Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.2002, Blaðsíða 40

4**
HeIgorblað I>"V LAUCARDAGUR 19. OKTÓBER 2002
Sagan sem
hafði aldrei verið sögð
Á morgun hefði Tryggvi Emilsson rithöf-
undur orðið 100 ára. DV hitti Þorleif Hauks-
son sagnfræðing sem kynntist manninum
sem skrifaði söguna um Fátækt fólk, sög-
una sem hafði þá aldrei werið sögð og setti
samfélagið á annan endann.
Á morgun, 20. október, heföi Tryggvi Emilsson
rithöfundur orðið 100 ára. Ævi Tryggva var um
margt sérkennileg þótt hún væri hversdagsleg í
þeim skilningi að þúsundir íslendinga deildu hlut-
skipti hans.
Tryggvi fæddist á Akureyri og ólst upp í sárri fá-
tækt. Hann missti móður sína daginn sem hann
varð sex ára, henni blæddi út eftir að hafa fætt átt-
unda barn sitt. Eftir móðurmissinn varð faðirinn
að láta börnin frá sér og þau dreifðust í allar áttir.
Tryggvi var heppnari en flest hin systkinin fyrst
í stað. Honum var komið í fóstur hjá skyldfólki
sinu í Reykjavík þar sem hann naut góðs atlætis.
En þegar hann var níu ára gamall var hann aftur
sendur norður til föður síns sem sendi hann áfram
í vist sem smala á Draflastöðum í Eyjafirði. Þar
fékk Tryggvi að reyna hlutskipti sveitarómagans,
vinnuþrælkun og kærleiksleysi og var sífellt
svangur og kaldur. Loks gerði hann árangurslausa
tilraun til að strjúka, sem varð til þess að faðir
hans frétti af líðan hans og kom og sótti hann. Eft-
Tryggvi Emilsson 9 ára gamall. Um þetta leyti lauk
sakleysi æsku hans og góðu atlæti þegar hann var
sendur í vist í sveit við hungur og vont atlæti.
Þorleifur Hauksson sagnfræðingur þekkir vel verk Tryggva Emilssonar sein hefði orðið 100 ára á morgun.
ir það fylgdi Tryggvi föður sínum þegar hann hóf
búskap í öxnadal, fyrst á einu koti og síðan öðru.
Þegar Tryggvi óx úr grasi vann hann lengst af
fyrir sér með verkamannavinnu og var auk þess
mjög virkur í verkalýðsbaráttunni. Frístundirnar
fóru að miklu leyti í ólaunuð störf á vegum verka-
lýðsfélaga, auk þess sem hann byggði þrisvar yfir
fjölskyldu sína í hjáverkum, á Akureyri og síðar í
Reykjavík.
En Tryggva Emilssonar verður fyrst og fremst
minnst fyrir ævisögu sem hann ritaði i þremur
bindum. Hann byrjaði að skrifa hana vegna þess að
hann veiktist af kransæðastíflu árið 1968 og varð
þá að hætta allri líkamlegri vinnu.
Fyrsta bókin kom út 1976 undir nafninu Fátækt
fólk. Þar lýsir Tryggvi æsku sinni og uppvexti og
dregur enga dul á þá fátækt og harðræði sem hann
varð fyrir, þannig að sveitungar Draflastaðafólks-
ins risu t.a.m. upp til andmæla. En bókunum var
annars feiknavel tekið og allir ritdómar voru ein-
staklega lofsamlegir.
Hafði aldrei verið sagt áður
Þorleifur Hauksson bókmenntafræðingur var út-
gáfustjóri Máls og menningar þegar þessi verk
Tryggva komu út á sínum tíma. DV spurði Þorleif
hvað væri svona merkilegt við söguna af Fátæku
fólki.
„Það er svo margt. í fyrsta lagi er hún svo ein-
staklega vel skrifuð. Það virðist ótrúlegt að þessi
maður skyldi ekki hafa lagt fyrir sig skriftir alla
ævi. í öðru lagi er söguefnið stórmerkilegt og heill-
andi. Þarna eru sögð brot af þjóðarsögunni sem
höfðu aldrei verið sögð fyrr. Það eru til í bók-
menntunum sögur af sveitarómögum, t.d. í sögum
eftir Einar H. Kvaran, Jón Trausta og Halldór Lax-
ness, en aldrei hafði neinn slíkur fyrr sagt sína
sögu. Svo höfðu líka verið skrifaðar raunsæjar,
sósíalrealískar verkalýðssögur á kreppuárunum,
en engin þeirra kemst í hálfkvisti við þetta verk
þar sem höfundur lýsir eigin ævi og samferða-
manna sinna án þess að fegra og án þess að draga
neitt undan, en um leið er frásögnin full af fegurð
og skáldskap og auk þess góðlátlegri gamansemi
þar.sem það á við. í þriðja lagi eru bækurnar vitn-
isburður um alþýðlega munnlega frásagnarhefð
sem er svo merkilega þroskuð. Faðir Tryggva hafði
engin efni á að kaupa sér bækur og hann ekki held-
ur sjálfur lengi framan af ævinni. En þessir erfið-
ismenn lifðu í heimi þókmennta og fræða. Áhuginn
var allur á því sviði, enda kunnu þeir kynstrin öll
af vísum og sögumi og fróðleik."
Hverjar eru fyrirmyndimar?
- Á þeim tíma þegar Tryggvi ritaði sína ævisögu
var búið að skrifa mannhæðarháa stafla af ævisög-
um og endurminningum sem voru sléttar og felld-
ar. Hverjar voru fyrirmyndir Tryggva?
„Ég held að þessar sögur hefðu aldrei orðið til í
þessu formi ef Tryggvi hefði ekki haft þessa ríku
hefð að styðjast við i fræðiiðkun og frásagnarlist.
En hefðin er bara grunnurinn, það má ekki gleyma
því að hann var sjálfur gæddur mikilli skáldgáfu
og rikum mannskilningi. Sumt í þessum bókum er
líka örugglega undir áhrifum frá skáldskap, ég
nefni til dæmis náttúrulýsingarnar. Því að þegar
Tryggvi var kominn á efri ár hafði hann auðvitað
lesið allt sem hann komst yfir.“
- Mál og menning var stofnuö 1937 og gaf út mik-
ið af hetjusögum um fátæka verkamenn og einnig
ævisögur manna sem ólust upp við fátækt og sér-
staklega má sjá líkindi með sögu Tryggva og ævi-
sögu Martins Andersens Nexö sem var dönsk
verkalýðshetja og rithöfundur og gaf út opinskáa
ævisögu sem lýsti eymd og fátækt.
„Ég man ekki eftir beinum hliðstæðum, en án efa
hefur Tryggvi lesið æviminningar Nexö og ævi-
sögu Maxim Gorki sem báðar lýsa erfiðum aðstæð-
um. Það gæti því verið um óbein áhrif að ræða.
Það sem er líka svo merkilegt við þessar sögur og
ólíkt flestum þessum ævisögum sem þú varst að
tala um er mannskilningurinn sem að baki býr.
Tryggvi sér lífskjör sín og sinna líka í þjóðfélags-
legu samhengi og getur sjálfur lyft sér svo yfir sár-
indin að þegar hann til dæmis lýsir vinnumannin-
um sem slær hann helst að óvörum án minnsta til-
efnis, þá skýrir hann það með því hvað þessi mað-
ur hafi sjálfur orðið að þola í bernsku. Þegar talað