Dagblaðið Vísir - DV - 30.08.1997, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST 1997 X>"\T
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjórí: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RV(K, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: httpV/www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centnjm.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins i stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Enska eða skandinavíska
Enska er það erlenda tungumál sem flestum íslending-
um er tamast. í samskiptum við aðrar þjóðir er það sú
tunga sem nýtist best séu menn ekki mæltir á tungu
heimamanns. Vart er hægt að gera ráð fyrir því að er-
lendir viðmælendur séu mæltir á íslenska tungu nema í
algerum undantekningartilvikum.
Enskan hefur tekið við hlutverki dönskunnar eða
skandinavískunnar að þessu leyti. Danska gegndi eðli-
lega miklu hlutverki meðan stjórnskipuleg tengsl voru
milli íslands og Danmerkur og eflaust er danska tamari
mörgu eldra fólki en enskan.
Danska hefur verið kennd sem fyrsta erlenda tungu-
málið hér á landi þótt breytinga sé að vænta á því. Hún
hopar fyrir enskunni. Flestir íslendingar geta lesið
dönsku þokkalega en eiga erfiðara með að tjá sig á því
máli, eða öllu heldur skandinavísku, en ensku.
Margir íslendingar hafa hins vegar sótt menntun sína
til norrænna landa eða hafa búið þar um hríð og tala
tungur þeirra þjóða í framhaldi þess. Af yngri kynslóð-
um fólks er það einkum þetta fólk sem er fært um að tjá
sig á öðru norrænu tungumáli. Það geta síður þeir sem
aðeins hafa lært dönsku í grunn- og framhaldsskóla.
í samskiptum íslendinga og annarra Norðurlandabúa
er því gjaman gripið til ensku, þess erlenda tungumáls
sem mönnum er tamast og þeir eiga auðveldast með að
tjá hugsanir sínar á. Menn laga sig að því ástandi sem
er hvað sem líður gildi þess að norrænir menn geti átt
samskipti sín á milli á norrænni tungu. íslendingur sem
reynir að tjá sig af takmarkaðri getu á skandinavísku
við mann sem talar móðurmál sitt stendur ekki jafnfæt-
is honum. Tali báðir ensku er staða þeirra jöfn.
Á norrænum þingum hafa Danir, Norðmenn og Svíar
getað flutt mál sitt á móðurtungu sinni en íslendingar og
Finnar hafa orðið að grípa til skandinavískunnar. Þetta
getur háð fuHtrúum þessara þjóða. Því var það að von-
um að það vakti athygli þegar það var haft eftir Ólafi
Ragnari Grímssyni, forseta íslands, í finnsku dagblaði
að skynsamlegt væri að nota ensku í norrænu samstarfi.
Blaðið nefndi raunar að forsetinn talaði ágæta skandin-
avísku auk prýðilegrar ensku.
Forsetinn segir að vísu að ummæli sín hafi verið slit-
in úf samhengi. í fréttinni er haft eftir forsetanum að sér
hafi alltaf fundist það einkennilegt að íslendingar og
Finnar noti þriðja tungumál, tungumál nágrannaþjóð-
anná,, til að tala saman. Eðlilegra væri að tala ensku.
Ólafur Ragnar sagði, eftir að fréttin birtist, að hann hefði
rætt þá staðreynd að ákveðinn hluti Finna treysti sér
ekki til að halda uppi efnisríkum samræðum á sænsku
eða öðrum Norðurlandamálum og hluti íslendinga
treysti sér ekki til að gera hið sama. Þá sé skynsamlegra
að nota þriðja tungumálið, ensku eða þýsku, en að tala
ekki saman.
Forsetinn og finnska blaðið geta deilt um það hversu
nákvæmlega var eftir haft en það breytir ekki því að full
þörf er á umræðu um málefnið. Eiga stórir hópar íslend-
inga og Finna að halda áfram að klæmast á skandina-
vísku sem þeir hafa takmarkað vald á eða eiga þeir að
tjá sig á tungumáli sem er þeim tamara, flestir á Norð-
urlöndum skilja, og standa þá jafnfætis þeim?
Það mun tæpast skaða samstarf norrænna þjóða þótt
menn viðurkenni staðreyndir og lagi sig að raunveru-
leikanum. Þótt tungur norrænna manna, að finnsku
undanskilinni, séu af sama stofni er tungumálið ekki
sameiginlegt í dag.
Jónas Haraldsson
NATO vex fylgi
á Norðurlöndunum
Sögnlegur fundur var haldinn í
Norðurlandaráði í byrjun vikunn-
ar í þinghúsi Finnlands í Helsinki
til að ræða um öryggismál. Mála-
flokkurinn hefur til þessa verið á
bannlista hjá Norðurlandaráði og
byggðist bannið á gagnkvæmri til-
litssemi, því að þrjú rikjanna voru
í NATO en tvö hlutlaus og þar af
annað, Finnland, með sérstakan
vináttusamning við Sovétríkin
sálugu.
Á tímum kalda stríðsins þótti
mörgum Norðurlandasamstarfið
hafa næsta lítið gildi í alþjóðlegu
tilliti, þar sem menn voru sam-
mála um að ræða þar ekki hin við-
kvæmari alþjóðastjómmál. Var
litið á það sem þátt í hinu nor-
ræna jafnvægi í öryggismálum, að
menn ræddu þau fremur í hópi
sérfræðinga en stjórnmálamanna.
Vissulega var efnt til norrænna
ráðstefna um öryggis- og vamar-
mál, þær sátu þó frekar embættis-
menn og fræðimenn en beinir
þátttakendur í stjórnmálum. Á
síðustu árum hefur svo komið í
ljós, að Svíar skipulögðu varnir
sínar með þeim hætti, að þeir
treystu alfarið á stuðning NATO-
rikjanna á úrslitastundu og höfðu
birgðastöðvar fyrir her sinn i Nor-
egi.
Hlutleysi úr sögunni
Hlutleysishugtakið hefur glatað
fyrri merkingu sinni í Evrópu, eft-
ir að Sovétríkin og valdakerfi
þeirra hvarf úr sögunni. Áður
voru Svíar og Finnar hlutlausir á
milli austurs og vesturs eða stóðu
utan hernaðarbandalaga, eins og
það var orðað. Nú er ekki lengur
unnt að skilgreina sig með þeim
hætti, þótt enn séu margir stjóm-
málamenn í Svíþjóð og Finnlandi
þeirrar skoðunar, að ekki sé tíma-
bært fyrir ríkin að ganga í Atl-
antshafsbandalagið (NATO). Hlýt-
ur sú skoðun að teljast tíma-
skekkja miðað við núverandi að-
stæður og aðild ríkjanna að Evr-
ópusambandinu.
Næstu nágrannar Svia og Finna
við Eystrasaltið sækjast allir eftir
NATO-aðild. Póllandi hefur þegar
verið boðið til aðildarviðræðna en
á leiðtogafundi NATO-ríkjanna í
Madrid í júlí síðastliðnum var
ákveðið að setja Eistland, Lettland
og Litháen í biðröð með óljósara
orðalagi en því sem notað var um
Rúmeníu og Slóveníu.
Reiði Rússa
Á fundi Norðurlandaráðs í
Helsinki fengu Rússar enn einu
sinni reiðikast vegna áhuga
Eystrasaltsríkjanna þriggja á að-
ild að NATO. Aleksandr Avdejevs,
aðstoðamtanríkisráðherra Rússa,
Erlend tíðindi
fór hörðum orðum um stækkun
NATO og taldi niðurstöðu leið-
togafundarins í Madrid stærstu
mistök veraldarsögunnar síðan
kalda stríðinu lauk. Vildi hann að
Eystrasaltsríkin stæðu auk Finn-
lands og Svíþjóðar utan hernaðar-
bandalaga. Með því væri best
stuðlað að öryggi og gagnkvæmu
trausti.
Þessi reiði Rússa er sérkenni-
leg, ekki síst í þvi ljósi að fyrir
fundinn í Madrid samdi NATO
sérstaklega við þá um samstarf og
í Madrid gerðust Rússar aðilar að
Evró-Atlantshafssamstarfsráðinu,
sem þar var formlega stofnað og á
að stuðla að alhliða samstarfl þátt-
tökuríkjanna í öryggismálum.
Næstu skref
Úr því að menn eru teknir til
við að ræða um öryggismál á vett-
vangi Norðurlandaráðs, er ekki
unnt að láta við það eitt sitja. Er
þess að vænta, að ríkin leitist við
að samræma stefnu sína í þessum
málaflokki eins og öðrum. Þar
hafa hægri flokkarnir undir for-
mennsku Geirs H. Haarde, þing-
flokksformanns Sjálfstæðisflokks-
ins, tekið skýra forystu með því
að hvetja Svía og Finna til NATO-
aðildar og mæla með því að
Eystrasaltsríkin þrjú komist í
NATO.
Andstaða við NATO-aðild fer
minnkandi í Svíþjóð og Finnlandi.
Forystumenn Eystrasaltsrikjanna
meta mikils, að norrænir þing-
menn snúist til varnar, þegar fuli-
trúar Rússlandsstjómar vega að
þeim og tala eins og þeir, sem
valdið hafa.
Flokkar á borð við Alþýðu-
bandalagið, sem er andvígt aðild
íslands að NATO og stækkun
bandalagsins, eru í miklum
minnihluta í Evrópu. Þeir eiga
einnig æ eifiðara með að finna
rök fyrir andstöðu sinni við
NATO. í raun eiga þeir enga sam-
leið með stóru jafnaðarmanna-
flokkunum á Norðurlöndunum,
sem höfðu forystu um það í Nor-
egi og Danmörku á sinum tíma, að
rikin gengu í NATO. Jafnaðar-
mannaflokkarnir í Svíþjóð og
Finnlandi vilja frekar vera í hópi
með þessum bræðraflokkum sín-
um en Alþýðubandalaginu og
skoðanabræðrum þess. Áhugi á
NATO-aðild mun þvf vaxa innan
þeirra.
Umræður um öryggismál á vett-
vangi Norðurlandaráðs munu
þannig verða til þess, að ótti Svía
og Finna við NATO-aðild minnk-
ar. Á 50 ára afmæli bandalagsins
1999 kunna þeir að sækja um aðild
að því.
Frá fundi Borisar Jeltsíns og Martti Ahtisaari í Norður-Rússlandi fyrr í
sumar. Þar varaöi Jeltsín sem fyrr viö því aö Eystrasaltslöndin fengju inn-
göngu í NATO. Símamynd Reuter
skoðanir annarra
Á móti jarðsprengjum
„Stjóm Clintons ákvað réttilega í þessum mán-
uði, þó seint væri, að slást í lið með rúmlega 100
; öðrum þjóðum sem vinna að því að ná samkomu-
j lagi um bann við notkun jarðsprengna sem ætlað er
i að granda fólki. Því miður stendur stjórnin enn fast
á því að gerðar verði tvær undanþágur, að undir-
lagi varnarmálaráöuneytisins. Þær yrðu ekki að-
eins til að tefja fyrir málinu, sem Kanadamenn hafa
; haft frumkvæði að, heldur gæti þær oröið til að
grafa undan tilraunum til að fá Rússa og Klnverja
til að fallast á samkomulagið. Clinton ætti því að
hafha báðum kröfunum."
Úr forystugrein New York Times 27. ágúst.
Ófrelsi í Hong Kong
„Þegar Kínverjar tóku við yfirstjórn Hong Kong
I úr hendi Breta 1. júlí, lofaði nýr hæstráðandi, Tung
j Chee-hwa, að lýðræðið í borgríkinu yrði meira en
fmm - &&&& gyg gg qmwmi WWBBSSSKBSSSSWKM WWHmUSlMSHWIKHi&li
nokkru sinni fyrr. Frumvarp að kosningalögum
sem hann hefur lagt fram í ráðgjafaþinginu gengur
þvert á þau loforð. Algjört frelsi var aldrei í Hong
Kong undir stjórn Breta. Chris Patten, siðasti land-
stjóri Breta, lét þó undan þrýstingi á síðustu árum
og jók mjög frelsi íbúanna til að kjósa sér fulltrúa.
Ef ráðgjafaþingið samþykkir tUlögur Tungs verður
um afturför að ræða á þessu sviði.“
Úr forystugrein Washington Post 26. ágúst.
Að sitja sem fastast
„Fjárlagafrumvarpið fyrir 1998 sýnir fram á að
ríkisstjórn Nyrups á sér aðeins eitt metnaðarmál
sem skyggir á öll önnur: Að halda áfram um stjórn-
artaumana eftir næstu þingkosningar. Það er
kannski bamalegt aö búast við meiru. Það er þó
ansi fátæklegt að stjórnarstefnan skuli ráðast af því
að ráðherrarnir fái að sitja áfram á ráðherrastólun-
um sínum.“
Úr forystugrein Jyllands-Posten 27. ágúst.