Dagblaðið Vísir - DV - 24.11.2001, Blaðsíða 27

LAUGARDAGIJR 24. NÓVEMBER 2001
DV
27
Helgarblað
legu sjúkdómanna. Hvers konar
sjúkdómur er þunglyndi? Þunglyndi
er í besta falli sálarþjófur og í versta
falli sálarmorðingi. En það eru ýms-
ar leiðir færar til þess að koma
þeim arma þjófi og morðingja undir
lás og slá þar sem hann á heima.
Margir eru þeirrar skoðunar að
við sem þjáumst af þunglyndi séum
í rauninni lítið annað en letingjar
og mannleysur. Félagatal þung-
lyndisklúbbsins ætti að nægja til
þess að afsanna þá kenningu og
kannanir sýna að yfir 70% þeirra
sem haldnir eru sjúkdómnum eru í
fullu starfi.
Sumir eru á lyfjum og/eða í ein-
hvers konar læknismeðferð, aðrir
bíta á jaxlinn og staulast í gegnum
lífið í sárri andlegri vanlíðan. Með
nýjum lyfjum og þróuðum sálfræði-
meðferðum ætti hver og einn að
geta fundið aðferð við sitt hæfi til
þess að losna úr klóm þunglyndis-
ins. Hér segir frá leiðinni sem ég
valdi og ferðalaginu sem ég tókst á
hendur til þess að öðlast bata. Það
var óvenjulegt og farartækið var
mjög ólíkt öðrum farartækjum.
Leiðin lá um eigin huga og sál og
farkosturinn var köflóttur stóll sem
staðsettur var í læknastofu númer
ijörutíu og sex í Domus Medica.
Ef himnaríki er til á jörðu er það
í hjarta þess sem kynnist því að
vera veikur og öðlast aftur bata.
Líklega er við hæfi að hefja þessa
frásögn árið 1976 þegar sumarnóttin
fyrir utan stofugluggann minn var
óvenju falleg.
En það skipti engu máli.
Gott ferðaveður aukaatriði
Gott ferðaveður er aukaatriði
þegar lagt er upp í síðustu ferðina.
Á þessari stundu beindist athygli
mín að vatnsglasinu og pilluboxun-
um á stofuborðinu. í næsta herbergi
sváfu eiginmaður minn og fallega
sex ára dóttir mín, og höfðu ekki
hugmynd um hvað ég ætlaði að
gera. Þótt ég væri aðeins tuttugu og
sex ára hafði ég komist að þeirri
niðurstöðu að það besta sem ég gæti
gert fyrir þau væri að hverfa héðan.
Mánuðina á undan hafði ég drukkið
í mig dánartilkynningar í Morgun-
blaðinu og lesið minningargreinar
af mikilli áfergju. Öfundað þá sem
fengu að deyja og undrast sorg
þeirra sem eftir lifðu. íhugað klass-
íska staðhæfingu minningargrein-
anna um konuna sem bjó manni
sínum gott heimili og reyndist börn-
um sínum góð móðir. Ég vissi að í
mínu tilfelli voru það gróf ósann-
indi. Lokaorð greinanna áftu betur
við. Þau töluðu til mín, hátt og
skýrt, og sannfærðu mig um rétt-
mæti ákvörðunar minnar:
„Drottinn gefi dánum ró og hin-
um líkn sem lifa.“
Dofinn var þægilegur
Ég gaf mér góðan tíma til þess að
gleypa pillurnar. Líkt og ég vildi
teygja á þessum síðustu augnablik-
um ævinnar. Mér leið vel, ég var
haldin undarlegri eftirvæntingu og
tilhlökkun. Hyldjúpt myrkrið í sál-
inni, sektarkenndin, skömmin, van-
máttarkenndin og einmanaleikinn
myndu brátt heyra sögunni til. Það
eina sem var erfitt á þessari stundu
var að hugsa til dóttur minnar. Ég
neitaði mér um að standa upp og
virða hana fyrir mér i síðasta sinn.
Það var erfitt að kyngja öllum þess-
um pillum. Á vélrænan hátt hélt ég
áfram. Kyngdi pillu, drakk vatn,
kúgaðist. Dofinn sem fylgdi var
þægilegur. Hann blandaðist vel blý-
þungri, koldimmri þreytunni. Bráð-
um væri öllu lokið.
Hvað fær unga konu í blóma lífs-
ins til að taka svo hræðilega ákvörð-
un? Líklega er hægt að lýsa því með
einu orði: Örvænting. Ef eitt hundr-
að þunglyndissjúklingar lýstu líðan
sinni kæmu fram eitt hundrað mis-
munandi svör því að hver og einn
skynjar þunglyndi sem sitt einka-
helvíti og á sinn eigin hátt.
Svarta holan
Margir hafa reynt að lýsa þessu
helvíti með orðum þótt það sé í
rauninni illmögulegt. Einhvern tím-
ann las ég frásögn eftir karlmann
heldur. Það er þvi algengt að fólk sé
þunglynt án þess að nokkur hafi vit-
neskju um það, hvorki hinn sjúki
né hans nánustu.
Þannig var því farið í mínu til-
felli. Þegar ég vaknaði upp eftir
sjálfsvígstilraunina fann ég hönd
halda í mína og taldi að nú væri
verið að leiða mig inn um hlið
himnaríkis. En ég vissi að ég væri
enn hérna megin landamæranna
þegar ég opnaði augun og horfði
beint í augun á pabba mínum. Úr
augum hans las ég sársauka og
spurninguna sem líklega allir for-
eldrar spyrja sjálfa sig við slíkar að-
stæður: „Hvað gerði ég rangt?“
Ég var of máttfarin til þess að
segja honum hvað mér þætti vænt
um hann og þakka honum fyrir að
sitja hjá mér. Hann vissi ekki frek-
ar en aðrir í fjölskyldunni hvernig
mér leið. Að ég væri orðin þreytt á
því að vera í sífelldri varnarstöðu
gagnvart umhverfinu, að ég liíði í
stöðugum ótta, að ég þyrði ekki að
vera ein og þyrði heldur ekki að
vera með öðrum.
Að ég lifði í heimi sem væri eins
og kolsvört hola og ég gæti aðeins
einstöku sinnum kíkt upp úr henni
og séð glitta i sólskinið fyrir utan en
mér væri kippt þaðan jafnharðan
aftur. Höndin hans pabba veitti mér
löngu gleymda öryggiskennd.
Ég átti erfitt með að halda augun-
um opnum og ennþá erfiðara með
að hugsa. En þarna, á milli svefns
og vöku, áttaði ég mig á því að ég
var ekki ein í heiminum. Ég hafði
barist ein og ekki viljað trúa nein-
um fyrir vanlíðan minni. Um leið og
svefninn sótti á mig þrýsti ég hönd
pabba. Ég hét því í huganum að
hann skyldi aldrei aftur sjá mig í
þessu ástandi. Ég áttaði mig á því
að ég hafði gert rangt gagnvart öll-
um þeim sem mér þótti vænt um.
Staðreyndin er sú að til þess að
koma í veg fyrir fordóma og alvar-
lega fylgifiska þeirra er mikilvægt
fyrir sjúklinginn og fjölskyldu hans
að geta talað um þunglyndiö á opin-
skáan og einlægan hátt.
Til þess að bæta fyrir brot mitt
ákvað ég að hefja ferðina löngu til
bata. Það var viturlegasta og besta
ákvörðun sem ég hef nokkru sinni
tekið.
sjúkdómnum deyja af eigin völdum
og eflaust eru þeir miklu, miklu
fleiri sem gæla við hugmyndina.
Séð úr svartri holu er sjálfsvíg
vænlegasta leiðin til þess að losna
úr klóm sjúkdómsins. En valkost-
irnir eru svo miklu fleiri og allir
svo miklu betri. Mér heppnaðist
sem betur fer ekki að binda enda á
líf mitt og sú tilraun opnaði augu
mín fyrir því að þunglyndi er sjúk-
dómur en ekki sjálfskaparvíti.
Hvað gerir maður sem haldinn er
líkamlegum sjúkdómum? Auðvitað
fer hann beina leið til læknis. En
fordómarnir gagnvart geðrænum
sjúkdómum torvelda mönnum leið-
ina til geölæknis eða sálfræðings.
Þess vegna velja margir hálfgerða
Krýsuvíkurleið sem oft og tíðum
liggur beint í kirkjugarðinn.
Hvernig er hægt að tilheyra
stórri, samheldinni fjölskyldu og
leyna hana þessum hættulega sjúk-
dómi? Það er leikur einn. Ein
ástæðan er sú að hægt er að leyna
þunglyndi með líkamlegum sjúk-
dómum. Það er hægt að fela þung-
lyndi með höfuðverk, bakverk,
magaverk, hægðatregðu, síþreytu,
svefntruflunum, andnauð og ótal
fleiri líkamlegum einkennum. Við
reynum að klæða sjúkdóminn í
virðulegri, auðskiljanlegri og rétt-
lætanlegri búning.
Falinn sjúkdómur
Fyrir um einni öld sagði góður
maður eitthvað á þessa leið: Sorg
sem ekki fær útrás í tárum kemur
út tárunum á líffærum okkar. For-
dómarnir sem fylgja þunglyndinu
eftir eins og svartur skuggi gera
mun auðveldara að viðurkenna höf-
uðverk en að við sjáum ekki út úr
augum fyrir svartri þoku. Þess
vegna tekst svo mörgum þunglynd-
issjúklingum að falla fyrir eigin
hendi og skilja þá sem næstir þeim
standa eftir í sárum með ótal brenn-
andi spurningar á vörum. Fordóm-
arnir valda því að fólk veit lítið sem
ekkert um þennan sjúkdóm og gerir
sér litla grein fyrir líðan þess sjúka.
Það þarf heldur ekki feluleik til.
Margir skilja ekki af hverju þessi
mikla og alvarlega vanlíðan stafar.
Við höfum það okkur til afsökunar
að margir læknar átta sig ekki á því
Helviti í hjartanu
Ég er leikmaður þegar kemur að
kenningum um þunglyndi. Reynsl-
an gerir mér kieift að taka undir
orð þess sem sagði: Ef helvíti er til
á jörðu er það að finna í hjarta
þunglynds manns. Það eru vissu-
lega orð að sönnu. En einu megum
Þórunn Stefánsdóttir
Hún hefur sýnt mikinn kjark með því að skrifa opinskáa bók um baráttu sína
við þunglyndi árum saman.
sem sagðist hafa legið grátandi
vegna þess að hann þorði ekki að
fara fram úr rúminu. Áður en hann
varð þunglyndur haföi hann stund-
að fallhlífarstökk og ekki látið sig
muna um að stökkva út úr flugvél í
fimm þúsund feta hæð. Rithöfund-
urinn William Styron lýsir því í bók
sinni, Darkness Visible, hvernig
grár hryllingur þunglyndisins taki
á sig mynd líkamlegrar þjáningar
sem á einhvern dularfullan hátt sé
gjörsamlega á skjön við raunveru-
leikann. Sársaukann sé engan veg-
inn hægt að skýra á raunhæfan hátt
eins og þegar um beinbrot er að
ræða. Margir klúbbfélaganna hafa
þannig reynt að lýsa einkennum
þunglyndisins og jafnvel gefið því
nafn, ef til vill í þeirri von að þeir
sem næstir þeim standa skilji betur
það ástand sem nefnist þung-
lyndiskast. Shakespeare kallaði það
„of stóran skammt af dapurleika
(too much sadness), William Styron
líkti ástandinu við „öskrgndi óveð-
ur í heilanum (the howling tempest
in the brain) og Churchill kaÚaði
þunglyndi sitt „svarta hundinn". Ég
kallaði þunglyndi mitt „svörtu hol-
una“.
Goðsögnin segir að þeir sem ekki
séu færir um að klifra upp úr þess-
um tilfinningalega forarpytti á eigin
spýtur séu einfaldlega ekki nógu
sterkir sem einstaklingar. En þung-
lyndi hefur ekkert með persónu-
leika að gera.
Þunglyndi er einfaldlega sjúk-
dómur, verri en margur annar. Ég
leyfi mér aö kalla þann einstakling
veikan sem haldinn er stöðugum
dapurleika, hefur enga ánægju af
því sem áður veitti honum gleði,
hefur óhemjumikla eða alls enga
matarlyst, getur annaðhvort alls
ekki sofið eða sefur allan sólar-
hringinn, er máttvana og þreyttur,
hefur stöðuga sektarkennd, finnst
hann einskis virði, á bágt með að
einbeita sér og hugsar stöðugt um
dauðann. Allt eru þetta einkenni
þunglyndis og myndi margur frekar
vilja fá vægt nýrnasteinakast.
við ekki gleyma. Það er líka hægt að
snúa þeim við og segja: Ef himna-
ríki er til á jörðu er það í hjarta
þess sem kynnist því að vera veikur
og öðlast aftur bata. Ég er hvorki
fyrsti né síðasti þunglyndissjúkling-
urinn sem reynir að binda enda á líf
sitt.
Sjálfsmorð er algengur fylgifiskur
þunglyndis og lýsir það ef til vill
best hve sjúkdómurinn er alvarleg-
ur. Fjölmargir þeirra sem þjást af

Verið velkomin
Kaffiveitingar
Afmælisveisla í Ástund
dagana 22.- 24. nóv. nk.
Allar vörur með 25% afslætti*
ásamt fjölmörgum sértilboðum.
Kynnum nýjan Ástundarhnakk,
25% afmælisafsláttur.**
Kynnum dýrasta hnakk á íslandi.
Afmælisútgáfa í örfáum eintökum.
ÁSTUflD

Náttúrulegur lífsstíll
*Gildir aðeins 22.- 24. nóv. y''
eða á meðan birgðir endast.
**Einungis er 25% afsláttur af nýja
Ástundarhnakknum en ekki af öðrum 25% afsláttur af öilum vörum
Ástundarhnökkum. auk fjölmargra sértilboða.
auk fjölmargra sértilboða.
Háaleitisbraut 68 • Sími: 568 4240 • Fax: 568 4396 • e-mail: astund@mmedia.is