Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 52

aratugurinn
10.
- Umbætur
Miklar umbætur urðu í efnahagsstjórn á
Jíwnda__ áratuginum þegar lögð var
áhersla-á_j>töðugleika og viðskiptafrelsi
en þó urðu mestu umbætur í fyrirtækja-
geiranum þar sem hætt var að púkka
upp á gengdarlausan^taprekstur, ríkis-
fýrirtæki voru einkáyaétt, víða var tekið
til í rekstri fyrirtækja og hluthafamenn-
ing skapaðist við skráningu fyrirtækja á
Verðbréfaþing Islands.
w \ \ \ \ \
Landsbanka og Búnaðarbanka var breytt í
hlutafélög árið 1998 og hlutafé aukið um
15%, sem seld voru í almennu útboði.
Haustið 2000 voru teknar upp viðræður
milli bankanna um sameiningu að til-
stuðlan ríkisstjómarinnar.
Bylting fjármálamarkaðarins var innsigluð
með aðild Islands að Evrópska efnahags-/
svæðinu árið 1993 gegn andstöðu
þýðubandalags, meirihluta Framsóknar'
\W
Iupphafi áratugarins var mynduð stjóm
Sjálfstæðis- og Alþýðuflokka undir
forsæti Davíðs Oddssonar. Stjómin
lýsti því yfir að hún vildi draga úr ríkisum-
svifum og hætta björgunaraðgerðum við
fyrirtæki og sérstækum aðgerðum. Stjóm-
in vildi ekki koma Alafossi til bjargar,
lánafyrirgreiðslu við fiskeldi var að mestu
hætt og Framkvæmdasjóður hætti útlán-
um. Arið 1995 tók Framsóknarflokkur
sæti og ráðuneyti Alþýðuflokksins í ríkis-
stjóminni og heldur þeim enn. Frá 1988
til 1993 var þriðja og síðasta niðursveifla
aldarinnar um 1,1% á mann að jafnaði.
Upp frá því hefur verið hagvaxtarskeið,
3,2% á mann að jafnaði til aldamóta.
Hafin var markviss en hæg einkavæðing.
Skipaútgerð ríkisins var lögð niður árið
1992 og eignir hennar seldar Samskipum,
Sfldarverksmiðjum ríkisins var breytt í
SR-mjöl hf. og fyrirtækið selt árið 1993,
íslensk endurtrygging var seld og síðar á
áratugnum Áburðarverksmiðja ríkisins.
Það var ekki fyrr en undir lok áratugarins
sem ríkið breytti bankastofnunum í hluta-
félög með það fyrir augum að selja þær.
Fiskveiðasjóður, Iðnlánasjóður og Iðnþró-
unarsjóður voru gerðir að Fjárfestinga'
banka atvinnulífsins, FBA, árið 1998.
Ríkið seldi fljótlega um helming og haust'
ið 1999 þann hlut sem eftir var. FBA sam-
einaðist svo Islandsbanka árið 2000.
flokksins og einstaka Sjálfstæðisþing'
manna. Forseti íslands íaugaði afsögn
vegna málsins.
Tæknibylting tíunda árafugarins náði
einnig til íslands. Umsvif ‘Opinna kerfa
vöktu athygli, sem áður hétuiHP á Islandi,
en fyrirtækið á stóra hluti í yrnsum tölvu-
fyrirtækjum, meðal annars \Tæknivali,
SKYRR, sem ríki og Reykjavíkurborg
seldu árin 1997-8, og ACO hfAAuk þess-
ara fyrirtækja eru EJS og Nýherji leiðandi
fyrirtæki á tölvumarkaðinum. fjyrirtæki
eins og Marel og Össur náðu miklum ár-
angri erlendis en umdeildustu fyrirjækin
voru Oz.com og íslensk erfðagreining\sem
ýmist var lýst sem mestu von þjóðarinþar
eða útblásnum blöðrum.
Miklar deilur urðu milli „blokka" í sjáv-
arútvegi á árunum 1994 til ‘98. Sölumið-
stöð hraðfrystihúsanna og íslenskar sjáv-
arafurðir, áður Sambandið, höfðu árum
saman haft með sér „heiðursmannasam'
komulag“ að taka ekki viðskiptavini hvor
frá öðrum. Vinnslustöðin f Vestmanna-
eyjum var SH-fyrirtæki en í hlutafjárút'
boði árið 1994 fékk félagið ekki undir-
tektir innan SH-blokkarinnar. Fram-
kvæmdastjóri þess leitaði til IS um hluta-
fé gegn því að hann flytti afurðasölu,
flutninga, olíukaup og tryggingar yfir til
„samvinnufyrirtækja". Hlutaféð fékkst og
upphófst mikil samkeppni um viðskipti
og yfirráð í eirístökum fyrirtækjum. Há-
marki náðu þau f samkeppni um UA sem
var í mejr'ihlutaeigu Akureyrarbæjar. Svo
fór að^SH og Burðarás, eignarhaldsfélag
Eimskipafélagsins, keyptu stóran hlut í
JA, til þess að tryggja að afurðasalan
flyttist ekki. Stóru sjávarútvegsfyrirtækin
hafa stækkað að undanförnu með sam-
einingu. Stærstur er Samherji sem síðast
bætti við sig Snæfelli, fyrrum útgerð
KEA. Sameiningarviðræður voru í gangi
milli ÍS og SH síðla árs 1998 en of langt
var á milli manna til þess að menn gætu
unnið saman f einu félagi. Atökin milli
sölusamtakanna tóku óvænta stefnu
þegar deilur blossuðu upp í SH og breyt-
ingar urðu þar á yfirstjórn. Friðrik Páls-
son, forstjóri SH, lét af störfum árið 1999
en tók nánast strax við formennsku f SÍF,
sem höfðu verið nánast hlutlaus sölusam-
tök. Síðar á árinu 1999 gengu Islenskar
sjávarafurðir inn í SlF, en staða ÍS var þá
orðin mjög veik.
Víða annars staðar í atvinnulífinu urðu
miklar breytingar. Hagkaup og Bónus
voru sameinuð f Baugi árið 1998 þegar
fjölskylda Pálma Jónssonar ákvað að selja
sinn hlut f Hagkaup. Tryggingamiðstöðin
og Trygging sameinuðust í TM árið
1999. Þá voru þrjú stór tryggingafélög
eftir á almennum markaði. Olíufélagið
hf., ESSO, keypti stóran hlut í Olís árið
1995 og fyrirtækin hafa síðan með sér
nána samvinnu á sviði olíudreifingar og
innkaupa. Islenskir aðalverktakar, ÍAV,
sem höfðu eingöngu unnið á Keflavfkur-
flugvelli, sameinuðust Armannsfelli og
Álftárósi árið 1999. ÍAV og ístak eru
stærstu verktakafyrirtæki landsins. Pósti
og síma var skipt í tvö hlutafélög, Lands-
síma Islands og Islandspóst árið 1997.
Landssíminn fékk svo samkeppni í fyrsta
sinn í sfmþjónustu árið 1998 þegar Tal
aauð upp á farsfmaþjónustu og íslands-
sítpii kom í kjölfarið árið 1999. Búist er
við'því að ríkið reyni að selja Landssfm-
ann áiiæstunni.
Dagblöðúm fækkaði á þessum áratug.
Þjóðviljinn lagði upp laupana árið 1992,
Tíminn samemaðist Degi árið 1995 og
Alþýðublaðið gaf upp öndina á sama tfma.
Oll blöðin höfðu sett t’nikinn svip á öldina
með snörpum skrifum ogi^ngst af miklu
harðari átökum en menn eiga'acjvenjast á
síðustu árum. Það sem eftir er af virkri
stjómmálaumræðu hefur að mestu færsrá^.
hinn nýja miðil, Netið.
52