Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 42

áratugurinn
Sjötti áratugurinn einkennist af sigr-
jun^-haeði sigrum í efnahagsstjórnun
~og landhelgissigrum. Þó eru það sigr-
ar líkama og sálar einstaklinga sem
votu þjóðinni minnistæðastir.
- Sigrar
urðu ( byrjuni'áratugarins til frjálsræð-
is. Um 20/til 25% af gjaldeyristekjum
þjóðaripnar á sjötta áratugnum komu
frá ^Marshall-aðstoðinni og fram-
kv^émdum á Keflavíkurflugvelli.
Mannfjöldi á fimmta og
sjötta áratuginum jókst
mikið, fór úr 1,1% á fjórða
áratuguinum í 1,7% á þeim
fimmta og 2,1% á þeim
sjötta. Þessi mannfjölda-
sprenging breytti mjög
þjóðfélagsmyndinni.
Reykjavík tók stakkarskipt-
um og voru íbúar orðnir um
56 þúsund í byrjun áratug-
arins, sem svaraði til 40%
þjóðarinnar. Austurbærinn
byggðist upp á fáeinum
árum og braggahverfin sem
hermenn seinna stríðs
höfðu skilið eftir sig voru
þéttsetnir enda var hús-
næðisvandinn verulegur á
þessum árum.
Arið 1952 var landhelgin út-
víkkuð t fyrsta skipti af fjór-
um. í þetta skiptið í fjórar mtlur og án
nokkurra árekstra við aðrar þjóðir. Efna-
hagslegt sjálfstæði þjóðarinnar byggðist á
forræði og skynsamlegri nýtingu fisk-
veiðilögsögunnar. Arið 1958 voru lands-
menn öllu stórtækari auk lýstu landhelg-
ina 12 mílur. Margar þjóðir mótmæltu
þessari stækkun landhelginnar, Bretar þó
öðrum meira og sendu þeir herskip til að
vernda bresk fiskiskip sem veiddu ( „ís-
lenskri lögsögu" og kom til átaka á milli
íslensku landhelgisgæslunnar og breskra
freigátna. Deilan varð til lykta leidd árið
1961 með viðurkenningu Breta á lögsögu
Islendinga. Deilurnar áttu þó eftir að
blossa upp á nýtt.
igrarnir voru fleiri, tveir af stærstu sigr-
utn þjóðarinnar, sem einstaklingar hafa
unrfið til, voru unnir á sjötta áratugin-
um. Annar sigurinn var á Olympíuleik-
unum í Melbourne í Astralíu 1956, þeg-
ar Einar Vilhjálmsson stökk í silfursætið
í þrfstökki. Hinn sigurinn voru Nóbels-
verðlaunin í bóktnenntum sem voru
veitt Halldóri LaxneSs árið 1955. Tveir
sigrar sem hafa lifað í stoiti þjóðarinnar
allt til aldarloka. Það er helstvað sigrar í
fegurðarsamkeppnum hafi tekið átlyygl-
ina frá þessum sigrum, þó einungis uiík
stundarsakir.
1 f annar áratugur aldarinnar er und-
J-H anskilinn þá var árin frá 1947 til
JL-^1952 fyrir mesta niðursveifla efna-
hagslífsins á öldinni. Verg landsfram-
leiðsa á mann minnkaði um 2,9% að
jafnaði á þessum árum. Betri tíð fylgi í
kjölfarið og var hagvöxtur á mann um
3,2% að jafnaði til ársins 1961.
Segja má að þáttaskil hafi orðið í efna-
hagssögu landsins þegar íslenska þjóðin
hafði gæfu til að auka frelsi í innflutn-
ingi með svokölluðum Frílista árið 1950
og leggja Skömmtunarskrifstofu ríkisins
síðla árs 1951 en í byrjun árs 1950 hóf
ríkisstjórn Ólafs Thors að leggja niður
skömmtunina í smáum skrefum. Frjáls-
ræði í verslun var smám saman aukið og
var þá vöruskortinum að mestu útrýmt,
biðraðirnar hurfu og svartimarkaður'
inn, sem hafði blómstrað frá stríðslok-
um, fjaraði út.
1 byrjun árs 1951 voru gerðar breytingar á
verðlagsákvæðum þar sem kaupmenn og
stjómarliðar voru almennt sammála um
að álagning á vöruverð hér á landi væri
almennt mun lægri hér á landi en í öðr-
um löndum. Um mitt ár var svo verðlag
gefið frjálst. Alagningarfrelsinu var tekið
feginshendi af kaupmönnum sem hækk-
uðu margir hverjir verð ótæpilega. 1
sem skortir þekkingu eða þroska til þess
að reka verslun í frjálsrí samkeppni.“
Harðvítugt verkfall árið 1952, þegar 14
verkalýðsfélög stöðvuðu vinnu, leiddi til
þess að í desember 1952 fór Verslunarráð-
ið og SIS að tilmælum ríkisstjjórnarinnar
að beita sér fyrir verulega lægrl álagningu.
Arið 1955 var annað harðvítú^t verkfall
en það stóð í sex vikur og varð til að fella
þáveranda stjórn Framsóknar- qg Sjálf-
stæðisflokks. Einn nafntogaðasti \verka-
lýðsforingi íslandssögunnar steig þá fram í
sviðsljósið, þéttur og þungbúin svo virtist
sem hann bæri allan verkalýðinn á o^l
unum. Guðmundur J. Guðmundsso:
kallaður Gvendur jaki var andlit átaka
verkalýðshreyfinagarinnar allt fram á tí-
unda áratuginn.
Arið 1948 fékk ríkisstjórn Islands
fyrsta styrkinn úr Marshall-sjóði
Bandaríkjanna sem ætlað var að nota
til að hjálpa við uppbyggingar Evrópu
eftir stfð. Fyrsti styrkurinn nam fjórum
milljónum en þrjár milljónir bættust
við 1950 og ein og hálf árið eftir. Þó að
fyrsti styrkurinn hafi að miklu leyti
verið notaður til þess að lengja líftíma
óstjórnar eftirstríðsáranna er ljóst að
Marshall-aðstoðin hafði stóru hlut-
verki að gegna í þeim þáttaskilum sem
ályktun landsfundar Sjálfstæðisflokksins
árið 1951 sagði: „[Lagt er til] að brýnt
verði fyrir landsfólkinu að kynna sér vel
verð og vörugæði áður en viðskipti eru
gerð, svo að þeir aðilar fái eðlilega andúð
42