Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Page 50

50
ÞORLEIFUR JÓNSSON
Aðstæður höguðu því þó þannig, að ekki gat orðið um framhald á þeirri
útgáfu að ræða eftir Islandsförina sumarið 1750.3 Hins vegar varð að
ráði að setja saman rit um trúarbrögð fornmanna, en hvort tveggja var,
að Eggert taldi efnið stórlega áhugavert og ekki hafði verið ritað um
það sérstaklega áður. Höfundur setur sér að fjalla um eðli hinna fornu
guða og grundvöll þann, sem hin forna trú byggði á: hann vill freista
þess að draga fram, hvað sé rétt og hvað rangt í þessum fræðum, og
hann vill jafnframt hafa í huga náttúrusögu fornaldar, enda blandist
hún iðulega trú og hjátrú og verði þá illskiljanleg (eins og sjá megi í
forspjalli annars hluta af Enarrationes).
Verkinu er, fyrir utan formálann, skipt í fjóra hluta (sectiones).
Hverjum hluta er aftur skipt í fimm kafla (capita), nema þriðja hluta,
sem skiptist í þrjá kafla. Auk þess skiptist ritið svo í 301 grein {para-
graphos,§§), auk neðanmálsgreina (annotation.es), sem eru stundum all-
viðamiklar og þá oftast skýringar einstakra orða.
Fyrsti hluti er um margt sérstæður og fjallar um nokkur grund-
vallaratriði heiðninnar: Rakin er koma Asa til Norðurlanda og upphaf
átrúnaðarins (§§ 1-11); sagt er frá atburðum, sem urðu áður en himinn
og jörð voru, og frá sköpuninni (§§ 12—25), og einstökum guðum —
einkum hinum æðri (§§ 26-44); loks er greint frá lífinu eftir dauðann
(§§ 46-65), Ragnarökum og nýjum heimi (§§ 66-82). Hér styðst
Eggert einkum við Eddu Snorra Sturlusonar, enda tilfærir hann gjarn-
an ummæli Snorra og þýðir þau. Þetta má t. a. m. sjá í 9. grein, þar sem
fjallað er um mátt Óðins samkvæmt trú fornmanna:
(Sn. Sturlæus de divina potentia Othini.) Ut innotescat præterea, qvantam ei potenti-
am adscripserint, hæc insigniora, ex allegato Sturlæi aíFeram L. c. cap. 6. Hann kunni
meþ ordom einom, at slauckua Elld, kyrra Sia, oc snua uindom, a huora leiþ er hann
villdi. — Stundom uakti hann upp dauþa menn orJaurdo- Hann uissi orlaug manna oc
u-ordna luti; Sua oc, at giöra mönnom Bana, o-hamingio eþa uanheilindi: Sua oc, at
taka fra mönnom uit eþa afl, oc gefa aúþrom. - Af þessom kroptom uard hann miök
frægr: U-uinir hanns ottuþust hann, enn uinir hans treistust hanom, oc truþo a Kraflt
hanns, oc a sialfann hann. Hoc est: Potuit verbis tantum exstingvere ignem, mare
sedare, ventos dirigere in qvamcunqw plagam voluit, - Qvandoqre Suscitabat e terra
mortuos homines- Novit fata hominum et Res, prius qvam evenirent; Sic etiam inferre
hominibus mortem, infortunium vel morbum: Ita qvoqw privare homines, ratione et
viribus, aliosqrr donare. - Propter has virtutes nomen ejus valde instaruit: Hostes ejus
timebant eum, Amici vero fidebant ei, et in potentiam ejus ipsumqrr credebant.
Hlutar 2-4 fjalla um hina ýmsu ílokka óæðri guða, vætta og anda í
heiðinni trú og eðli þeirra. í öðrum hluta segir sérstaklega frá hug-