Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.1994, Blaðsíða 40

14
LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1994
Bókin Hreinar línur - lífssaga Guðmundar Árna, kemur út eftir helgi:
Ábakviðhin
pólitísku tjöld
Guömundur Árni Stefánsson leggur spilin á borðið i nýrri bók, Hreinar lín-
ur, þar sem saga ráðherrans er sögð siðustu dagana í embætti.
Hreinar línur - lífssaga Guðmundar
Árna Stefánssonar, kemur út eftir
helgina hjá bókaútgáfunni Fróða.
Það var Kristján Þorvaldsson sem
skráði. DV birtir hér brot úr nokkr-
um köflum bókarinnar. í bókinni er
reynt að varpa ljósi á undanfara af-
sagnar félagsmálaráðherra en einnig
er brugðið upp mynd af bernsku
Guðmundur, starfi í Hafnarfirði og
örlagaríkum atburðum í lífi hans.
Menn og málefni
Pólitískar glímur við minnihluta-
menn gátu oft verið skemmtilegar,
einkum í kosningabaráttu. Okkur
krötunum var sérstaklega skemmt
er við öttum kappi við Þorgils Óttar
Mathiesen. Ég hafði reyndar á til-
finningunni að það ætti illa við hann
að vera í þessu vafstri og að hann
hefði sennilega verið knúinn til þess
að fara út í pólitíkina af pabba sínum.
Mér fannst alltaf sem hann væri ekki
í þann slag kominn vegna þess að
hann væri brennandi í andanum að
takast á við þessi mál.
í umræðum eitt sinn um fjárhagsá-
ætlun, sem útvarpað var í Hafnar-
firði og mikið hlustað á, kom Óttar
með heimastílinn sinn og hélt sína
fyrstu ræðu kvöldsins. Umræðurnar
stóðu alltaf langt fram eftir nóttu
þegar afgreiðsla fjárhagsáætlunar
bæjarins var á dagskrá. Sagt var aö
hann hefði farið sjö sinnum í símann
á meðan á þeim stóð. Eftir samtölin
gat hann farið í púltið með sína
punkta. Við vorum ekki lengi aö
leggja saman tvo og tvo; nú hefði
Óttar -veriö að hringja í pabba sinn,
Matthias. Eftir eitt símtalið kom
hann upp með feiknamiklar tölur og
vísaði til Þjóðhagsstofnunar máli
sínu til stuðnings. Við stóðumst ekki
mátið að stríða honum aðeins.
Rengdum tölurnar í bak og fyrir, vit-
andi að það yrði fátt um svör, enda
erfitt að halda uppi vörnum með sím-
tól í ræðustól.
Oddhvassar pílur
Ég kunni hins vegar vel við Óttar
utan stjórnmálanna. Hann var, eins
og kunnugt er, frækinn handbolta-
maður í FH og landsliðinu og á þeim
vettvangi vorum við samherjar. Mér
fannst hann allt annar maður þegar
ok stjómmálanna hvíldi ekki á herð-
um hans; var þá léttur í lund og
skemmtilegur.
Magnús Jón gat verið ansi beittur
í rökræðum. Sendi okkur oft odd-
hvassar pílur. En oft skaut hann yfir
markið. Eftir að hann fór í minni-
hluta virtist ákveðin biturð í honum
í okkar garð. Þá gat hann verið
snöggur upp og gagnrýnin missti
marks. Við bentum honum gjaman
á að það færi oftast illa á því að halla
sér jafn þétt upp að íhaldinu og hann
geröi. Slíkar athugasemdir fóru mik-
ið í taugarnar á honum. Og ég efast
ekki um að það fari jafn mikið í skap-
ið á honum, innst inni, að vera undir
handarkrika þessa sama íhalds nú
við stjóm Hafnarfjarðarbæjar.
En eins og áður segir fór oftast vel
á meö okkur Magnúsi. Við gátum
rætt málin hispurslaust og í trúnaði
þótt við deildum hart í ræðum. Ingv-
ar Viktorsson og hann voru sam-
kennarar í Víðistaðaskóla. Mér skilst
að stundum hafi verið stuttur kveiki-
þráðurinn í þeim báðum þegar þeir
tóku rimmur á kennarastofunni í
kjölfar bæjarstjómarfunda...
JónBaldvin
kemur í heimsókn
.. .Einhverju sinni fyrir flokks-
þingið hringdi síminn heima hjá mér
og var Jón Baldvin á línunni. Hann
var í bílasíma og spurði hvort hann
mætti kíkja til mín. Síðar hringdi
hann aftur, hafði ekki fundið húsið.
Ég heyrði strax að hann var ekki
einn í bílnum. Jón Sigurðsson var
með honum. Þeir höfðu verið að
koma af fundi með Davíð Oddssyni
og Jón Sig. sat undir stýri. Erindi
Jóns Baldvins var að fá samþykki
mitt fyrir því að Jón Sigurðsson tæki
fyrsta sætið á listanum.
Jón Baldvin, sem er skemmtilegur
á glaðri stund, hafði ekki oft heim-
sótt mig áður. En það hafði hann þó
gert einhverjum mánuðum áður. Það
var síðla kvölds að vori þegar ég bjó
á Hringbrautinni í Hafnarfirði. Fyrr
um kvöldið hafði hann verið hjá
Gunnlaugi bróður á heimih hans í
Firðinum. Það fór ágætlega á með
okkur Jóni en þegar leið á nóttina
og ég vildi ljúka gleðskapnum vildi
hann gjarnan halda áfram. Jón Bald-
vin fékk ósk sína uppfyllta. Það yrði
gert út um málið með glímu. Ef ég
ynni væri samkvæminu lokið eha
yrði því fram haldið. Samkvæminu
lauk eftir þrjár byltur sem allar end-
uðu á sama veg. En aht var þetta í
góðu og gamni gert.
Rannveigu og Karli Steinari hafði
ekki, fremur en mér, litist allt of vel
á að Jón Sig. tæki fyrsta sætið en
lyktir málsins urðu engu að síður í
samræmi við vilja Jónanna. Meginá-
stæða þess að ég samþykkti ráða-
gerðina var sú að innst inni hafði ég
samviskubit yfir því að kveðja bæjar-
máhn í Hafnarfirði skömmu eftir að
hafa heitið því að vera áfram bæjar-
stjóri. Að vísu var fordæmi fyrir því
í Reykjavík að borgarstjóri og alþing-
ismaður væru í einum og sama
manninum og í því ljósi ekki fráleitt
að ég gæti verið áfram í Hafnarfiröi
þótt þingstörfin bættust við. í hjarta
mínu var ég ekki viss um að slíkt
gæti gengið.
Samkomulag
við Jón Sig.
Nokkuð var rætt um það um þessar
mundir aö við Jón Sigurðsson hefð-
um gert samkomulag okkar á mhh
um að ef hann fengi efsta sætið á list-
anum á Reykjanesi þá myndi hann
hætta þingmennsku á miðju kjör-
tímabihnu.
Það er rétt að þetta var rætt. Á
fundi í Rúgbrauðsgerðinni, sem Jón
Baldvin efndi th með okkur Jóni Sig-
urðssyni th að fá botn í framboðsmál-
in á Reykjanesi, var farið yfir þessi
mál. Þar ræddi Jón Sigurðsson um
það að hann og stjórnmálin væru
ekki í varanlegu hjónabandi og hann
gæti vel hugsað sér annan starfsvett-
vang fyrr en síðar. Skhaboðin voru
skýr, að minu áhti.
Eg gekk aldrei eftir efndum á nið-
urstöðu þessa fundar, enda í góðum
gangi suður í Hafnarfirði og ríkis-
stjómarmáhn fyrstu misserin með
þeim hætti að ég var ekkert sérlega
áhugasamur um beina þátttöku þar
á bæ eða í þinginu þótt slíkt byðist.
Það voru hins vegar einhveijar vöfl-
ur á Jónunum þegar þennan fund í
Rúgbrauðsgerðinni bar einhvem
tímann á góma í framhjáhlaupi. Þá
átti að fara út í málalengingar. En
ég lét mér það í léttu rúmi liggja.
Eitt er víst. Ég var síður en svo
áfjáður í aö fara inn í þessa ríkis-
stjórn. Taldi það ekki eftirsóknar-
vert. Einkum hafði mér þótt upphafs-
ár hennar óspennandi og einkennast
af áformum um stóraukin þjónustu-
gjöld í velferðarkerfinu, skólagjöld
og einkavæðingu banka...
Sighvaturneitaöi
.. .Um klukkan 11.00 um kvöldið
var ég kominn heim. Þá hringdi Jón
Baldvin í mig og bað mig um að koma
í ráðuneytið og renna yfir tillögutext-
ann. Ráðgert var að leggja tihögurn-
ar fyrir þingflokkinn daginn eftir og
efna síðan til blaðamannafundar.
Nú var komið annað hljóö í strokk-
inn. Ekki var lengur um það að ræða
aö ráðherrar flokksins kæmu fram
sem ein samhent sveit með beiðni til
Ríkisendurskoðunar. Málin yrðu
einungis bundin við mig en einnig
Jón Baldvin vegna einstakra áhta-
mála sem fram höfðu komið í blaða-
greinum vegna stöðuveitinga hans.
Eftir að Jón Baldvin hafði talað við
Sighvat, sem var erlendis, var ekki
um að ræða að allir ráðherramir
færu í skoðun hjá Ríkisendurskoðun
eins og við Jón höfðum ákveðið. Sig-
hvatur neitaði.
Um síðir féllst ég, með semingi þó,
á gerð þessa plaggs og framsetningu
þess með nokkrum breytingum. Jón
Baldvin sagði mér að Davíö Oddsson
hefði hringt í sig þennan morgun og
lýst yfir áhyggjum sínum af þeim
áherslum sem ég hafði lagt fram á
fundi Hafnarfjarðarkrata en glefsur
þaðan höfðu verið sýndar í ehefu-
fréttum Sjónvarpsins. Heyrðist mér
sem áhyggjurnar stöfuðu aðallega af
þeim ummælum að nú yrðu gerðar
kröfur til annarra stjórnmálaflokka
líka um að þeir opnuðu sínar hirslur
og gáttir.
Þingflokkurinn féllst á thlögurnar
og Jón Baldvin efndi th fundar með
blaðamönnum. Á ríkisstjórnarfundi
um morguninn tók ég eftir því að
Davíð hafði haft pata af þessum th-
lögum í gegnum blaðalestur og frétt-
ir. Hann lét þess getið utan dagskrár
að sér fyndist nú kominn tími th að
við lykjum málinu. Tækjum þann
slag sem taka þyrfti á pólitískum
vettvangi en værum ekki að teygja
lopann með því að vísa málinu th
Ríkisendurskoðunar. Hans mat var
að skýrslan, sem frá Ríkisendur-
skoðun kæmi, hver svo sem niður-
staða hennar yrði, hefði ekki endan-
leg áhrif á þróun umræðunnar. í
hjarta mínu var ég þessu sammála
en Jón Baldvin taldi þetta brýnan
millileik...
Aðdragandinn
.. .Að mínu áliti urðu tímamót í
framvindu þessara mála þegar
flokksfélagar mínir í stjórn Félags
frjálslyndra jafnaðarmanna tóku sig
th og ályktuðu um mín mál. Þeir
gerðu þá kröfu að ég gerði endanlega
hreint fyrir mínum dyrum ellegar
segði ég af mér sem r áðherra og vara-
formaður flokksins. Ekki hafði mér
verið kunnugt um nokkra slíka um-
ræðu á þeirra vettvangi. Ályktunin
var samþykkt 13. september, á
þriðjudegi, og ég fékk fyrst vitneskju
um hana þegar fréttamaður Bylgj-
unnar hringdi í mig á hádegi tveimur
dögum síðar og bar efni hennar und-
ir mig. Auðvitað varð mér hverft við
að fá slíkar fregnir af innanflokks-
málum úr fjölmiðlum. Það átti
reyndar eftir að gerast oftar.
I þeim fimm manna hópi, sem þarna
var að verki, var að finna fólk sem
var nýgengið í flokkinn og hafði áður
veriö inn og út úr honum. Fólk sem
hafði hagað seglum eftir vindi. Ekki
var vitað þá að einn stjórnarmann-
anna, Ágúst Einarsson prófessor,
væri genginn úr flokknum eina ferð-
ina enn. En það er athyglisvert að
hann er orðaður við fyrsta sæti í
framboði Jóhönnu Sigurðardóttur í
Reykjaneskjördæmi. Ég ætla svo
sannarlega að vona að svo verði. Mig
klæjar bókstaflega í fingurna að fá
að takast á við hann augliti th auglitis.
Nú er Ágúst formlega farinn úr
Alþýðuflokknum. Hann hefur talið
sig geta komið ár sinni vel fyrir borð
annars staðar. Þetta hefur hann gert
áður. Fór þá th hðs við Bandalag jafn-
aðarmanna en kom aftur þegar hann
var kjörinn formaður bankaráðs
Seðlabankans. Hann vhdi samkenn-
ara sinn sem seðlabankastjóra en
fékk því ekki ráðið og hætti. Nú dorg-
ar hann á öðrum miðum. Hann talaði
um heiðarleika í stjórnmálum. Og
hann vhdi siðvæða Alþýðuflokkinn á
sama tíma og hann var á leið úr hon-
um. Hvar er heiðarleikinn?...
Afsögnin
.. .Ehítið rólegri tími fór í hönd
fyrstu dagana eftir að mínum málum
var vísað til Ríkisendurskoðunar. En
það var skammgóður vermir. Fljót-
lega voru fiölmiðlarnir aftur komnir
á kreik með uppáhalds umræðuefnið
sitt; Guðmund Árna.
Atgangurinn allur, sem staðið
hafði í nokkrar vikur, var farinn að
reyna á þolrifin. Þessi mál fóru ekki
úr huga mínum þótt ég þyrfti jafn-
framt að sinna stórum og smáum
verkefnum á borði mínu sem ráð-
herra. Þegar ég kom heim á kvöldin,
stundum upp úr klukkan sex, en oft-
ast þó síðar, var ég t.d. ósáttur við
að konan mín hlustaði á buhið í Hah-
grími Thorsteinssyni í hans skelfi-
legu dagskrá á Bylgjunni. Verst þótti
mér að sonur minn, tíu ára, lagði
gjarnan eyrun við útvarpstækið og
hlustaði á misvitur ummæli um
pabba sinn úr munni sfiómandans.
Ég bað Jónu um að slökkva á þess-
ari þvælu, a.m.k. sjá til þess að börn-
in heyrðu hana ekki. En auðvitað var
hægara sagt en gert að fara fram á
slíkt. Ég varð líka var við að þessi
sonur minn, Heimir, las aht spjald-
anna á milli sem skrifað var um mig,
enda var ekki nokkur vegur að fela
dagblöðin eða slökkva á fréttunum.
Ég hafði einkum áhyggjur af áhrifum
þessa á strákinn og dóttur mína, 13
ára. Sá átta ára tók þessu léttar. Ég
varð þess þó áskynja síðar að hann
var líka meðvitaður um hvað var að
gerast.
í atinu í kringum mig get ég ekki
neitað því að ég hugsaði með nokkr-
um kvíða þegar fréttastefin heyrð-
ust: „Hvað skyldi koma núna?“ Ég
fékk sent hlýlegt bréf frá vinum mín-
um í Hafnarfirði, Steinunni Guðna-
dóttur, samstúdenti mínum úr Flens-
borg, og eiginmanni hennar, Atla
Eðvaldssyni, knattspymuhetjunni
okkar góðu. í sinni kveðju nefndu