Vísbending - 18.12.2000, Qupperneq 25

ISRP.NDTNG
Nýlenbuhagfræbi
s
Island í skugga nýlendustefnunnar
Nýlendustefna Evópuríkjanna er
af illu kunn og orð sem tengjast
henni eru fyrir löngu orðin að
skammaryrðum. Og líklega með réttu.
Hins vegar voru efnahagsleg áhrif
nýlendustefnunar nokkuð önnur en
flestir hyggja. Nýlenduveldin steyptu
mörgum ríkjum saman í eitl markaðs-
svæði með samræmdri stofnanaumgjörð
sem helst jafnast á við ESB á okkar
tímum. Það sem meira er, stofnana-
umhverfi þess tíma var vinveitt efna-
hagsframförum. Utanríkisviðskipti voru
frjáls, öryggi ríkti í fjárfestingum,
samningum var framfylgt og dómstólar
voru skilvirkir. Afleiðingin varð rnikill
og stöðugur hagvöxtur og efnaleg
velsæld sem dreifðist um heiminn. Hér
er þó hvorki verið að gera lítið úr
sjálfsákvörðunarrétti þjóða né bera í
bætifláka fyrir þá forsjár- og kynþátta-
hyggju sem einkenndi nýlenduveldin.
En hagfræðilögmálin eru blind og
efnahagsffamfarir eiga sér stað þrátt fyrir
pólitískt óréttlæti ef réttum skilyrðum
er fullnægt. Sjálfstæði og jafnvel
lýðræði eru í sjálfu sér engin trygging
fyrir auðsæld. Lífskjör í mörgum fyrrum
nýlendum, t.d. í Afríku, eru mun verri
nú en var fyrir sjálfstæði. Aðrar nýlendur
eins og t.d. Indland hafa búið við kyrr
kjör þar til á allra seinustu árum. Aftur
Ásgeir Jónsson
móti hafa þær fáu nýlendur sem urðu
eftir í forsjá nýlenduveldanna, s.s. Hong
Kong í Asíu eða Belize í rómönsku
Ameríku vaxið að auðsæld og eru
jafnvel orðnar ríkari en nýlenduríkin
sjálf.
I þessu sambandi er fróðlegt að velta
fyrir sér stöðu mála ef íslendingar hefðu
ekki sótt eftir sjálfstæði og haldið áfram
tryggð við Danaveldi. Færa má fyrir því
sterk rök að leið íslensku þjóðarinnar á
tuttugustu öld frá örbirgð til auðæva
hefði orðið beinni og krókaminni hefðu
þeir lotið forræði Dana. Þeir hefðu til
að mynda sloppið við mörg dýr
hagstjórnarmistök á eftirstríðsárunum,
s.s. haftatímann 1947-60 og verðbólgu-
bálið 1972-92. íslendingar hafa hins
vegar ávallt verið staðfastir í þeirri trú
að sjálfstæði væri undirstaða framfara
og velsældar. Sú spurning sem blasir við
upphafi nýrrar hvort þetta sé að öllu Ieyti
rétt.
Nýlendustefnan
egar rætt er um nýlendustefnuna er
mikilvægt að gera greinarmun á
þeirri mercantilísku stefnu sem ríkti fyrir
aldamótin 1800 og tímabili frjálsra
alþjóðaviðskipta og fjárfestinga sem þá
tók við. Einokunarverslun Dana á
fslandi 1602-1783 ereitt dæmi af mörg-
um hvernig herraþjóðir beittu viðskipta-
þvingunum til þess að reyna að auðga
kaupmannastétt sína. Bretar beittu til að
mynda svipuðum aðferðum við
nýlendur sínar í Ameríku, sem m.a. af
þessum ástæðum gerðu uppreisn og
kallast nú Bandaríkin. Nýlendustefnan
hin fyrri byggði einnig á þrælahaldi,
eignaupptöku á Iandi jafnframt því sem
stór svæði voru rýmd til landnáms í
Ameríku og Astralíu.
En þegar kom fram yfir aldamótin
1800 urðu miklar breytingar sér stað
þegar hugmyndir Adams Smith um
frjálsa verslun urðu ráðandi í alþjóða-
samskiptum og iðnbylting varð í Norð-
vesturEvrópu. í kjölfarþessaraframfara
jókst bilið gífurlega á milli Vesturlanda
og annnarra heimshluta í bæði efna- og
hernaðarlegu tilliti. Jafnframt komust
kenningar á kreik um yfirburði hvíta
kynstofnsins sem skýring á þessu
sívaxandi bili sein ríkti á milli fólks af
evrópskum uppruna og annaira kynþátta
(ef Japan er undanskilið). Þegar hér var
komið sögu var nýlendustefnan ekki
nema að litlu Ieyti urn eiginlegt landnám
heldur mun fremur „föðurleg" yfirráð
yfir fávfsum og framandi þjóðum.
Fræðimenn töluðu um byrði hvíta
mannsins að vísa dekkri bræðrum leið
úr myrkri fáfræði og fordóma. f raun var
ótrúlega auðvelt fyrir evrópuríkin að
brjóta undir sig ný lönd, enda
hernaðaryfirburðirnir miklir og helsta
hættan stafaði af nýlendusókn annarra
i íkja. Svo var komið um aldamótin 1900
að nánast öllum heiminunum var skipt
niður á milli heimsvelda, þar sem
Rússland, Bretland og Frakkland voru
hvað stórvirkust.
Þessi tími getur í raun kallast
alþjóðavæðing hin fyrri en ntiklar
fjárfestingar í lestarsamgöngum, skipa-
skurðum og vélknúnum skipum gerðu
heiminn að einu viðskiptasvæði.
Prenísmífljan Gufenberg
býöur viðskiptavinum sínum vönduö vinnubrögö fagfólks
sem leggur metnað í að uppfylla óskir viðskiptavina
í smáu sem stóru.
Verkin eru unnin á tæki af nýjustu
og fullkomnustu gerö.
Fagfólk hjálpartil viö uppsetningu prentgripa
þannig aö sem bestum árangri sé náð.
Gkðiteg jóC ogfarsœit komandi ár
Gutenbere
Eln» «»B stnfur rt bök C/
Slöumúla 16-18 • Slml 533 2525 • Fax 533 2550
25