Vísbending - 18.12.2000, Qupperneq 48

Hagkaup
Ottó A. Michelsen var einn
helsti frumkvöðull á sviði
skrifstofuvéla hér á landi og
hann flutti árið 1964 fyrstu IBM-tölv'
una hingað til lands. Ottó var fæddur
árið 1920 og lést árið 2000. Faðir
Ottós var úrsmiður á Sauðárkróki og
sjálfur hélt Ottó til Þýskalands árið
1938 og lærði þar og í Danmörku
skriftvélatækni. Þegar heim var kom-
ið, að loknu stríði, stofnaði Ottó Skrif-
stofuvélar hf. A þeim tima var farið að
örla á bókhaldsvélum í bönkum og rit-
vélar og samlagningarvélar voru al-
gengar, allar handknúnar. Árið 1948
varð Ottó umboðsmaður fyrir IBM-rit'
vélar hér á Iandi. Hagstofan pantaði
þá jafnframt gataspjaldavélar fyrir
manntal og fleiri skýrslur og Ottó hélt
0. Miche/sSo
aftur utan til náms til þess að geta gert
við þessi nýju tæki. Hann barðist á
þessum árum fyrir því að Islendingar
innleiddu ýmsa nýja tækni, t.d. sam-
hangandi reikningsform, en einu fyrir-
tækin sem nýttu sér þessa tækni þá
voru Landsbankinn og Kol og salt.
Reikningana varð í upphafi að prenta
erlendis uns Oddi hf. fékk slíka prent-
vél hingað til lands fyrir milligöngu
Ottós. Þjónustulund Ottós var við-
brugðið. Einu sinni kviknaði í hjá
Skrifstofuvélum. Ottó var á staðnum
og breiddi segl yfir tækin til þess að
vernda þau fyrir vatni. I þvf hringir
síminn; Utvegsbankann vantaði mann
í hvelli. Ottó svaraði; „Því miður er að
brenna hjá okkur í augnablikinu, en
strax og búið er að slökkva eldinn
skulum við senda mann.“ Meðal þeirra
fyrstu sem tóku nýju skrifstofutæknina
í notkun voru Skýrsluvélar rfkisins og
Reykjavíkurborgar, SKÝRR. Fyrsta
tölvan kom til Háskóla íslands árið
1964, IBM 1620 og var hún þá kölluð
rafreiknir eða rafeindaheili. Þessi
tölva hafði 4 Kb vinnsluminni og eng-
an harðan disk. Engu að síður varð
þessi tölva og aðrar sem fylgdu í kjöh
farið til þess að Islendingar urðu fram-
arlega í tölvumálum frá upphafi. Um
þessar mundir auglýsti Ottó: „Framtíð-
in byrjar í dag.“ Árið 1967 fékk IBM
að stofna útibú hér á landi og Ottó
varð forstjóri IBM á Islandi frá upphafi
til ársins 1982, tíu árum síðar hætti
IBM rekstri útibús á Islandi og Nýherji
hf. tók við rekstrinum.
Eitt af þvf sem Ottó kom til leiðar var
að íslenska stafrófið var fullgilt í
tölvuvinnslu og lagði hann þar með
sinn skerf af mörkum til eflingar ís-
lenskunnar. Hann var líka mikill
áhugamaður um að notuð væru íslensk
orð í tölvuvinnslu og forritun. Hann
átti stærstan þátt í að innleiða tölvu-
tækni hérlendis og lét einskis ófreistað
við að tryggja IBM á íslandi viðunandi
stöðu innan stórfyrirtækisins IBM sem
íslenskir viðskiptavinir nutu síðan
góðs af. Nafn hans var þekkt af lykib
mönnum þess fyrirtækis og þar dáðust
menn að baráttu hans fyrir jafnrétti
IBM á íslandi við önnur lönd á Norð-
urlöndum. Hann leit á tölvutæknina
sem eðlilega þróun í skrifstofutækni og
átti mjög auðvelt með að tileinka sér
þær miklu nýjungar sem urðu á hans
starfsævi, frá einföldum gataspjöldum
til einkatölva. Það er ekki ofsögum
sagt að segja að Ottó hafi verið faðir
tölvutækninnar á Islandi.
Terslunin Hagkaup var stofnuð árið
\ / 1959 sem póstverslun að amerískri
V fytlttnynd en þá starfaði verslunin
I í fjósi við Eskihlíð í Reykjavík. Stofnand'
inn, Pálmi Jónsson, var lögfræðingur að
mennt en hafði ungur fremur hneigst til
I viðskipta en lögmannsstarfa. Árið 1960
varð Hagkaup að búð með svipuðu sniði og
aðrar, en var þó engin venjuleg búð. Frá
fyrsta degi var lögð áhersla á að fyrirtækið
seldi ódýrari vörur en annars staðar væri
hægt að fá. Fyrirtækíð stofnaði árið 1964
saumastofu og hóf upp úr því sölu á Hag-
kaupssloppunum sem hafa fest sig í sessi í
vitund þjóðarinnar. Fyrir forsetakosning'
amar 1968 átti að henda að þvf gaman að
\ eiginkona annars frambjóðandans gengi í
Hagkaupssloppi. Upphafsmanni sögunnar
var greinilega ekki ljóst að slíkir sloppar
voru þá komnir í fataskápa flestra hús-
mæðra landsins, þannig að grínið hafði
þveröfug áhrif. Árið 1967 hóf Hagkaup
innflutning á appelsínum sem seldar voru á
helmingi þess verðs sem aðrar verslanir
buðu þær á. Þetta uppátæki olli lítilli
kátínu félaga Pálma í kaupmaringstétt og
beittu þeir ýmsum brögðum til þess að
bregða fyrir hann fæti. Árið 1970 var fyrsti
stórmarkaður landsins opnaður í skemmu í
Skeifunni, þar sem verslun Hagkaups er
enn þann dag í dag. Alltaf fór það orð af
versluninni að vöruverð væri þar lægra en
annars staðar og af því fékk fyrirtækið og
eigandi þess miklar vinsældir þótt Pálmi
væri reyndar ekki áberandi maður í þjóðlff'
inu og bærist aldrei á. Smám saman fjölg-
aði verslunum fyrirtækisins og hlutdeild
þess í smásölunni jókst. Hagkaup átti
marga rimmuna við yfirvöld en á þessum
árum var margt enn í fjötrum einkasölu.
Árið 1984 var til dæmis háð stríð um kart-
öflur þegar Hagkaup hóf að selja beint frá
bændum. Sölusamtök ríkisins brugðust
hart við en allt kom fyrir ekki. Grænmetis-
verslun ríkisins heyrði fljótlega sögunni til.
Fleiri orrahríðir voru háðar, til dæmis um
opnunartíma verslana í Reykjavík. Árið
1983 var það talin mikil ósvinna að búðir
væru opnar á öðrum tímum en reglugerðir
heimila, en það var þá til klukkan 18.00
virka daga nema föstudaga til 19.00 og til
hádegis á laugardögum. Nágrannabæjarfé'
lög höfðu hins vegar frjálslegri reglur. Eftir
mikil átök fór frelsið með sigur af hólmf og
í ljós kom að í þessum efrium sem öðrum
náðist á endanum jafnvægi milli framboðs
og eftirspumar.
I upphafi níunda áratugarins hófst undir-
búningur að fyrstu verslunarmiðstöð hér á
landi undir forystu Hagkaups. Úr varð að
lóðum undir markaðinn var úthlutað í
Kringlumýrinni gegn hávæmm mótmæl-
um margra aðila. Kaupmannasamtökin
töldu að nauðsynlegt væri að kanna hvort
raunveruleg þörf væri á slíkum markaði og
borgarfulltrúar vinstri flokkanna töldu að
um væri að ræða „hrapaleg mistök í skipu-
lagsmálum“. Nýja miðstöðin, Kringlan,
var svo opnuð árið 1987 og þar vom tvær
verslanir Hagkaups. Árið 1991 lést Pálmi
Jónsson en synir hans höfðu þá þegar tekið
við rekstrinum að hluta. Árið 1993 var
innkaupafélagið Baugur stofhað í félagi við
verslunina Bónus. Árið 1998 seldu erfingj-
ar Pálma sinn hlut í fyrirtækinu og það var
svo sameinað Bónus og fleiri verslunum
undir merkjum Baugs. Það hafði verið ætl-
an Pálrna að gera Hagkaup að almenningS'
hlutafélagi en honum entist ekki aldur til
þess en Baugur er nú skráður á verðbréfa-
þingi.
48