Þjóðviljinn - 14.02.1981, Blaðsíða 13

Helgin 14.— 15. febrúar 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 13
16 heitir
nýtt tíma-
rit fyrir
unglinga
Út er komið 1. tbl. unglinga-
timaritsins 16. Þetta er eina tima-
ritið hérlendis sem fjallar sér-
staklega um unglinga, áhugamál
þeirra leik og störf.
Þótt 16 sé unglingablað þá geta
allir aldurshópar fundið ýmislegt
við sitt hæfi i blaöinu. Enda er
efni blaðsins mjög fjölbreytt. Af
föstu efni má nefna þætti um:
gæludýr, ljósmyndun, tækni &
visindi, hljómplötudóma. kyn-
fræðslu, snyrtingu og framkomu,
iþróttir o.m.fl. Þá eru poppmúsik
gerð ýtarleg skil. í forsiðuviðtali
lýsir diskódúettinn Þú & Ég opin-
skátt viðhorfum sinum til ann-
arra poppara, trúarbragða, jafn-
réttismála kynjanna, stjórnmála,
dægurlagatextagerðar o.m.fl.
I blaðinu er einnig þáttur
ætlaður litla bróður og litlu systur.
Annar þáttur fjallar um aðstöðu
akureyrskra unglinga til
skemmtanahalds og tómstunda-
starfa. Margt fleira er i þessu
fyrsta tbl. unglingablaðsins 16.
En hvernig kemst allt þetta efni
fyrir i einu blaði? Jú, með þvi að
taka aðeins þrjár af 48 bls. blaðs-
ins undir auglýsingar.
16 er prentað á vandaðan
pappi'r i offsetti og lit.
Fjölbreytt
ferðaáætlun
F.í. 1981
Mikil fjölbreytni er framundan
idagsferðum Ferðafélags tslands
að þvi er fram kemur i Ferða-
áætlun þess fyrir 1981, sem er
nýkomin út. Dagsferðirnar eru
farnar allt árið um kring á sunnu-
dögum, en fræðsluferðir auk þess
stundum á laugardögum og þá
auglýstar sérstaklega hverju
sinni.
Sem áður býður félagið einnig
upp á reglulegar helgarferðir á
sumrin til fjögurra staða á
hálendinu þar sem það rekur
sæluhús, einnig aðrar helgar-
ferðir og 4ra til 11 daga sumar-
leyfisferðir. Nú er risið við Alfta-
vatn sæluhús, þar sem ekkert var
fyrir áður,og á Hveravöllum var
reist nýtt sæluhús sl. sumar, en
þar var litið hús fyrir.
Sumarleyfisferðirnar eru ýmist
öku- og gönguferöir eða bara
gönguferðir og þá með allan
útbúnað, en dæmi um nýjungar
frá síðasta ári eru t.d. Horn-
strandaferð i ágúst þegar
gróöurinn er hvað fegurstur,
gönguferð um Kjalarsvæðið með
gistingu i nýjum gönguskála F1
við Þverbrekknamúla og göngu-
ferð frá Snæfelli i Lónsöræfi.
Göngudagur F.l. er 14. júni og
er þetta þriðja skiptið, sem efnt
er til sliks göngudags. A göngu-
daginn er alltaf valin létt göngu-
leið, svo aö allir aldursflokkar
komi með og hefur það einmitt
veriö reynslan að fjölskyldur taka
sig saman þennan dag og ganga.
—vh
Óskar Þórðarson
frá Haga skrifar
i
Striðið, hvernig var það fyrir
mig? Var það hörmulegt, hættu-
legt eða spennandi? Ég hefi oft
hugsað um það.
Hvaða áhrif hafði það á mig,
_ sem ásamt alls þorra Islend-
inga, stóð i fyrstu fjarri átökum
þess?
I Borgarfirði var þriðji sept-
ember 1939 óvenju fagur haust-
Rfl ™JFjjj jgtl t

I. fls-a Wf' 1
llitler hrósar sigri i Varsjá: Mér hafði skilist að Þjóðverjar væru flestum þjóðum freniri...
1
■
r
Þegar stríðið
var skollið á
dagur. Hæg austlæg átt. Hiti 12
til 18 stig. Þurrkur.
Ég hafði farið til næsta bæjar
og á bakaleiðinni, um það bil
sem kvöldhúmið var að færast
yfir, minnist ég þess að ég velti
þvi fyrir mér hvernig þeim
átökum, sem nú voru hafin,
myndi lykta. Aldrei fyrr hafði
ég staðið frammi fyrir svo
gifurlegri óvissu sem raskaði,
svo um munaði, þeirri ró og til-
breytingarleysi sem sveitalifið
bjó mér. Það sem mestu máli
skipti var að vera i fjarlægð frá
þeirri ógn sem framundan var.
En hve lengi? Þó hygg ég að
mér hafi ekki flogið i hug að
auðna mætti ráða, hvort ég yrði
ekki einn þeirra, sem harmleik-
urinn dró i hóp hinna dauðu,
sem reyndust vera 50 milljónir
manna, þegar yfir lauk. Styrj-
aldarárin 1914—1918 voru fjöl-
mörgum Islendingum i fersku
minni. Þeim fylgdu mikil óþæg-
indi, vöruskortur og erfiðar
samgöngur við önnur lönd. Sjó-
menn höfðu týnt lifi, en hvað
gerðist nú?
Þannig held ég að flestir
hinna eldri hafi borið ugg i
brjósti þegar til alvörunnar
kom. Ég var hinsvegar aðeins
19ára gamall, hafði fæðst tveim
árum eftir að styrjöldinni lauk
og alist upp i tiltölulega af-
skekktri sveit á Islandi. Ég
hafði unnið alla algenga sveita-
vinnu og aldrei gert viðreist,
verið i vegavinnu á sumrin,
stundað nám i héraðsskóla i tvo
vetur og heimsmálin voru mér
gáta sem erfitt var að ráða.
Borgarastyrjöldin á Spáni var
nýlega um garð gengin, en hún
stóö einmitt yfir þegar ég var
við nám i héraðsskólanum.
Þýsku nasistarnir áttu afger-
andi þátt i að koma einræðis-
herranum Frankó til valda á
Spáni og koma á kné lýðræðis-
lega kosinni stjórn og mér skild-
ist að þeir tækju engum vett-
lingaatökum á andstæðingum
sinum.
I september var meira um að
vera i sveitinni en á öðrum árs-
timum. Þá smöluöu menn fé
sinu, fjárrekstrar runnu milli
byggða og menn gerðu sér
glaðan dag i réttum. Manna-
ferðir voru miklum mun meiri
en ella og glóðvolgar striðsfrétt-
irnar skipuðu sess við hlið um-
ræðna um fénaðaröld og heimt-
ur.
II
Þeir sem eitthvað létu lrá sér
heyra, fullyrtu að striðið stæði
ekki lengi. úrslit fengjust fljótt.
En svo spámannleg orð voru
sókn og undanhaldi? ...
einskisvirði, eins og átti eftir að
koma á daginn. En óskhyggja
þeirra sem æsktu fljótfengins
sigurs fyrir Þjóðverja, skaut
upp kollinum i þessum umræð-
um. Og það var siður en svo
undarlegt þó menn gerðu ráð
fyrir skjótum sigri nasistanna,
slik var velgengni þeirra á vig-
vellinum.
Þá var litið gaman að vera
orðaður við kommúnista. Bónda
nokkurn heyrði ég segja að nú
mundu „rauöu hundarnir” fá
fyrir ferðina. Máske hefur
honum orðið hugsað til Finn-
landsstyrjaldarinnar eða helm-
ingaskiptanna á Póllandi. Þó
hugsa ég að um hvorugt hafi
verið að ræða, aðeins óhugsað
rugl mannsins.
Þjóverjar voru mikil þjóð.
Mér hafði jafnan skilist að beir
stæðu flestum þjóðum, ef ekki
öllum, framar. Kennarinn, sem
kenndi mér i farskólanum i
sveitinni þegar ég var 11 eða 12
ára gamall, sagði okkur krökk-
unum frá þvi hve illa var farið
með Þjóðverja að loknu strið-
inu, sem lauk 1918. Sigurvegar-
arnir reyndu á allan hátt að
koma i veg fyrir að þeir gætu að
nýju komið sér á réttan kjöl,
bönnuðu þeim sem sagt að nýta
dugnað sinn og hæfileika. En
Þjóðverjar svöruðu með þvi að
verða allsstaðar i fremstu röð,
framleiða betri vörur en allir
aðrir. „Þeir búa til bestu vélar i
heimi”, sagði þessi góði og
gegni sveitabóndi sem kenndi
landafræði i hjáverkum og
vissulega hafði þetta við
nokkur rök að styðjast og festist
svo i minni minu að ég gat
aldrei gleymt þvi.
Og þó að nasisminn væri mér
sist að skapi, eftir það sem ég
hafði um hann lesið og heyrt,
trúði ég varla að af honum stæði
slik ógn, sem átti eftir að koma
i ljós.
III
Ég hygg að striöið hafi fyrst
Hvern okkar gat grunað hvað leyndist á bak við þessar fréttir af
og fremst verið spennandi fyrir
mig á fyrstu mánuðum þess.
Það hljómar kannski dálitið ein-
kennilega, en svona var það
samt.
Striðsfréttirnar sem bárust til
okkar, voru stórbrotnar og
vissulega hryllilegar, en þær
snertu ekki baráttu einstakling-
anna fyrir lifi sinu eða harma
þeirra sem enn lifðu i námunda
við vigvellina og urðu að sjá á
bak vinum og ættingjum. Það
kom seinna sem óþrjótandi
blaðamatur, efni til lifandi
myndgerðar og söguritunar,
jafnvel enn i dag, 35 árum eftir
að hildarleiknum lauk.
En i fyrstu var þetta allt
saman fjarlægt. Ég minnist
frétta eins og þegar stórskipinu
Atheniu var sökkt viö irland af
þýskum kafbáti. Það var þriðja
september 1939, á fyrsta degi
striðsins, og þar fórst fjöldi
manns. En strið var strið.
Fljótlega kom svo i ljós að
átökstriðsaðilanna voruekki svo
ýkja fjarri. Kafbátar Þjóðverja
voru á sveimi upp við strendur
Islands, þeirra varð viða vart,
jafnvel inni i fjörðum. Þýsk
flutningaskip leituðu hér hlut-
lausrar hafnar en Bretar réðu
lögum og lofum á hafinu kring-
um landið i krafti flota sins.
Nasistavinum leið illa en hugg-
uðu sig við stórfellda sigra
Þjóðverja á meginlandinu. Og
það voru fleiri sem töldu sig
eiga mikið i húfi. Hverrar frétt-
ar var beðið i ofvæni.
Sjóorustan milli breskra her-
skipa og þýska „vasaorustu-
skipsins” Admiral Graf Spee
við strendur Suður-Ameriku
vakti geysilega athygli, einnig
hér norður á Islandi. Skipti þar
eflaust nokkru, að um var að
ræða fyrstu sjóorustu styrj-
aldarinnar sem svo greinilegar
fréttir bárust af. Einnig hafði
hún talsverðan aðdraganda og
hélt spennu þar til yfir lauk. Og
áhöfn orustuskipsins sökkti þvi i
ósum Rio de la Plata fljótsins
17. des. 1939.
Meðan þessi miklu átök fóru
fram, á fjarlægum slóðum,
dvaldi ég heima hjá foreldrum
minum i Haga i Skorradal. Mér
er enn i minni með hve mikilli
eftirvæntingu ég beið útvarps-
fréttanna af þessari æsilegu
viðureign. Það voru einmitt
slikar fréttir sem sóst var eftir.
Stórorustur voru og háðar á
landi. 1 fyrstu var það Pólland
sem þýska hernaðarvélin muldi
undir sig, siðan hvert landið af
öðru, að vestan.
En hvern grunaði að á bak viö
fréttirnar af sókn og undanhaldi
herjanna leyndist ægisaga
hryðjuverka, fangabúða og
pyntinga, skipulagðrar útrým-
ingarherferöar á miljónum
manna? Þannig hafði striðið
tekið á sig nýja mynd þar sem
óbreyttir, varnarlausir menn
urðu harðar úti en nokkru sinni
fyrr.
En það vissum við ekki þá.
J