Vísbending - 18.12.2000, Blaðsíða 34

Eimskip
Arið 1877 steig 15 vetra gamall
danskur piltur á land á Borðeyri
við Hrútafjörð eftir 37 daga volk
yfir Atlantshafið. Hann var ráðinn sem
lærlingur til fimm ára til verslunar Valdi-
mars Bryde kauplaust, en hafa skyldi hann
húsaskjól, fæði og uppihald. Árin, sem nú
fóru í hönd, voru einhver mesti harðinda-
kafli 19. aldar, kotungar flosnuðu upp, unga
fólkið fylltist vonleysi og straumur fólks lá
til Ameríku á hverju sumri. Fram að alda-
mótum stundaði Thor verslunarstörf og bú-
skap, keypti verslun á Akranesi, sem seinna
varð gjaldþrota og rann inn í Fiskveiða-
hlutafélagið Isafold þar sem honum var
boðin staða. Flutti hann ásamt konu sinni
til Hafharfjarðar en heldur varð tilvera stór-
j&ns&n
útgerðarfélagsins endaslepp og varð það
gjaldþrota aldamótaárið.
Veturinn 1899-1900 taldi Thor hafa verið
hinn ömurlegasta í lífi sínu og þá mun hann
hafa komist næst því að láta hugfallast. En
upp reis hann og fyrsta vor hinnar nýju ald-
ar opnaði hann nýja verslun, Verslun M.
Th. Jensen, á homi Veltusunds og Austur-
strætis. Skömmu síðar tryggði hann sér hús
og lóð, þar sem sfðar var Reykjavikurapó-
tek, og nefndi hana Godthaab. Reksturinn
reyndist farsæll framan af.
Árið 1907 kreppti að vegna fjárskorts og lét
Thor Jensen, nauðugur viljugur, til leiðast
að ganga inn f fyrirtækið R J. Thorsteinsson
& Co. eða Milljónafélagið. Var hann einn
af forstjómm þess til miðs áts 1913. I ævi-
sögu sinni fagnar hann þeim tímamótum
þegar þessum „leiða þætti í ævi minni var
lokið“.
I millitíðinni stofnar hann félagið Draupni
og átti það til helminga með ffamámönn-
um Milljónafélagsins. Keypti það togarann
Snorra goða. Sá rekstur gekk frábærlega vel
undir stjóm Thors. Velgengnin með Snorra
goða efldi enn þann ásetning hjá Thor Jen-
sen að snúa sér óskiptur að togaraútgerð,
fiskverkun og verslun með aflann. Síðla árs
1911 hélt elsti sonur hans, Richard, til
Bretlands f því augnamiði að kaupa togara.
Árangurinn varð nýlegur og stór togari sem
kom til íslands f janúar 1912 og hlaut nafn-
ið Skallagrfmur. Markaði það upphafið að
hlutafélaginu Kveldúlfi sem formlega var
stofnað 22. mars 1912 og varð á næstu ára-
tugum eitt umsvifamesta útgerðarfyrirtæki
við Norður-Atlantshaf í einkaeigu.
Á þessum árum var Thor í fararbroddi
þeirra manna sem beittu sér fyrir stoftiun
Eimskipafélags Islands og lét verulega að sér
kveða í fyrstu bráðabirgðastjóminni. Sveið
honum því að vonum þegar hann hlaut
ekki kosningu í fyrstu stjóm þess á þeim for-
sendum að óhæfa væri að hafa þar danskan
mann við stjómvölinn.
Landbúnaður og sveitastörf höfðu alltaf
heillað Thor. í Borgamesi rak hann stórbú-
skap meðfram verslunarstörfunum. I
Reykjavík hafði hann komið sér upp kúa-
búi á Korpúlfsstöðum, stærsta kúabúi sem
enn hefur sést hérlendis. Vom búskapar-
hættir þar allir eftir bestu erlendu fyrir-
mynd, hús vönduð og vegleg fyrir fólk og
bústofn og nýjustu vélum og tækni beitt við
alla vinnu og hirðingu. En f kreppunni á
næsta áratug varð Korpúlfsstaðabúið fyrir
barðinu á nýrri afurðasölulöggjöf sem stofn-
aði til einkasölu á mjólk í Reykjavík. Var þá
þessi stærsti bóndi landsins vængstýfður
svo að Korpúlfsstaðabúið bar ekki sitt barr
þótt rekið væri enn um hríð af Reykjavík-
urborg. Thor Jensen andaðist 12. september
1947.
S
slendingar kenndu því löngum um að
þeir hefðu glutrað niður sjálfstæði sínu í
öndverðu vegna þess að þeir létu sigb
ingar úr höndum sér og urðu eingöngu upp
á náð og miskunn norskra kaupmanna
komnir með ferðir landa á milli. Nokkrar
tilraunir vom gerðar til þess að reka strand-
ferðarskip en flestar reyndust þær mislukk-
aðar þar sem flumingamir vom ekki ábata-
samir. Árið 1897 hóf svokallað Thorefélag
Þórarins E. Tuliniusar í Kaupmannahöfn
ferðir hingað en ekki mun sú útgerð hafa
reynst ábatasöm. Árið 1909 samdi land-
stjómin þó við Thorefélagið um að sjá um
siglingar hingað og taka upp viðkomu í
Hamborg eins og margir íslenskir kaupsýslu-
menn höfðu áhuga á. Það var þó leyst und-
an þessum samningi 1912.
Árið 1912 tóku nokkrir kaupsýslumenn
höndtim saman um undirbúning að stofnun
hlutafélags til þess að annast siglingar milli
íslands og annarra landa og strandferðir.
Frá árinu 19Í3Nstarfaði bráðabirgðastjóm
undir forystu Thors Jensens en sjálft var fé-
lagið stofnað 17. janúár.,1914 að lokinni
hlutafjársöfnun með alméhnri þátttöku
landsmanna og meðal Vestur'Isleridinga, en
landssjóður gerðist einnig hluthafi. Félagkk
lét þegar smíða tvö skip: Gullfoss kom til
landsins 16. apríl 1915, og var tekið á móti
honum með viðhöfri, en Goðafoss kom 13.
júlf sama ár. Fyrsti formaður félagsstjómar
var Sveinn Bjömsson, síðar forseti Íslands.
Núverandí formaður er Benedikt Sveins-
son. Fyrsti forstjóri var Emil Nielsen skip-
stjóri til 1930, þá Guðmundur Vilhjálmsson
til 1962, Óttarr Möller til 1979 en sfðan
Hörður Sigurgestsson þar til Ingimundur
Sigurpálsson tók við á haustmánuðum árs-
ins 2000.
Um ekkert átak hefur þessi þrasgjama þjóð
verið jafnsamstillt og stofnun Eimskipafé-
lags íslands og var félagið frá upphafi nefnt
„óskabam þjóðarinnar". Stofnun Eimskipa-
félagsins markaði tímamót í sögu íslands,
með því að landsmenn urðu nú engum háð-
ir um flutninga til landsins. Flumingar voru
nú ekki lengur bundnir við Danmörku og
Kaupmannahöfn heldur hagaði Eimskip
viðkomustöðum eftir þvf sem hentaði við-
skiptasamböndum þjóðarinnar á hverjum
tíma. Þegar á árum heimsstyrjaldarinnar
fyrri reyndist þetta ómetanlegt þegar sigÞ
ingar til Evrópu urðu torsóttari og Islend-
ingar gátu beint nýjum skipum sfnum til
Ameríku. Og þótt síðan hafi sitt sýnst
hverjum um ýmsar stórar ákvarðanir stjóm-
ehda_þess skipar Eimskipafélagið enn sér-
stakan sess í hugum flestra íslendinga.
Eimskipafélagið var fyrsta, og lengi vel eina,
sannkallaða almenningshlutafélagið í land-
inu. Hluthafar voru yfir 11.000 talsins hér
heima og í Vesturheimi. Hlutafjáreign þorra
manna var smá og hlutabréfin gjaman inn-
römmuð og hengd upp á vegg sem stofu-
stáss.
Farþegaskipið Gullfoss, sem smíðað var
1950, var lengi vel stolt íslendinga en beið
lægri hlut í samkeppninni við flugið og var
selt úr landi 1973 vegna rekstrarörðugleika.
Um tíma átti Eimskip sjálft 18 skip auk þess
sem það hafði erlend leiguskip f förum. Á
síðari ámm hefur oft þótt henta betur að
byggja flutningana á leiguskipum fremur en
að fjárfesta í skipum sem á tímum örra
tæknibreytinga hafa úrelst fljótt.
Og þótt upphaflegur tilgangur félagsins, að
annast siglingar milli Islands og annarra
landa og strandferðir, sé í fullu gildi hefur
Eimskipafélagið jafnframt leitað á önnur
mið. Það er stærsti einstaki hluthafinn f
Flugleiðum og í gegnum dótturfélög sín,
einkum Burðarás, hefur það verið leiðandi
fjárfestir í margvíslegum nýsköpunarfyrir-
tækjum. Sjálft er það nú með miklar fyrir-
ætlanir um uppbyggingu á lóðum þeim sem
það á sínum tíma keypti af Kveldúlfi.