Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 50

aratugurinn
09.
- Sukk og sátt
Á níunda áratuginum voru tekin mikil-
yæg fratnfaraspor, vaxtafrelsi og þjóðar-
"sátt gáfu tóninn fyrir síðasta áratug ald-
arinnar. Sjóðasukk og verðbólga varð
hins vegar til að brennimerkja áratuginn
enn. Þótt fáir veittu því athygli í upphafi
urðu þessi lög til þess að aðgangur að fisk-
veiðum hér við land varð takmörkuð auð-
lind og því fékk veiðirétturinn sérstakt
verðgildi við lögin. Alþingi samþykkti
I dag
verður opnuð
í Laugaraalshöll
FYRSTA
FISKELDISSYNING
ég verðbólga á 8. áratugn-
tafði orðið til þess að tölur
i orðnar svo stórar að ákveð-
ið var iið taka tvö núll aftan af krónunni
"og kom breytingin til framkvæmda 1. jan-
úar árið 1981. Ríkisstjómin taldi þetta
kjörið tækifæri aðgerða í verðlagsmálum
en þær báru lítinn árangur. Árið 1983
greip nýskipuð ríkisstjóm Steingríms Her-
mannssonar til mikilla aðgerða gegn verð-
bólgu og verðtrygging launa var bönnuð
og varð síðar samningsatriði. Nokkuð
ávannst en árið eftir urðu mikil verkföll og
laun hækkuðu í einu vetfangi um 30%.
Verðbólgan fór upp á ný. Hagvöxtur var
engu að síður ágætur, 3,3% á mann að
jafnaði frá 1975 til 1988. Næstu fimm ár
var hins vegar niðursveifla.
Fyrstu skrefin í vaxtafrelsi, sem komst svo
á árið 1984, og með lögum um frádrátt frá
skattskyldum tekjum vegna fjárfestinga í
atvinnurekstri árið 1984-85 markaði upp-
hafið á íslenskum hlutafjármarkaði. Verð-
bréfaþing íslands var stofnað árið 1985 en
áður höfðu m.a. Kaupþing og Fjárfesting-
arfélagið hafið starfsemi á lánamarkaði.
Hlutafjármarkaður náði þó ekki almenni-
lega flugi fyrr en á tíunda áratuginum og
hefur haft veruleg áhrif á rekstur íslenskra
fyrirtækja.
Árið 1983 voru samþykkt lög um tíma-
bundna úthlutun fiskveiðiheimilda,
kvótakerfið svonefnda. Þessi lög áttu eftir
að setja sinn svip á umræður allt fram til
þessa dags, því að þau hafa verið fram-
lengd í breyttri mynd og slíkt kerfi gildir
væri fyrir því.
mherji ( eigu
einnig sama vor að mótmæla ekki banni á
hvalveiðum hér við land. Nokkrum árum
síðar var þeim hætt með óllu án þess að
vísindalegur rökstuðningu ■
Þetta sama ár komst San
þriggja ungra manna á Akureyri sem áttu
eftir að láta til sín taka í sjáyarútveginum.
Ári síðar 1984 var Grandi stofnaður við
sameiningu Isbjamarins og Bæjarútgerðar
Reykjavíkur, BUR. Nokkrutn árum síðar
var fyrirtækið einkavætt að fullu.
Sameiningar voru mjög algengar á þessum
áratug. Sfðdegisblöðin Vísir oa Dagblaðið
sameinuðust árið 1981 en Dagblaðið hafði
orðið til eftir væringar á Vísi sex árum
áður. Álafoss og Sambandið sahieinuðu
ullarframleiðslu sína. Svo fór að þetta
sameinaða fyrirtæki varð gjaldþrotá árið
1991. Snemma 1989 sameinuðust Sjóvá-
tryggingarfélag íslands og Almenr\ar
tryggingar í Sjóvá-Almennar og síða
sama ár sameinuðust Brunabótafélag Is-
lands og Samvinnutryggingar í Vátrygg-
ingafélag íslands, VÍS. Islandsbanki var
stofnaður árið 1989 við sameiningu fjögra
banka, Iðnaðarbanka, Verslunarbanka,
Alþýðubankans og Útvegsbanka. Nýi
bankinn tók til starfa í upphafi árs 1990.
Útvegsbankinn hvarf við þetta úr ríkis-
eigu. Þormóður rammi var seldur úr eigu
ríkisins árið 1990. Hann hafði lengi verið
baggi á ríkinu en varð nú blómlegt einka-
fyrirtæki.
Hafskip hf. urðu gjaldþrota árið 1985 og
flestar eignir félagsins seldar Eimskipafé-
laginu. Það þótti óvenjulegt við þetta
gjaldþrot að þúíð átti fyrir hluta eigna og
komst þá súpráláta og ranga saga af stað
að félagið hefði verið neytt ( gjaldþrot án
þess að hafa til þess unnið. Menn voru
istir eignalausum búum. Útvegsbank-
n lenti í miklum hremmingum vegna
iessa gjaldþrots og tapaði miklu fé. Hon-
um var breytt í hlutafélag upp úr þv( og
stefnt að einkavæðingu. Sala gekk tregt
en sumarið 1987 lagði Sambandið fram
kauptilboð ( bankann. Nokkrir einkaaðil-
ar brugðust hart við og stofnuðu kaup-
endahóp á móti. Niðurstaðan var sú að
hvorugur hlaut hnossið.
Ríkið hvatti bændur til þess að hefja nýj-
ar búgreinar, loðdýrarækt og fiskeldi. Um
þetta var pólitísk samstaða í upphafi en
báðar tilraunirnar áttu eftir að mistakast
að stórum hluta og flestir þeir sem fóru að
ráðum stjórnvalda urðu gjaldþrota.
Stærstur skellurinn féll þó á ríkið sem tap-
aði um 10 milljörðum króna. Haustið
1988 tók ný ríkisstjóm til starfa og varð
eitt af hennar fyrstu verkum að stofna
sjóði til stuðnings fyrirtækjum víða um
land, Atvinnutryggingarsjóð og Hlutafjár-
sjóð. Hlutverk þess fyrmefnda var að lána
fyrirækjum sem komin væru (greiðsluþrot
við hefðbundnar lánastofnanir en sá síðar-
nefndi átti að kaupa hlutafé í þeim fyrir-
tækjum sem ekki væru lánshæf.
Tekið var stórt skref í fjölmiðlun á níunda
áratugnum. Ríkisútvarpið ákvað að poppa
upp starfsemina og Rás 2 var stofnuð árið
1982. I verkfalli opinberra starfsmanna
árið 1984 lögðust útvarpssendingar af og
voru þá stofhaðar tvær „sjóræningjastöðv-
ar“ sem vöskum vörðum laganna tókst að
loka í skyndingu. Tveimur árum seinna
samþykkti Alþingi að gefa útvarpsrekstur
frjálsan. Árið 1986 hófu Bylgjan og Stöð 2
útsendingar. Bæði fyrirtækin lentu í mikl-
um rekstrarerfiðleikum en komust yfir þá
ig starfa enn. Á tíunda áratugnum var
reynt að búa til þriðja ljósvakaveldið með
misjöfnum árangri en undir lok aldar lifa
þó nókkrar stöðvar, þó ekki allar jafn
blessaðar.
Gleðin við að fá bjórinn aftur árið 1989
var ekki látin fara fram úr öllu hófi því í
lok áratugsins var gerð sátt um að reyna
markvisst að draga úr V^rðbólgu með hóf-
sömum kjarasamningum Fulltrúar vinnu-
markaðsins sneru bökum samanjrm þessa
stefnu og tókst að fá stjórnvöld í lið með
sér við þessa stefnu. Verðbólgan lækkaði..
hratt og var komin undir 2% árið 1992.
50