Dagblaðið Vísir - DV - 15.06.2002, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 2002
DV
Helgarblað
einungis vera venjuleg, hamingjusöm, atkvæða-
lítil kona sem hefði einhvem til að sjá um sig.
Dóttir hennar, sem ólst upp hjá fóður sínum,
sagði hins vegar: „Mamma mín lét mig frá sér af
því ritstörfm skiptu hana mestu.“ Jean Rhys
skrifaði mikið um bamæsku sína í Dominica, lif
sitt sem dansmey og vonbrigði sín i ástarmálum.
Kvenpersónur hennar eru venjulega sviknar af
mönnum sem þær elska og lifa án vonar og gleði.
Ofbeldisfull og drykkfelld
Hún giftist umboðsmanninum Leslie Tilden
Smith. Jean fannst að Leslie væri enn ástfanginn
af fyrri eiginkonu sinni og sjálf hafði hún aðeins
elskað einn mann, Lancelot. Þau bjuggu við lítil
efni og hún þráði þægindi og fegurð. Fortíðin
þjakaði hana svo að hún varð að skrifa um hana
en skriftirnar kvöldu hana og hún fór að drekka
til að geta skrifað. Eiginmaður hennar sá um
hana og heimilið, eldaði, hreinsaði og þvoði
þvotta. Þegar hún drakk of mikið réðst hún á eig-
inmann sinn og barði hann eða reif handrit hans.
Einu sinni henti hún ritvél hans út um gluggann.
Eiginmaður hennar lést árið 1945. Frændi
hans, Max Hamer, kom þá Jean til hjálpar. Jean
var 55 ára, Max 63 ára, giftur og átti fullorðna
dóttur. Max skildi við konu sína til að kvænást
Jean. Max elskaði hana heitt og innilega. Hann
var skáld og þýðandi, greindur, örlátur og blíð-
lyndur en hafði enn minna vit á peningamálum
en Jean. Hún sagði seinna, á gamals aldri, að
þetta hjónaband sitt hefði verið það hamingju-
samasta. En það gat aldrei orðið afar hamingju-
ríkt vegna óreglu Jean. Ekki tók betra við þegar
Max varð uppvís að þjófnaði og var dæmdur í
þriggja ára fangelsi og sat inni í tvö ár. Hann lifði
í tjórtán ár enn, en var þrotinn að heilsu. Þau
voru svo fátæk að síðustu tvö jólin sem þau áttu
saman höfðu vinir og ættingjar þurft að senda
þeim mat.
Frægð sem kom of seint
Árið 1957 var leikrit eftir skáldsögu Jean, Good
Morning Midnight, flutt í útvarpi. Viku áður
hafði birst grein í Radio Times um Jean með fyr-
irsögninni „Leit að týndum höfundi". Eftir þá
grein fékk Jean bréf frá ritstjóranum Francis
Wyndham. Hann hafði lesið bækur Jean Rhys en
talið hana látna. Hann samþykkti að gefa út
næstu skáldsögu hennar, Wide Sargasso Sea, sem
var eins konar tilbrigði við Jane Eyre og sagði
sögu Bertu, hinnar geðveiku eiginkonu
Rochesters. Það tók Jean langan tíma að skrifa
bókina sem kom loks út árið 1966 þegar hún var
76 ára. Bókin fékk frábærar móttökur. Sama ár
lést eiginmaður hennar. Bækur Jean voru nú
endurútgefnar og verðlaunum hlaðið á hana. Hún
var ekki rík en heldur ekki fátæk og gat leyft sér
þægindi sem hún hafði áður verið án. En frægð-
in kom of seint. Hún átti ekki lengur eiginmann
til að deila velgengninni með. Hún hafði ætið
þráð að vera falleg og hafði verið lagleg á yngri
árum en nú var hún gömul. Hún setti á sig hár-
kollu og farðaði sig vandlega fyrir myndatökur
en féll í þunglyndi þegar hún sá myndimar. Hún
var enn jafn drykkfelld og nærðist litið. Hún lést
árið 1979 og eftir dauða hennar kom út áhrifamik-
il sjálfsævisaga hennar, Smile please.
smáhlutverk og fékk síð-
an vinnu sem dansari og
söngvari en átti í erfið-
leikum með aö lifa af
launum sínum. Hún
eignaðist fyrsta elskhug-
ann þegar hún var tví-
tug. Hann hét Lancelot
og var fertugur verð-
bréfasali. í honum
fannst henni hún finna
föður, vin og elskhuga.
En hann var ofumæmur
og taugabilaður og þeg-
ar hann fann hversu
hún var háð honum
fylltist hann skelflngu.
Hann sleit ástarsam-
bandinu eftir tvö ár en
hélt áfram að senda
henni peninga og sá að
mestu fyrir henni næstu
sjö árin.
Jean Rhys. Hún sagði eitt sinn að hún hefði aldrei viljað vera rithöfundur,
bara venjuleg kona sem hefði einhvern til að sjá um sig.
Þrautaganga
Jean Rhys
í rúma fjóra áratugi skrifaöi skáldkonan Jean Rhys án
þess aö hljóta veröuga viðurkenningu. Þegar hún var
loksins „uppgötvuð" kom frægöin of seint fyrir þessa
vansælu skáldkonu.
Jean Rhys fæddist árið 1890 í Dominica, lítilli
eyju í Karíbahafi og var skírð Ella Williams.
Hún fann fyrir einangrun sem hvít stúlka í
svörtu samfélagi og fór til Englands árið 1907.
Hún stundaði nám i Cambridge og fór síðan í
leiklistarskóla. „Þar lærði ég ekkert um leiklist
annað en nákvæma merkingu orðsins snobb,“
sagði hún áratugum seinna. Hún fékk einhver
Hjónaband án ást-
ar
Árið 1917 kynntist
Jean ungum manni,
Jean Lenglet. Hann var
örlátur og rómantískur.
Hún var ekki ástfangin
af honum en kunni vel
við hann og þegar hann
bað hennar eftir nokk-
urra vikna kynni tók
hún bónorðinu. Hún
skrifaði Lancelot og
sagðist ekki lengur
þurfa á peningum hans
að halda þar sem hún
væri að fara að gifta sig.
Hann varaði hana við að
giftast Lenglet þar sem
hún þekkti hann ekki og
væri að taka mikla
áhættu. „Ég vil taka
mikla áhættu," svaraði
hún. Hún giftist Lenglet
og bjó með honum í Par-
ís. Þau eignuðust son
sem dó þriggja vikna
gamall úr lungnabólgu.
Tveimur árum seinna
fæddist dóttirin Mar-
vyonne. Eiginmaður
hennar var handtekinn
fyrir fjárdrátt og dæmd-
ur í fangelsi og eftir
fangavistina var hjónabandi þeirra lokið.
Jean skrifaði dagbók sem hún sýndi vinkonu
sinni sem sýndi rithöfundinum, ritstjóranum og
gagnrýnandanum Ford Madox Ford sem hafði
samband við Jean og hvatti hana til að halda
áfram að skrifa. Þau áttu í ástarsambandi og
hún lýsti sambandi sínu við hann og eiginkonu
hans í skáldsögunni Quartet.
Hún skrifaði smásögur og skáldsögur undir
nafninu Jean Rhys og sagði sjálf að hún hefði ein-
ungis skrifað um sjálfa sig. Hún sagði líka að hún
hefði aldrei hafa viljað vera rithöfundur, vildi
Ljóð vikunnar______________|
Varaáœtlun
- eftir Andra Snæ Magnason
Ef heimurinn hryndi af elnhverjum
ástœðum þá œtlaði ég alltaf að flýja norður
á Melrakkasléttu og lifa af landinu
kringum eyðibýlið eins og forfeður mínir
höfðu gert í þúsund ár en þá rann upp fyrir
mér að í verkfœrakassanum var
ekkert nema 7 sexkantar
sem fylgdu IKEA-húsgögnum
og ef ég kœmlst yfirleitt norður
þá stœði ég með þessa sexkanta
innan um svamlandi selinn og gaggandi
mávinn og vaxandi grasið
og ég myndi öskra á sellnn og mávinn
og grasið og lœsa tönnunum
í rekaviðinn og deyja hœgt.
Kolbeinn kafteinn
og fleiri hetjur
- Ásgrímur Sverrisson kvikmyndagerðarmaður
er einlægur aðdáandi Tinna og Ástríks
„Þær fagurbókmenntir sem hvað mest áhrif hafa
haft á mig gegnum tíðina eru tvímælalaust myndasög-
umar um Tinna annars vegar og Ástrík hins vegar.
Þetta er ekki tilraun tO hótfyndni. Ég ólst upp við
þessar bækur, beið spenntur eftir að fá nýjustu eintök-
in á bókasafninu í Hafnarfírði (tók stundum tímann
sinn) og þóttist himin höndum hafa tekið þegar mér
(eða bræðrum mínum) hlotnaðist eintak að gjöf. Fjöl-
margar persónur, uppákomur, setningar og sýnir úr
þessum bókum standa enn þá hjarta mínu nær, lík-
lega umffam flestar aðrar
bækur.
Hvað Tinnabækurnar
varðar þykir mér vænst
í um Kolbein kaftein, drykk-
felldan og skapstóran
sjóara með hjarta úr
gulli. Auðvitað er
Tinni sjálfur mér
einnig kær, enda
pilturinn hug-
rakkur, ráðagóð-
ur, réttsýnn,
húmoristi og
blaðamaður með
afbrigðum. í bók-
unum gegnir
hann fyrst og ffemst
hlutverki merkisbera skynseminnar til að stjama
allra furðufuglanna í kringum hann geti skinið sem
skærast. Hann er gluggi okkar að ástandinu í heimin-
um.
Tinnabækumar em nefnilega gott sýnishom af
sögu 20. aldarinnar, þar er drepið á fyrirbrigði eins og
geimferðir, nýlendustefnu, fasisma, skipulagða glæpi,
smygl, olíusölu, þrælahald, gereyðingarvopn, eitur-
lyflaneyslu og snjómanninn ógurlega, svo eitthvað sé
nefht. Fyrstu bækumar em reyndar afskaplega næv-
ar póhtískt séð (enda skrifaðar út frá frekar íhalds-
sömum og fordómafullum viðhorfúm almennings á
fyrri hluta síðustu aldar) en þegar á líður finnur höf-
undurinn, Hergé, sína eigin rödd og tekur ávallt mál-
stað þeirra sem minna mega sin í sönnum anda jafh-
aðarmannsins.
Ástríksbækumar eru öllu villtari og sprengfyndn-
ari. Ástríkur er að vísu, líkt og Tinni, hetja með hjart-
að á réttum stað, en finnst skemmtilegast að lemja
Rómverja og veiða villisvín ásamt Steinríki sálufélaga
sínum.
Lengi er hægt að tina til eitt og annað í þessum
bókaflokkum sem báðir bjóða upp á æsileg ævintýr og
exótíska áfangastaði en það ásamt ískrandi húmor og
hæfilegu alvöruleysi þegar um grafalvarleg samtíma-
málefni eða sögutúlkanir er að ræða, gerir það að
verkum að þessar bækur skipa heiðurssess í mínu
hjarta.“
Fullkomin
sumarlesning
Dagbók
Bridget Jones
er komin út i
kilju. Þeir
sem ekki
hafa þegar
lesið þessa
stórskemmti-
legu bók ættu
að nálgast
hana núna
því þetta er
hin full-
komna sumarlesning. Engin tilvilj-
un að þessi hressilega og mein-
fyndna bók hefur hlotið metsölu um
allan heim. Á köflum nálgast hún
að vera glettnisleg stæling á Jane
Austen og þar er ekki leiðum að
líkjast. Engum sem hefur húmorinn
i lagi getur leiðst að lesa þanka
hinnar seinheppnu Bridgetar.
iö
Barátta andans verður
aldrei unnin með vöm.
Þar verður að vera sókn.
Kaj Munk
Allar bækur
1. LEGGÐU RÆKT VIÐ SJÁLFAN ÞIG.
Anna Valdimarsdóttir
2. STANGVEIÐIHANDBÓKIN.
Eiríkur St. Eiríksson
3. HANN VAR KALLAÐUR ÞETTA.
Dave Pelzer
4. KOKKUR ÁN KLÆÐA.
Jamie Oliver
5. ÍSLENSKA VEGAHANDBÓKIN.
Bókaútqáfan Stönq
6. FIMMVÖRÐUHÁLS.
Siqurður Siqurðarson
7. DAGBÓK BARNSINS. Setberq
8. KONAN í KÖFLÓTTA STÓLNUM.
Þórunn Stefánsdóttir
9. EYÐIMERKURBLÓMIÐ.
Waris Dirie
10. (SLENSKUR FUGLAVÍSIR.
Jóhann Óli Hilmarsson
Skáldverk
1. Dauðarósir. Arnaldur Indriðason
2. Alveg dýrlegt land. Frank
McCourt
3. ÆVINTÝRI GÓÐA DÁTANS SVEJK.
Jaroslav Hasek
4. NAPÓLEONSSKJÖLIN. Arnaldur
Indriðason
5. ANNA, HANNA OG JÓHANNA.
Marianne Fredrikson
6. ASKA ANGELU. Frank McCourt
7. DÍS. Bima Anna, Oddný oq Silja
8. SUNNUDAGSMORÐ.
Aqatha Christie
9. ÞETTA ER ALLT AÐ KOMA.
Hallqrimur Helqason
10. STÚDÍÓ SEX. Liza Marklund
Metsölulisti Eymundsson 6. -12. júní
KIUUR
1. FACE THE FIRE. Nora Roberts
2. DIVINE SECRETS OF THE YA-YA
SISTERHOOD, Rebecca Wells
3. THE SUM OF ALL FEARS. Tom
Clancy
4. „P" IS FOR PERIL. Sue Grafton
5. THE SUMMERHOUSE. Jude
Deveraux
Listinn er frá New York Times