Vísbending - 18.12.2000, Side 40

aratugurinn
05
- Stríð og fridu
Stríðsárin reyndust íslendingum eins
Qg-gott fyllerí en miklar breytingar
einkenndu árátuginn, nútímavæðing-
in HéfúTsejtnilega sjaldan verið hrað-
ari á Islandi.
í stríðslok nam gjaldeyrisforði íslend-
inga tæpum helmingi af landsfram-
leiðslu á einu ári. Nýsköpunarstjórnin
sem stofnað var til 1944 beitti sér fyrir
fjárfestingum í atvinnulífinu, til þeirra
Island var eitt fárra Evrópulanda
sem var ríkara eftir stríð en ( stríðs-
byrjun. Vinna fyrir hernámsliðið
olli þar nokkru, en ekki skipti minna
máli að Islendingar náðu nánast einok-
unarstöðu á markaði fyrir ísfisk í Bret-
landi. Innlendur kostnaður jókst mjög á
stríðsárunum, en honum var jafnharðan
velt yfir á útflutningsverð. Sennilega er
tímabilið frá 1940 til 1947 mesta hag-
vaxtarskeið þjóðarinnar, þar sem árleg-
ur hagvöxtur (verg landsframleiðsla) á
mann var um 8,4% að meðaltali.
Bretar höfðu stigið á land í fullum her-
skrúða þann 10. maí árið 1940. Er óhætt
að segja að land og lýður tók stakkaskipt-
um á skömmum tíma. Atvinnuleysi var
eytt þar sem Bretar þurftu hýsi, fiugvelli
og fleira til þess að undirstrika að það
væru stríðstímar. Vöruúrval jókst með
tilkomu hersins, gerður var víðtækur
viðskiptasamningum við Breta árið 1941
og Bandaríkjamenn ári síðar, sérstaklega
varð þó innflutningur frá Bandaríkjun-
um til að nútímavæða eldhús þjóðarinn-
ar. Ölgerðin Egill Skallagrímsson hóf að
framleiða áfengt öl sem var þó eingöngu
selt dátunum. Þjóðin var þó á sínu besta
efnahagsfylleríi um langt skeið, sem átti
eftir að umbreytast í vonda timburmenn
undir lok áratugarins.
verkefna sem henni voru að skapi. Ný-
byggingarráð úthlutaði cjaldeyrisleyf'
um og veitt voru hagstæp lán til fjár-
festinga. Fiskiskipaflotinnj var tvöfald-
aður, 32 togarar, 140 bátabog 13 flutn-
ingaskip voru m.a. á innkaupalistanum.
Mikið var reist af nýjum frystihúsum og
sddarverksmiðjum, en þær fjárfestingar
báru ekki mikinn arð í fyrstsu, því að
veiðarnar brugðust alveg. Gjaldeyris-
forðinn var upp urinn árið 1947.
Vandinn var ærinn og sagði Ólafur
Thors forsætisráðherra að tvöfalda ef
ekki þrefalda þyrfti skattbyrði lánds-
manna, úr 100 í 250 til 300 milljóniXef
haldið yrði áfram á sömu braut. Togaraúc
gerðin og bátaútvegurinn voru að sligast
undan hallarekstri og kölluðu á aðstoð
ríkisins. Allt frá kreppuárunum höfðu
ríkisafskipti og kerfi hafta verið að aukast
jafnt og þétt og var svo komið að allt var
í sjálflieldu. Lausnin sem ríkisstjórnin
Stefanía bauð upp á var enn meiri fjár-
festingarhöft, innflutnings- og gjaldeyris-
höft og verðlagshöft. Svokallað Fjárhags-
ráð stýrði öllum innflutningi til landsins
og skipulagði framkvæmdir. Vöruskortur
var mikill og biðraðarmenning skapaðist
sem aldrei fyrr. Hagfræðingarnir Benja-
mín J. Eiríksson og Ólafur Bjömsson
lögðu til að gengið yrði fellt um 40%,
innlent og erlent verðlag yrði samræmt,
afgreidd yrðú hallalaus fjárlög, sparnaður
örvaðun/íagður yrði stóreignarskattur og
vísitölúbætur á laun yrðu takmarkaðar.
Farjð var að ráðum þeirra að mörgu leyti,
ríkisstjórn Ólafs Thors feldi
gengið um 42,6% sem var upp-
hafið á mörgum breytingum (
frjálsræðisátt.
Islendingar hófu hvalveiðar
árið 1948, en fyrr á öldinni
stunduðu Norðmenn hvalveið-
ar víða við landið. Hvalur hf.
notaði bryggjur og bragga frá
hernámsliðinu í Hvalfirði undir
útgerðina. Sama ár fylltist
Hvalfjörður af síld og var þar
um tíma krökkt af síldarbátum.
Af þessu tilefni rifjuðust upp
sagnir um síldveiði í firðinum
fyrr á tímum. Var bent á örnefn-
ið Sddarmannagötur, sem liggja
úr fjarðarbotninum upp í
Skorradal, til stuðnings þeirri
tilgátu að fjörðurinn hefði alltaf
verið fullur af síld, að minnsta
kosti á vissum tíma árs. Síldar hefur ekki
orðið vart í firðinum síðan.
íslendingar nýttu tækifærið stríðs-
ástands, kvöddu stríðshrjáða Dani og
stofnuðu lýðveldi á þingfundi að Lög-
bergi á Þingvöllum þann 17. Júní árið
1944- Það var því sjálfstætt fólk sem
samdi við Bandaríkjamenn um brott'
hvarf þeirra frá íslandi árið 1946. Kefla-
víkursamningurinn var undirritaður sem
fól það í sér að Islendingar eignuðust
Keflavíkurflugvöll þó að Bandaríkjaher
myndi sjá um reksturinn, sem hann gerir
enn ( dag. Þrátt fyrir að áframhaldandi
vera Bandaríkjahers í Keflavík væri um-
deild kom það mörgum til góðs, sérstak'
lega Íslenskum Aðalverktökum og Kefla-
-yíkurverktökum sem sátu einir að öllum
framkvæmdum á vellinum í um 50 ár.
TilXmarks um bjartsýnina og fram-
kvæmdagleðina á nýsköpunarárunum
var opnað Tívolí í Vatnsmýrinni í
Reykjavík árið 1946, þar sem ungviðið
lék sér, fyrstú, fegurðarsamkeppnirnar
voru haldnar og dansað var fram á rauð-
ar nætur í gleðihúsihu Vetragarðinum.
Tívolíið var lagt niður árið 1964 þar sem
ekki var rekstrargrundvöllur vegna veð'
urfars. Aðrar tilraunir til þess að Marí-
rækja Tívolí hér á landi hafa verið mulr
skammKfari.
40