Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 31

^orsteinssofj
Pétur Jens var aðeins 25 ára gamall
þegar hann hófst handa á Bíldudal,
fullur athaínaþrár, áræðinn og bjart'
sýnn. Arið 1879 keypti Pétur Bíldudals'
verslun. Framan af atti hann kappi við ein-
hvem mesta harðindakafla á síðustu öldum
með hafísþökum, aflaleysi og grasbresti. En
þrátt fyrir að skuldir bænda hrönnuðust upp
og skuldir verslunarinnar út á við ykjust
tókst Pétri þó alltaf að finna úrræði. Hann
gerði einnig út fimm þilskip frá Bíldudal árið
1885 í samlagi við ýmsa ffamámenn Anv
firðinga. En brátt komu betri tímar þar sem
allt fór saman í senn góð aflabrögð, hækk-
andi fiskverð og bein markaðstengsl Péturs
við Spán og síðar Italíu. Árið 1886 höfðu
skuldir viðskiptamanna við Bíldudalsversl-
un verið að færa allt í kaf en árið 1890 námu
inneignir við verslunina 130 þúsund krón-
um. Um aldamót vom skip Péturs orðin 20.
Eftir 1898 leigði Pétur jafnan eimskip til
millilandasiglinga er fluttu kol, salt og ann-
an vaming til Islands, en saltfisk til Spánar
og Ítalíu. Um aldamótin er talið að um hálft
fjórða hundrað manns hafi unnið að fisk-
framleiðslu hjá Thorsteinsson.
1 byrjun aldarinnar mun Pétri hafa boðið í
gmn að tími seglskipanna væri senn á enda
mnninn og tímabil togara og mótorskipa að
hefjast. Nú þurfti stórfé til sigla hraðbyri
inn í nýja öld. Arið 1907 er tilkynnt um
stofnun félagsins „P. J. Thorsteinsson &
Co“. í stjóm þess vom kjömir fjórir Danir
og Eggert Claessen málflutningsmaður.
Framkvæmdastjóm skipuðu þrír Danir og
Islendingamir Pétur Thorsteinsson og
Thor Jensen. Félagið var þó jafnan nefnt
Milljónafélagið, enda átti hlutafé þess að
vera ein milljón króna, en 180.000 krónur
mun hafa á vantað að það næðist nokkum
tíma inn. Uppnefnið mun hafa orðið félag-
inu lítt til framdráttar. Þá voru tekjur lands-
sjóðs rétt um ein milljón króna og allur út-
flutningur landsmanna upp á einar 10
milljónir. Margir íslendingar bám þann ugg
í brjósti að svo gífurlegt erlent auðmagn
myndi kaffæra þá íslensku athafhamenn
sem við þröngan fjárhag og eilífan rekstrar-
fjárskort vom að basla við að renna stoðum
undir íslenska atvinnuvegi. Dönskum fjár-
málamönnum blöskraði hins vegar að veita
slíku fjánnagni til þessa fátæka lands sem
ekkert hefði með slíkan fjáraustur að gera.
Þar við bættist að alþjóðleg fjármálakreppa
reið yfir á fyrstu starfsámm félagsins. Sund-
urþykkja kom strax upp á milli hinna ís-
lensku og dönsku stjómenda.
Eftir aðeins tæp tvö ár braust Pétur Thor-
steinsson út úr viðjum þessa félags, sem
áff am bar þó nafn hans, og tapaði þar mest-
öllum eignum sínum. Fékk hann þó nokkra
fjárhæð lausa úr félaginu til þess að hefja at-
vinnurekstur að nýju. Otgerð hóf hann árið
1909 og flutninga ári síðar, rak fiskverkuiv
arstöð á Kirkjusandi og lét m.a. smíða
stærsta togara sem Íslendingar eignuðust
fyrir heimsstyrjöldina fyrri, Ingólf Amar-
son. Arið 1916 stofnar hann LýsisvinnsÞ
una hf. Bræðing á Þormóðsstöðum við
Skerjafjörð og er formaður og franv
kvæmdastjóri. Pétur endaði þó slyppur og
snauður, sjötugur að aldri.
/
slenskir framámenn áttu erfitt með að
sjá að bankar eða ámóta fjármálastofh'
anir gætu þrifist hér af því að lánsfjár-
þörfin væri svo tímabundin að banki mundi
liggja með fé sitt mikið af árinu. Danskir
kaupmenn áttu aðgang að fjánnálastofnun'
um í Kaupmannahöfn og fúndu því ekki til
neinnar brennandi þarfar fyrir slíka stofnun
hér á landi. Þeir Islendingar sem spreyttu sig
á verslun og útgerð fluttu sig þá líka til vet-
ursetu til Kaupmannalrafi'iar til þess að fjár-
magna viðskipti sfn. Hitt virðist lítt eða
ekki hafa hvarflað að mönnum fram undir
1870, að aukið framboð lánsfjár mundi
hleypa lífi í framtak og nýja atvinnuvegi.
Eftir japl, jaml og fuður samþykkti alþingi
lög um Landsbanka íslands í lok versta
harðindakafla 19. aldarinnar þegar fram-
takssemi og áræði var f lágmarki.
Var bankinn fyrst opnaður 1. júlí 1886.
Húsnæði fékk bankinn f nýlegu steinlrúsi
við Bakarastíg sem við það breyttist í
Bankastræti. Var bankinn fyrst um sinn op-
inn tvo tíma þriðjudaga og föstudaga, svo að
ekki var búist við mikilli ös. Árið 1889 var
þó auglýst að bankinn væri opinn alla virka
daga og 1891 voru bókarinn og gjaldkerinn
ráðnir til fullra starfa en bankastjómin var
áfram launabótabitlingur embættismanna
þar til Tryggvi Gunnarsson var skipaður
bankastjóri 1893. Fyrsti framkvæmdastjór'
inn var Láms Sveinbjömsson yfirdómari.
Heldur þótti bankinn seinn til að lána út
seðlana en þær skýringar komu fram á al-
þingi að seðlunum yrði ekki komið í umferð
örar en þeir væru undirritaðir en það var
ærið seinlegt verk fyrir störfum hlaðna
menn! Indriði Einarsson lýsti þessu svo:
„Annars var bankastjómin ekki sérstaklega
útbúin til úrskurðar. Ef aðalbankastjórinn
vildi eitthvað víst samþykkja, en báðir
gæslustjórar ekki, fór málið í strand. Ef
gæslustjóramir báðir vildu eitthvað, en að-
albankastjórinn ekki, þá fór málið í strand.
Aðalbankastjórinn þurfti að vilja gera eitt-
hvað og annar gæslustjórinn með honum,
að minnsta kosti, til þess að úrskurður feng-
ist. Þetta er besta fyrirkomulag, ef sjá skal
um, að lítið sé gert.“
Á Alþingi 1886 er upplýst að bankanum
hefði boðist einn víxill og hann verið
keyptur. Tryggvi Gunnarsson var djarfur í
upphafi og hafði forgöngu utn kaup á átta
þilskipum til landsins 1894 og sagði síðar að
þau aflahæstu hefðu borgað sig upp á þrem-
ur ámm. Veltan þrefaldaðist á fjómm ámm
1892-96, úr tveim milljónum í 6 milljónir,
en næstu þrjú ár á eftir varð kyrkingur f öllu,
sffelldir greiðsluerfiðleikar manna og sam-
dráttur víxla og lána. Árið 1899 vom útlán
aðeins þriðjungur þess sem var tveimur
ámm fyrr. Bankinn var að „frjósa“ og hafði
ekki fé. Árið 1898 fluttist bankinn í nýtt og
glæsilegt eigið hús við Austurstræti og lágu
margir honum á hálsi fyrir að fesra fé sitt í
þessu húsi þegar lánsfjárskorturinn þjakaði.
Einmitt þegar peningaleysið þjakaði mest,
og kröfumar um aukið lánsfé vom sem há-
værastar, barst tilboð frá Danmörku um
stofnun nýs hlutafélagsbanka með miklu fé
og ríflegri fúlgu gulltryggðra seðla. Sam-
kvæmt fyrstu frumvörpum um „Stóra bank-
ann“ átti að leggja Landsbankann niður og
kalla inn seðla hans. Snerist þá Tryggvi
Gunnarsson og mestallur Heimastjómar-
flokkurinn á móti en Valtýingar vom flestir
með. En á sfðustu stundu, þegar Alþingi var
að ganga frá rekstrarleyfi til „Stóra bank-
ans“, fékk Magnús landshöfðingi Stephen-
sen þvf framgengt að Landsbankinn starf-
aði áfram með sína landssjóðsseðla. Færð-
ist þá nýtt líf í Landsbankann. Tryggvi fór
þá utan og fékk loforð Landmandsbanken
um aukið fé.
Árið 1922 fékk Landsbankinn heimild-til
takmarkaðrar seðlaútgáfu sem bankinn
naut góðs af allt til ársins 1961þeg-ar Seðla-
banki íslands var stofnaður. Á seinni árum
hefur bankinn tekið virkari þátt f umbreyt-
ingum á fjármálamarkaði og oft á tíðum
verið leiðandi í þcirri þróun. Bankinn var
gerður að hlutafélagi árið 1998 og hluti
bítnkáns boðinn almenningi ári síðar.
31