Dagblaðið Vísir - DV - 28.06.1997, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 1997 J3"V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverö 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins I stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Kaflaskil í hagblindusögu
Furðulegum kafla lýkur í hagblindusögu íslendinga á
þriðjudaginn, þegar þeir geta valið sér flugfélag mifli
staða innanlands. Frá og með þeim degi verða sérleyfi
lögð niður í innanlandsflugi. Samkeppni hefst að nýju
eftir áratuga hlé og frjálst verð tekið upp á farseðlum.
Hagblinda hélt innreið sína í hagstjórn ríkisins
snemma í kreppunni miklu á fjórða áratug aldarinnar.
Hún lá eins og mara á þjóðinni í þrjá áratugi og byrjaði
ekki að sjatna fyrr en með Viðreisn. Leifar hagblind-
unnar sjást t.d. í skömmtun í samgöngum og fjölmiðlun.
Enn eimir eftir af hagblindu hugarfarsins. Enn reikna
margir verðgildi hluta og þjónustu út frá fyrirhöfninni,
sem fer í að búa hlutina til eða sinna þjónustunni. Þeir
hafa ekki áttað sig á, að í markaðskerfi er ekki beint or-
sakasamband milli fyrirhafnar og tekna af henni.
í markaðskerfi ræðst verðlag af því, sem markaðurinn
vill borga, en ekki af útreiknuðum flölda vinnustunda
margfölduðum með tímakaupi og af útreiknuðu verð-
gildi fjárfestinga deilt með afskriftatíma þeirra. Það er
ekki til neitt verð, „sem kostar að gera hlutina“.
í markaðskerfi er spurt, hvers virði varan eða þjónust-
an sé fyrir þann, sem vifl eða vifl ekki nota hana, en ekki
hvers virði fýrirhöfnin var fyrir þann, sem býður vör-
una eða þjónustuna. íslendingar hafa átt vestrænna
þjóða erfiðast með að skilja þetta grundvallarlögmál.
Samt er lögmálið ekki ný bóla. Markaðshyggjan hefur
verið mannkyninu eðlileg frá örófi alda. Skömmtunar-
hagfræðin var hins vegar tiltölulega ný bóla, sem á
skömmum tíma sannaði undraverða hæfni við að leggja
heilar þjóðir að velli í efnahagsmálum.
Einna sterkust er hagblinda íslendinga í landbúnaði.
Þar eru framdir flóknir útreikningar á kostnaði og síð-
an fundið út, hvað neytendur og skattgreiðendur eigi að
borga til að reikningsdæmin gangi upp. Þar er þó að
renna upp fyrir mönnum, að útreikningarnir dugi ekki.
Árum saman höfum við heyrt og lesið, að tap sé á inn-
anlandsflugi, að tekjur af því svari ekki kostnaði. Þetta
hefur verið notað sem rök gegn endurheimtu frelsi á
flugleiðum innanlands og sem rök með framhaldi for-
sjárhyggju á vegum reiknimeistara ríkisins.
Árum saman hefur farþegum í innanlandsflugi verið
talin trú um, að verið sé að gefa með 14 þúsund króna
farseðli fram og til baka milli Akureyrar og Reykjavík-
ur. Frá og með þriðjudeginum gefst fólki kostur á að
borga helminginn, 7 þúsund krónur, fyrir þessa leið.
Nú er viðurkennt eins og fyrr á öldum, að það sé ekki
hlutverk ríkisins að hafa vit fyrir athafnamönnum, sem
vilja bjóða lægra verð fyrir vöru sína og þjónustu. Hlut-
verk ríkisins sé þvert á móti að setja leikreglur, sem
ryðji samkeppnishindrunum úr vegi markaðarins.
Ein af leikreglunmn er, að ríkið varðveiti tryggingafé
til að nota til aðstoðar farþegum, sem annars yrðu
strandaglópar, ef illa fer fyrir kappsömum athafnamönn-
um. Þannig tryggir velferðarríki nútímans, að óheft sam-
keppni komi ekki niður á óheppnum notendum hennar.
Fullur sigur er ekki unninn, þótt tvö fyrirtæki stundi
innanlandsflug. Skemmst er að minnast þess, að nýlega
var með sameiningu lögð niður samkeppni tveggja fyrir-
tækja á nokkrum flugleiðum. Hugsanlegt er, að Flugfé-
lagið og íslandsflug verði einhvern tíma sameinuð.
Ef nýja samkeppnin dofnar, er mikilvægt, að leikregl-
ur ríkisins séu jafnan slíkar, að ekki sé lagður steinn í
götu annarra, sem vilja hlaupa í samkeppnisskarðið.
Jónas Kristjánsson
Alþjóðleg úttekt á
umhverfisvernd
í þessari viku hafa forystumenn
frá öllum þjóðum heims haldið til
New York til að flytja ávörp á sér-
stöku allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna (S.Þ.) um umhverfismál.
Er þingið haldið í samræmi við
ákvarðanir sem teknar voru í Rio
de Janeiro fyrir fimm árum þegar
mikla umhverfisráðstefnan var
haldin þar. Nú á að sjá hvernig til
hefur tekist síðan og leggja á ráð-
in um framtíðina.
Þjóðir standa misjafnlega vel að
vígi þegar til umhverflsverndar er
litið. Þar eins og endranær má
greina mun á milli hinna ríku og
fátæku, þeirra, sem búa við háþró-
að efnahagskerfi og hinna, sem
enn eiga vart til hnífs og skeiðar.
í Rio lofuðu iðnríkin að standa við
gamla SÞ-markmiðið frá 1972 um
að auka þróunaraðstoð í 0,7% af
brúttóþjóðartekjum í því skyni að
auðvelda þróunarríkjunum að til-
einka sér sjálfbæra þróun. Síðan í
Rio 1992 hefur þróunin gengið í
þveröfuga átt, þá veittu iðnríkin
aðstoð sem nam að meöaltali
0,34% af brúttóþjóðartekjum, árið
1995 hafði þessi tala lækkað í
0,27%.
Gróðurhúsaáhrif
í Rio var gerður samningur um
að minnka útblástur í því skyni
að koma í veg fyrir loftslagsbreyt-
ingar sem raktar eru til svo-
nefndra gróðurhúsaáhrifa. Verður
framkvæmd þessa samnings til
umræðu á sérstakri ráðstefnu í
Kyoto í Japan í desember næst-
komandi. Telja margir alls ekki
nóg að gert á þessu sviði. Aðrir
benda á að loftslagsbreytingar geti
hæglega orðið af öðru en manna-
völdum.
Það blasir til dæmis við hér á
norðurslóðum, eins og sjá má af
rannsóknum, sem gerðar voru
með því að bora í Grænlandsjök-
ul, að mikil hitaskipti urðu á ótrú-
lega skömmum tíma fyrir árþús-
undum, án þess að maðurinn
kæmi þar við sögu eða útblástur
úr vélum hans.
Raunar sýna línurit, sem dregin
eru samkvæmt borkjarnanum úr
Grænlandsjökli, að hlýindaskeiðið
á norðurhjara veraldar um þessar
mundir og undanfarin árþúsund
hefur staðið óvenjulega lengi.
Samkvæmt Grænlandsjökli ætt-
um við íbúar á norðurhveli frem-
ur að óttast nýtt kuldaskeið frá
náttúrunnar hendi en of mikil hlý-
indi af mannavöldum.
Við vitum það best af því, hve
eldgos og jarðskjálftar gera lítil
boð á undan sér, að náttúran er
duttlungafull. Þess vegna kann
það að vera okkur íslendingum
fjarlægara en ýmsum öðrum að
hafa nægan skilning á langvinn-
um gróðurhúsaáhrifum af manna-
völdum eða átta okkur á því hvað
felst í alþjóðlegum kröfum um að
takmarka þessi áhrif. Þó blasir
við samkvæmt núgildandi reglum
Erlend tíðindi
Björn Bjarnason
að íslendingum eru settar mjög
þröngar skorður varðandi útblást-
ur. Stafar það af því hve lítill
hann var þegar reglurnar voru
settar og þeirri staðreynd að fáar
þjóðir treysta á hreinni orku en
við sem bæði höfum gnægð vatns-
falla og gufuorku. Verði svigrúm
okkar að þessu leyti ekki aukið
munum við fljótlega fara að finna
fyrir því hvernig það þrengir að
atvinnustarfsemi hér.
Hvernig hefur miðað?
Þeir stjómmálamenn sem tala í
New York nálgast viðfangsefni sitt
annars vegar meö hagsmuni þjóða
sinna í huga og hins vegar þá vís-
indalegu ráðgjöf sem þeir hafa
fengið og taka góða og gilda.
Vandinn í þessu máli er sá að vís-
indalegar rannsóknir gefa oft ekki
annað en vísbendingu. Þær sanna
í raun ekki neitt því að náttúru-
kraftarnir eru svo miklir og
breytilegir að ekki er unnt að
segja neitt með vissu.
Hafni menn hinni vísindalegu
ráðgjöf hins vegar alfarið við
stjórnmálalegar ákvarðanir til
vemdar umhverfinu eru þeir á
hættulegri braut. Hinir em ekki
síður á villigötum sem neita að
viðurkenna vísindalegar niður-
stöður því til stuðnings að slakað
sé á kröfum í þágu umhverfis-
vemdar. Nægir þar að nefna þá
sem hafna hvalveiðum þótt vís-
indalega sé sannað að þær valdi
engum skaða.
Samtök umhverfisverndar-
manna segja að síðan 1992 hafi
ástandið í umhverfismálum frek-
ar versnað en batnað. Erfitt er fyr-
ir talsmenn stjómvalda að hafna
þessari skoðun þótt þeir nefni
verndun andrúmsloftsins og að-
gerðir til bjargar skógum á norð-
urhveli jarðar þegar þeir henda á
sviö þar sem árangur hefur náðst
síðan í Rio.
Allsherjarþing Sameinuöu þjóöanna (S.Þ.) um umhverfismál stendur nú
yfir í New York. Meöal þeirra sem þar tala er forseti Alþjóöabankans,
James Wolfensohn.
skoðanir annarra
Pol Pot fyrir rétt
„Einstakt tækifæri gefst nú til að láta Pol Pot,
einn af alræmdustu tjöldamorðingjum þessarar ald-
ar, svara tU saka fyrir glæpi sina gegn mannkyninu
og þjóðinni í Kambódíu. Það þarf samt að yfirstíga
| margar hindranir áður en hægt verður að draga
] hann fyrir alþjóðlegan dómstól. En núverandi staða
: í stjórnmálum Kambódíu og alþjóðlegur erindis-
| rekstur gerir það mögulegt að reyna. Á áranum
! 1975 til 1979 fyrirskipaði Pol Pot fjöldamorð á yfir
j milljón manna er hann reyndi að fá fötfestu fyrir
j róttækar maóískar skoðanir sinar.“
Úr forystugrein New York Times 25. júní.
Saddam enn að
„Saddam Hussein heldur áfram að risa gegn Sam-
: einuðu þjóðunum. í yfir sex ár hefúr hann blekkt og
hótað til að hindra eftirlitsmenn Sameinuðu þjóð-
j anna í störfum sínum, það er að leita að ólöglegum
j kjama-, sýkla- og efhavopnum og langdrægum eld-
flaugum. Vegna þessa þjáist íraska þjóðin áfram af
afleiðingum viðskiptabanns Sameinuðu þjóðanna
sem hægt hefði verið að binda enda á fyrir mörgmn
áram.
Úr forystugrein Washington Post 25. júní.
Peninganna vegna
„Lars Emil Johansen er sterkur og reyndur
stjórnmálamaður sem í Grænlandi er vanur að fá
vilja sínum framgengt. Reynist honum erfitt að
sannfæra stjómina sveiflar hann bara brandi sín-
um og fær þá hið árlega milljarða framlag sem er
svo lífsnauðsynlegt fyrir grænlenskt þjóðfélag. Nú
vill Lars Emil fá milljarða dollara til viöbótar frá
Bandarikjunum og eins og honum er lagið fram-
kvæmir hann hlutina upp á eigin spýtur. Formaður
grænlensku landsstjórnarinnar hefúr boðið Banda-
ríkjunum til að geyma kjarnasprengjuodda á Græn-
landi eins og Randstofnunin hafði lagt til. Efnahags-
legt sjónarmið er mikilvægasta ástæða ákvörðunar-
innar þrátt fyrir fogur orð um heimsfriöinn og tillit
til umhverfisins."
Úr forystugi'etn Jyllands-Posten 24. júní.

mmmmm