba-
mein í rúm íjögur ár. Hann var nú
nítján ára. Faðir hans og móðir, Edda
Þórarinsdóttir, viku ekki frá sjúkra-
beði sonar síns. Þrátt fyrir það var
Finnur í nánu sambandi við mig
vegna minna mála og mikill styrkur
var að honum við ráðleggingar og
samningu greinargerða. Kannski
hefur það gefíð honum við sínar erf-
iðu aðstæður tækifæri til að dreifa
huganum. Nokkrum dögum áður- en
Fróði var allur fórum við Gunnlaug-
ur saman og heimsóttum hann á
Landspítalann. Hann hafði þá verið
mjög veikur og óvíst hvort stríði
hans lyki innan nokkurra klukku-
stunda eða vikna. Miðað við aðstæð-
ur var hann býsna hress þegar við
komum og hafði augljóslega fylgst
með fregnum af mér. Hann sagðist
ekkert botna í þeirri vonsku og
hörku sem einkenndi málið. Það
þýddi þó ekkert annað fyrir mig en
svara áfram af sama krafti og fyrr.
„Þarna höfum viö Hafnarfjarðar-
skapið," sagði mamma hans við það
tilefni.
Lífið og dauðinn
Það er ólýsanlegt með öllu að
fylgjast með foreldrum og einkabarni
á þeirri stund er tímaglasið er að
tæmast. Slíkar kringumstæður
minna mann á það sem raunverulegt
er og öllu máh skiptir, það er lífið
og dauðann. Þarna sá ég hve hégóm-
leg, léttvæg og í raun fáfengileg þau
mál voru sem plöguðu mig.
Þessi stórbrotni og yndislegi
frændi minn, sem var svo aðdáunar-
verður fyrir kraft sinn og lífsneista,
dó þremur dögum eftir að ég ræddi
við hann síðast. Um nótt, eftir fund
með Jóni Baldvin í ráðuneytinu 29.
september, ætlaöi ég að heimsækja
Finn, Eddu og Fróða á spítalann en
þau voru þá sofandi þannig að ég
rétt kíkti inn um dymar. Fróði dó
um klukkan tvö þann dag eftir lang-
vinna baráttu sína.
Þessir atburðir innan fjölskyld-
unnar rifjuðu óneitanlega upp þann
örlagaríka atburð sem gerðist í lífi
okkar fyrir níu árum þegar við
misstum drengina. í huga manns
kemst aöeins eitt að; heill og ham-
ingja barnanna, fjölskyldunnar og
samferðafólks sem manni þykir
vænt um...
Beðið eftir skýrslunni
.. .Þegar spurðist að senn liði að
skýrslu Ríkisendurskoðunar var
eins og fjölmiðlar fengju sprautu í
afturendann. Upphófst nú sami söng-
urinn um afsögn. Haldið var á lofti
getgátum um innihald skýrslunn-
ar...
Nokkrir kostir voru í stöðunni.
Fáir þeirra góðir. Ekki var hægt að
sjá framvindu mála nákvæmlega fyr-
ir. Formaður flokksins var tvístíg-
andi. Ég var búinn að sjá frumdrögin
að skýrslu Ríkisendurskoðunar og
Sighvatur og Jón Baldvin höfðu
einnig farið yfir hana. Við ráðherrar
flokksins hittumst aö morgni
fimmtudagsins 10. nóvember og
ræddum málin. Fórum yfir þessi
frumdrög skýrslunnar. Ræddum
einnig stöðuna innan flokksins og
ríkisstjórnarinnar mjög hispurs-
laust. Ekki virtist mikill baráttuandi
í kollegum mínum. Ekkert var
ákveðið.
Ýmislegt var í spilunum. Ég gat
haldiö mínu striki eins og upphaflega
stóð til þegar um skýrslu Ríkisendur-
skoðunar var beðið. Lagt hana fram
og farið í málefnalega umræðu um
innihald hennar. Það var ekki erfitt
verkefni. Það var hins vegar óvissa
um það hvort forsætisráðherra gat
tryggt stuðning allra sinna þing-
manna ef til vantrauststillögu kæmi
frá stjórnarandstöðunni. Ég taldi
mjög ósennilegt að forsætisráðherra
myndi láta slíka tillögu koma til at-
kvæðagreiðslu ef hann teldi minnsta
vafa leika á afdrifum hennar. Ef slík
tillaga um vantraust á einn ráðherra
ríkisstjórnar kæmi til afgreiðslu og
einhverjir þingmenn annars stjórn-
arflokksins myndu greiða henni at-
kvæði þýddi það tafarlaus endalok
stjórnarsamstarfsins og einnig nið-
urlægingu fyrir forsætisráðherra
sem hefði þannig sýnilega ekki stjórn
á sínu liði. Ef sú niðurstaða væri
hins vegar fyrirséð í atkvæða-
greiðslu áður en til hennar kæmi þá
hefði forsætisráðherra þann mögu-
leika að víkja mér úr ríkisstjórninni.
Það myndi leiða til sömu niðurstöðu,
stjórnarslita. Undir þvílíku gæti Al-
þýðuflokkurinn aldrei setið áfram í
ríkisstjórn eins og ekkert hefði ískor-
ist. Með öðrum oröum var allt eins
líklegt að boðað yrði til kosninga í
janúar ef ég héldi ótrauður áfram.
Ýmsir bentu á að sjálfstæðismenn
væru búnir með flest sín prófkjör og
þannig tilbúnir í kosningar með
skömmum fyrirvara. Við Alþýðu-
flokksmenn vorum hins vegar
skammt á veg komnir með okkar
framboðsmál. Ég fann að ekki var
brennandi áhugi hjá Jóni Baldvin,
Sighvati og Össuri að hella sér út í
kosningaslag í grænum hvelli. Þeir
virtust ekki tilbúnir í þann slag. Sú
kenning heyrðist líka að Alþýöu-
bandalagið væri reiðubúið til að
verja minnihlutastjórn Sjálfstæðis-
flokksins vantrausti fram á vorið
kæmi til stjórnarslita milli krata og
íhalds.
Boltinn hjá mér
Við Jón Baldvin hittumst síðdegis
þennan fimmtudag og fórum enn og
aftur yfir ýmsa kosti í stöðunni.
Hvorki á þessum fundi né öðrum
samfundum okkar fór Jón Baldvin
fram á afsögn mína eins og staglast
var á í fjölmiðlum. Þar voru engar
ákvarðanir teknar. Boltinn var hjá
mér.
Við Sigurður Þórðarson ríkisend-
urskoðandi höfðum ræðst við í síma
þennan dag og hann sagt mér að
skýrsla stofnunarinnar yrði fullfrá-
gengin um ellefuleytið morguninn
eftir, á föstudeginum. Við urðum
ásáttir um að hafa samband árla
morguns og ákvarða sameiginlega
hvenær skýrslunni yrði dreift og
hvernig. .
Ég þurfti ýmsu að sinna í minni
vinnu og klukkan var langt gengin í
átta þegar ég lagði af stað heim úr
ráöuneytinu. Ég var rétt kominn út
fyrir dyr Hafnarhússins þegar ég sá
mann hlaupa út úr bíl sínum handan
við götuna og koma stormandi að
mér. Myndavélablossarnir skullu á
mér. Þetta var þá minn gamli sam-
starfsmaður hjá Helgarpóstinum,
Jim Smart, sem var að mynda fyrir
Morgunpóstinn. Ég tók Jim vel, enda
besti drengur, og spurði hvort hann
ætti ekki nóg af myndum af mér.
Hann svaraði því til að þetta væru
fyrirmæli frá ritstjórum að ná mér
og helst einhverjum með mér á leið
út úr ráðuneytinu. Hann hefði beðið
í bíl sínum eftir mér frá því klukkan
sex. Þá hefði hann haft vaktaskipti
við kollega sinn, annan ljósmyndara
Morgunpóstsins, sem hann sagði
hafa setið fyrir mér frá því klukkan
þrjú um daginn. Það átti greinilega
að leggja allt undir. Við Jim kvödd-
umst í vinsemd og Morgunpósturinn
fékk sína risaforsíðumynd morgun-
inn eftir, enda mikið í hana lagt.
Fimm klukkustunda fyrirsát.
Afsögn kom ekki
til greina
Á leiðinni heim hringdi ég úr
bílnum í nokkra nána samstarfs-
menn mína og vini í Hafnarfirði og
bað þá að hitta mig. Fyrirvari á þessu
fundarboði var skammur - innan við
klukkutími. En allir, sem ég náöi í,
komu. Á þeim fundi voru, auk mín
og Jónu Dóru, Tryggvi Harðarson,
Ingvar Viktorsson, Valgerður Guð-
mundsdóttir, Árni Hjörleifsson, Óm-
ar Smári Ármannsson, Haukur
Helgason, Sigríður Jonný Sigurðar-
dóttir, Magnús Hafsteinsson, Eyjólf-
ur Sæmundsson og Jóna Ósk Guð-
jónsdóttir.
Ég rakti stöðu málsins og helstu
valkosti. Þau voru flest þeirrar skoð-
unar að ég ætti að gefa niðurstöðum
Ríkisendurskoðunar þann tíma sem
til þyrfti í almennri umræðu. Þeirri
gagnrýni, sem kæmi fram, ætti
flokkurinn að svara rösklega. Afsögn
nú kæmi ekki til greina. Engin sér-
stök niðurstaða náðist í þessu spjalli
okkar. En menn sögðust skilja að hin
endanlega ákvörðun væri mín. Og
það tóku þessir vinir mínir fram að
hver sem hún yrði myndu þeir virða
hana og styðja.
Á þessum fundi fann ég enn og aft-
ur hversu mikilvægt er í stjórnmál-
um að eiga samstarfsfólk sem hægt
ert að treysta hundrað prósent og
ræða mál algjörlega opinskátt án
flókinna eftirmála.
Ég átti síðan fund með Jóni Bald-
vin og Davíð um ellefuleytið um
kvöldið sem hafði verið ákveðinn síð-
degis. Ýmsar vangaveltur höfðu ver-
ið um afstöðu forsætisráðherra, eins
og ég rakti hér fyrr, en ég vildi auð-
vitað heyra hans mat á kringum-
stæðum beint frá honum sjálfum.
Formaður Alþýðuflokksins lagði lít-
ið til málanna á þessum fundi en við
Davíð ræddum efni skýrsiu Ríkis-
endurskoðunar að því marki sem ég
vissi um innihaldið. Ég hafði séð drög
að henni og fengið tækifæri til að
koma mínum athugasemdum á
framfæri. Ég vissi ekki þá hvort eða
að hve miklu leyti skýrslan myndi
breytast frá þessum drögum til end-
anlegrar gerðar. Davíð hafði þá verið
búinn fá upplýsingar frá Sighvati um
einstök atriði í þessum skýrsludrög-
um en hafði ekki sjálfur haft tíma til
að kynna sér þau ítarlega. Við rædd-
um hka stjórnmálaástandið almennt
en ekki var neitt afráðiö á fundinum
til eða frá um framhald mála, enda
ekki til þess ætlast.
Mér var orðið æ ljósara að efni
skýrslunnar myndi engu máh skipta
í hávaða augnabliksins. Upp úr mið-
nætti settist ég niður ásamt bræðrum
mínum, Gunnlaugi og Finni. Þeir
voru sammála félögum mínum úr
Hafnarflröi um að ég ætti ekki að
taka neinar stórar ákvarðanir núna;
málin yrðu að fara í almenna um-
ræðu eftir útgáfu skýrslunnar.
Jaröarför og afsögn
Morguninn eftir hringdi ég í Jón
Baldvin og tilkynnti honum að ég
ætlaði að halda blaðamannafund
klukkan 13:00 sama dag. Ræddi einn-
ig við ríkisendurskoðanda um út-
gáfutíma skýrslunnar. Boðaður
hafði verið hefðbundinn ríkisstjórn-
arfundur klukkan hálftíu um morg-
uninn. Ég hafði ætlað mér að mæta
til hans.
Um svipað leyti um morguninn var
hins vegar athöfn í fjölskyldunni;
grafa átti jarðneskar leifar Fróða,
frænda míns. Ég fór upp í Fossvogs-
kirkjugarð. Það var tregafull athöfn
en falleg. Finnur bróðir mokaði yfir
duftkerið sem jarðneskar leifar son-
ar hans voru í. Mér fannst eins og
þar væri hann pabbi að breiða sæng-
ina yfir son sinn og bjóða góða nótt.
Athöfnin snart ýmsa strengi í brjósti
mér.
Undir hádegi átti ég símtal við
Gunnlaug og ræddi einnig við fleiri.
Hafði þá fengið skýrslu Ríkisendur-
skoðunar í hendur og farið yfir hana.
Á henni höfðu sáralitlar breytingar
verið gerðar frá fyrstu frumdrögum.
Enn hafði ég ekki gert endanlega upp
hug minn þótt innst inni fyndist mér
að nú væri tími til kominn að höggva
á þennan hnút. Klukkan hálfeitt sett-
ist ég við tölvuna og skrifaði afsagn-
arbréfið til forsætisráðherra á 10
mínútum og bað síðan ritara minn
að vélrita það upp. Klukkan var rétt
um eitt þegar ég fór af af stað til fund-
ar viö blaðamenn.
Á þessum síðasta blaðamanna-
fundi mínum sem ráðherra gaf éí
fréttamönnum ekki kost á þvi aí
spyrja út úr eftir að ég hafði gefii
yflrlýsingu mína og farið efnislegt
og ítarlega yflr skýrslu Ríkisendur-
skoðunar og skyld atriði. Sagði ein-
faldlega að nú væri kominn tími til
þess að fjölmiðlamenn læsu sér til
og hugleiddu eilítið með sjálfum sér
efnisatriðin áður en þeir spyrðu.
Þeim væri velkomið að eiga við mig
orðastað að því loknu. Þaulreyndur
blaðamaður sagði við mig síðar að
þetta væri líklega í fyrsta og síðasta
skipti sem blaðamenn sætu þegjandi
undir slíku. Kannski hafði ég náð
eyrum einhverra þeirra í þetta skipti.
Góð viöbrögð
Viðbrögð eftir fundinn létu ekki
á sér standa. Síminn stoppaði ekki.
Fólk sem vildi þakka mér góða
frammistöðu á fundinum og sýna
mér samstöðu. Mér var létt í sinni. 'c
Engir bakþankar eða eftirmálar sem
komu upp í huga mér. Vogun vinn-
ur, vogun tapar. Sumar ákvarðanir
reynast réttar, aðrar ekki. Sagan á
eftir að dæma mína ákvörðun og
önnur þau mál sem í aðdraganda
hennar voru. Þeim dómi kvíði ég
ekki.
Ingvar Viktorsson, sá góði félagi,
var einn þeirra sem hafði samband
strax eftir fundinn. Hann haföi fylgst
með beinni útsendingu og liðið svip-
að og þegar hann fylgist með leikjum
FH í handboltanum. Hann hafði ekið
út á Álftanes, keyrt hring eftir hring,
og hlustað á fundinn í bílnum. Hann
hafði ekki taugar í að sitja og horfa
á sjónvarpsútsendinguna. Og ekki
gat hann heldur hlustað á útvarpið
í einni lotu. Hann var í því að slökkva
og kveikja, líkt og hann gerir þegar
spennandi leikjum er lýst hjá FH.
Þegar sigur er kominn í höfn keyr-
ir hann hins vegar gjarnan á leikstað
og faðmar og kyssir hetjurnar sínar
í FH. Nú var honum svipað innan-
brjósts. Svona eins og eftir góðan
FH-sigur og vildi faðma mig að sér.
Á þingflokksfundi klukkan fjögur
var tekin ákvörðun um eftirmann
minn. Að sjálfsögðu var emhugur
um Rannveigu Guðmundsdóttur.
Blaðamannafundinn minn bar á
góma og var almennt mat þing-
manna flokksins að hann hefði geng-
ið vel og skapað sóknarfæri. Það var
líka mín tilfinning. Þetta þýddi engin
endalok, heldur kaflaskipti.
Guðmundur Árni gaf blaðamönnum ekki færi á að spyrja sig eftir blaðamannafundinn þar sem hann tilkynnti um
afsögn sína.