Þjóðviljinn - 14.02.1981, Blaðsíða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 14,— 15. febrúar 1981
/
Arni
Bergmann
skrifar
bókmenntrir
SigfUs Daöason Jón óskar Einar Bragi
Atómskáldin—
og okkar tímar
Eysteinn Þorvaldsson:
Atómskáldin.
Aödragandi og upphaf
módernisma i íslenskri
ljóöagerð.
Hið islenska bókmennta-
félag 1980.
I þessu riti er mikið færst i
fang. Hér eru raktar þær aðstæð-
ur i bókmenntum og samfélagi,
sem renndu stoðum undir meiri-
háttar breytingar á skáldskap-
araðferð og viðhorfum, undir
þann módernisma sem kom
nokkuð seint til Islands og átti
sina ilrslitaorrustu við hefðina
upp Ur striðslokum. Athyglinni er
beint fyrst og fremst að fimm
skáldum sem öðrum fremur
komu þar við sögu, atómskálda-
kynslóð svonefndri. I seinni hluta
bókarinnar eru svo fjallað um
helstu einkenni móderna ljóða og
hvernig þau birtust i ljóðum
islenskra formbyltingarsinna.
Er nU skemmst frá þvi að
segja, að ærin ástæða er til að
mæla með sliku riti og þakka höf-
undi fyrir gott framtak. Eysteinn
Þorvaldsson hefur samið ýtariegt
rit og greinargott um mjög af-
drifarfk tiðindi i nýrri islenskri
bókmenntasögu og þá um leið um
einhvern mesta menningarslag
sem við þekkjum siðan Jónas
Hallgrimsson átti i rimnasennu.
S!ik bók fyllir i margar eyður i
minni og þekkingu og verður
þeim ekki hvað sist nytsamleg
lesning, sem heldur ungir eru að
árum og vanir þvi að niðurstöður
ljóðbyltingar séu sjálfsagður
hlutur.
Þverskurður
Seinni hluti ritsins, röskur
þriðjungur af lengd þess, fjallar
um sérkenni hins nýja skáldskap-
ar, um áform skálda og fram-
kvæmd þeirra, um glimu skáld-
anna við tungumálið, um notkun
mynda og tákna, um torræðni og
aðgengileika og fleiri þau atriði
sem varða i senn skáldskapar-
fræði almennt og sérstöðu atóm-
kynslóðar. Þar er margt ágæt-
lega vel athugað og framsetning
skyr og má vera að þessi hluti
ritsins verði mörgum notadrýgst-
ur. Þvi að fáar eigum við þver-
skurðardttektir á bókmennta-
straumum, sem i senn draga
fram skyldleika þeirra tiðinda
sem á tslandi gerast við alþjóð-
legt ástand og sérstöðu þeirra.
Kannski hefði einmitt þessi þátt-
ur mátt vera ýtarlegri og dæmum
rikari.
Sérstaðan
Nú skal hér notað tækifærið til
að velta vöngum með aðstoð bók-
arinnar yfir sérstööu þess
islensks modernisma i ljóðlist,
sem þeir Stefán Hörður, Hannes
SigfUsson, Jón óskar, Einar
Bragi og Sigfús Daðason eru kall-
aðir til vitnis um. Vitaskuld voru
þeir þreyttir á hefðinni, höfðu
veður af landnámi skálda i öðrum
stöðum (Eysteinn itrekar reynd-
ar fulloft almennar lýsingar á
nýjungaþörfinni og helstu al-
mennum einkennum hennar).
En höfundur minnir lika rækilega
á það, að atómskáld voru ekki
myndbrjótar, ekki vigreifir
stefnuskrármenn, sem ætluðu að
kasta fortiðinni fyrir borð með
grimmri og sjálfumglaðri fyrir-
litningu, eins og módernistahópar
i öðrum löndum gerðu sig einatt
h'klega til. Og það mundi verða
ófullnægjandi i þvi sambandi að
tala um að þeir hafi geymt sér svo
og svo mikið af fyrri hefð. Sér-
staða þeirra var, eins og fram
gengur af bókinni, þétt ofin úr
ýmsum þáttum stöðu þeirra sem
manna og skálda. Þeir eru ekki
bitnir grimmt af skessum tveim,
stórborg og firringu, heldur eru
þeir náttúrubörn og þjóðernis-
sinnar og málvöndunarmenn.
Þegar þeirra ljóðbylting er að
gerast hafa margar byltingar
aðrar gerst, innan bókmennta og
utan; þvi eru þeir kannski hóg-
værari og efagjarnari en aðrir
kollsteypumenn bókmennta. Þeir
efast um valdsmenn og stórveldi
en hugsjónir hafa þeir ekki af-
skrifað, ekki þrjósku smáþjóðar-
mannsins, ekki hinp upprétta
mann, ekki samstöðu með kúguð-
um. Og af þvi að allt þetta var enn
á dagskrá, þá voru þeir ekki eins
innhverfir, ekki eins torráðir og
margir kollegar þeirra i öðrum
stöðum
Skáldskaparstríðið
Eysteinn Þorvaldsson dregur
margt skemmtilegt fram um
striðið gegn þessum skáldum,
sem áttu hvorki að geta, vilja né
heldur nenna að yrkja eins og
islenskir menn. Hann dregur á
einum stað saman sjö höfuðsynd-
ir sem þeim voru á brýn bornar
(erlend spillingaráhrif, tilræði við
þjóðlega menningu, flótti frá við-
fangsefnum lifsins osfrv.) og seg-
ir sem svo, að „engin af þessum
ámæium ættu að koma á óvart,
þetta eru allt alkunnug viðbrögð
við nýjungum i skáldskap i öllum
löndum”.
Það er rétt: það er t.d. ekki
nýtt, að harðastar skammir um
nýjan skáldskap manna, sem að
viðhorfum hljóta að teljast rót-
tækir sjálfir, komi ekki aðeins frá
ihaldsmönnum, sem finnst að
skáldin vinni moldvörpustörf
gegn skikkanlegu þjóðfélagi.
Slikar skammir koma einnig frá
ákveulnni tegund. róttæklinga,
sem finnst að þeir sem leggi út i
tvisýnar og torráðar nýjungar
hljóti að vera að svikja alþýðuna,
sem er alltöðru vön. Þetta hefur
! Heimskringla er nú
I komin á rússnesku
■
t fyrra kom út fyrsta rúss-
neska þýðingin sem gerö er á
IHeimskringlu Snorra Sturlu-
sonar og er útkoma bókarinnar
tengd átta hundruö ára afmæli
..þessa hins nafnkenndasta
Iallra islendinga” eins og pró-
fessor Steblin-Kamenski segir I
formála útgáfunnar.
■
ISteblin-Kamenski hefur
sjálfur þýtt mikinn hluta verks-
ins, J. Kúzmenko þýddi Ölafs
, sögu helga, A. Gúrevitsj Magn-
úsar sögu góða og Haraldar
sögu harðráða en Olga Smirnit-
skaja þýddi allt bundið mál.
Bókinni sem kemur út i flokkn-
um „Minnisvarðar bók-
I* mennta”, fylgja greinargerðir
eftir þýðendurna. Steblin
Kamenski, sem hefur um langt
skeið verið höföingi norrænna
! fræða i sinu landi, skrifar um
I Heimskringlu sem bókmennta-
I verk. Olga Smirnitskaja gerir
' grein fyrir skáldskapnum i
I' Heimskringlu og viðleitni sinni
til að likja eftir skáldamáli
fornu (kenningasmiöi t.d.) og
bragarháttum I þyðing-
I' unni — en hún fylgir þvi for-
dæmi sem þegar hefur verið sett
i úrvali skáldakvæða á rúss-
nesku, aö skapa einskonar rúss-
neskan dróttkvæðan hátt, og er
það bersýnilega erfitt verk — en
ber þó skemmtilegan árangur.
Gúrevitsj skrifar svo grein um
Heimskringlu og sögu Noregs.
I formála mælir Steblin-Kam-
enski með Heimskringlu á þessa
leið: Sá sem les þessa frægu bók
mun ekki sjá eftir tima sinum.
Heimskringla er skýr og
dramatisk frásögn, geymir afar
rikuiegt safn persóna sem
dregnar eru upp af snilldarleg-
um einfaldleik. „Höfundur segir
ekkert um það hvað persónur
hans hugsa né heldur frá tilfinn-
ingum þeirra. En þeim mun
fremur gægist innri heimur
þeirra, gjörólíkur þeim sem ein-
kennir samtimamann, út um
orð þeirra og gjöröir”.
Prófessor Steblin-Kamenski
minnir á margfalt heimildagildi
Heimskringlu og það viða sviö
sem spannað er, og týnist þó
manneskjan aldrei I stað-
reyndaflóðinu I „hinu ódauölega
verki Islendingsins mikla”.
Aður höfðu aðeins nokkrir
kaflar úr Heimskringlu verið til
á rússnesku. Upplag bókarinnar
er 25 þúsund eintök og verö
hennar sjö rúblur.
— áb
CHOPPM
cTypAycoH
KPyr 3EMHOM

s f' k'- - .
t *
Krúg zémnoj heitir Heimskringla á rússnesku.
Stefán Höröur Grfmsson
Hannes Sigfússon
vi"ða gerst. (Mætti skjóta þvi að
innan sviga, að eitt er að hafa
áhyggjur af vondum móttökuskil-
yrðum fyrir skáldskaparnýjung-
ar hjá almenningi, annað að
kenna nýjungamönnum i skáld-
skap um þá samgönguerfiðelika,
og skamma fyrst og fremst þá
fyrir menningarsundrung sem á
sér margar orsakir og flóknar).
Notkun ljóða
En kannski er það öðru fremur
ein „synd” atómskálda sem er
sérlslensk, eða að minnsta kosti
sú áhersla sem lögð var á hana:
það er ekki, sögðu menn, hægt að
læra atómljóð utan bókar, enginn
man þau. Liklega hefur I öðrum
stöðum, þegar svipaðar breyting-
ar gengu yfir, ekki verið i neinum
svipuðum mæli gert ráð fyrir að
ljóð væru notuð meö þessum
hætti: þau séu lærð utan að, eða
partar Ur þeim. Kannski var það
þessisérstaka umgengni við ljóð,
sem rfm og stuðlasetning auð-
veldaði, sem menn óttuðust um,
sáu eftir fyrirfram — og hellti
nokkrum aukadropum af heift á
þann eld sem logaði kringum
atómkveðskap um 1950?
Og kannski er það breytt notk-
un ljóðs, önnur staða bókmennta,
sem gerir það aö verkum að
þrjátlu árum siðar eigum við ekki
von á bókmenntadeilum, allra
slst ljóöadeilum. Módernisminn
festist I sessi. Hann eignaðist sin-
ar klisjur og hefðir, hann gerði ný
bandalög við fyrri skáldskap.
Hann var notaður til að túlka
sáluhjálpandi samlif við náttúru
landsins, við upprunaleikann,
hann var hafður til að lesa heift-
arsennur yfir færibandinu og
blikkbeljunni. Hann var lika
hafður til að reyna að sannfæra
skáld og lesendur um að hvers-
dagsleikinn væri skáldlegur i
sjálfum sér. Og til margra ann-
arra hluta. En til hvers sem ný
ljóðagerö er annars höfð: menn
rifast ekki lengur út af ljóöum,
ekki heldur þeim sem stóryrtust
eru.
Nú erum við komin langt út fyr-
ir viðfangsefni Eysteins Þor-
valdssonar i hans þakkarverðri
bók. En áfram samt með þetta
smér: umburðarlyndið sem ljóð
nú mæta er ekki aö öllu leyti góð-
kynjað. Það er tengt þvl, að á
hverjum tíma beinist sú ritskoð-
unarviðleitni, sem fram kemur i
hópsamblæstri gegn listrænum
afurðum, að þeim vettvangi sem
áhrifamikill er talinn, að þeirri
tegund skapandi starfsemi sem
víðast fer. Nú um stundir beinist
hún einkum að kvikmyndagerð,
að sjónvarpsefni og leikhúsum.
Ljóðið er, ásamt skáldsögunni
komið inn 1 þau forréttindi um-
burðarlyndis, sem goldið er fyrir
með rýrnandi áhrifamætti. a.B.