Frjáls verslun - 01.09.1942, Blaðsíða 33

skammtaðar — kol, kox, brenni og mór. Þýzka-
land gat ekki staðið við loforð sín um kolasölu.
1941 hafði það lofað ýmsum löndum Evi'ópu
60 milj. smál. kola fram yfir það, sem það get-
ur framleitt, og auðvitað urðu þá hernumdu
löndin að sitja á hakanum. Jafnvel fyrir her-
námið var bannað að hita baðvatn, og fyrsta
hernámsveturinn mátti ekki kynda nema eitt
eldstæði í húsi eða á hæð, hversu mörg sem
herbergin og íbúðirnar voru. Aðeins fáir gátu
aflað sér eldsneytis í þetta eina eldstæði — eða
peninga til að kaupa það. Meðan vetrarhörkurn-
ar gengu, neyddust margar fjölskyldur til að
flytja saman til að sameinazt um upphitun.
Þegar augljóst varð, að Þýzkaland gat ekki
nándar nærri fullnægt loforðum sínum um kol,
var hafin mikil hreyfing fyrir því sumarið
1941 að framleiða mó í stórum stíl. 80 þúsund
manns unnu að því um sumarmánuðina að taka
mó og flytja til bæjanna.
Benzín mega ekki aðrir nota en læknar og
þeir, sem aka ákveðnum opinberum farartækj-
um og leiguvögnum — og Þjóðverjar og dansk-
ir nazistar. Allir aðrir urðu að láta vagna sína
ónotaða. Fyrst í stað höfðu ökumenn leigu-
vagna átt hægt með að fá aukaskammt af
benzíni hjá ökumönnum í þýzka hernum, en
þegar fram í sótti, fór benzínskortur einnig að
gera vart við sig innan hersins. Skammtur liðs-
foringja var lækkaður niður í einn tíunda, og
þýzkir borgarar kusu yfirleitt að nota ekki
vagna sína. Þeir sögðu, að þeir gætu ekki þolað
hið hatursfulla augnaráð Dananna og vildu
heldur ganga.
Umferð á dönskum strætum og vegum tók
þannig gagngerðum stakkaskiptum. Stöku sinn-
um mátti sjá bifreið, sem gekk fyrir gasi, og
nú urðu bifreiðar með hestum fyrir algengt
fyrirbæri. Þessi tízka var innleidd af forstjóra
Carlsbergsölgerðarinnar, sem dag nokkurn ók
gegnum borgina með tveim f jörugum vagnhest-
um fyrir Rolls-Royce sínum. Reiðhiól, sem allt-
af hefir verið mikið af í Danmörku, voru nú
enn meir notuð en áður. Snemma á morgnar.a,
bæði sumar og vetur, streymdu verkamern cg
skrifstofufólk í þéttum fylkingum úr úthverf-
unum inn í borgina á reiðhjólum sínum. Og
krónprinsinn og krónprinsessan komu einnig á
reiðhjólum, er þau áttu að onna einhverja sýn-
ingu eða vera viðstödd opinber hátíðahöld.
Óþarft er að geta þess, að þar sem skortur
varð æ meiri á ýmsum vörutegundum og alltat'
mátti búast við, að enn fleiri yrðu skammtað-
ar, hófst mikil leyniverzlun á neyzluvörum. Þeir
sem efni höfðu á, gerðu sér far um að kaupa
það, sem til náðist, og hvorki kaupandi né selj-
FRJÁLS VERZLUN
andi sást fyrir. Þetta var þó hvorki tákn þess,
að danska þjóðin væri að verða spilltari í hátt-
um, heldur var hér um að ræða eins konar íþrótt
sem miðaði að því að tryggja dönskum neyt-
endum allar þær vörur, sem fáanlegar voru,
einungis til að Þjóðverjar skyldu ekki fá þær.
Hvarvetna mátti sjá þýzka hermenn og liðs-
foringja ganga búð úr búð með stóra körfu á
handleggnum og kaupa alla skapaða hluti, sem
þeir gátu fengið. Ef þýzkum liðsforingja tókst
að ná í enska flík, varð hann himinlifandi:
slíka gersemi hafði hann aldrei séð í heimalandi
sínu!
Ríkisstjórnin reyndi að binda enda á þessa
leyniverzlun, en almenningur leit svo á, að í
þetta sinn hefði hann siðferðilegan rétt til að
brjóta lög og reglugerðir, og engar kærur komu
fram, menn gátu treyst hver öðrum.
Þá kom skyndilega upp nýr orðrómur: eng-
inn gæti til dæmis verið öruggur um, að hænsn-
in, sem menn keyptu við dyr sínar, væru ekki
með berklasýklum, með því var ekkert eftirlit.
En enginn varð uppnæmur fyrir slíkum tilbún-
ingi, sem svo greinilega bar vörumerkið „made
in Germany“, og menn héldu áfram að kaupa og
selja.
Ein þeirra vörutegunda, sem Þjóðverja van-
hagaði auðsjáanlega mest um, var gúmmí. Her-
náminu var naumast fyrr lokið en könnun fór
fram um land allt á gúmmíbirgðum. Danmörk
átti ekki miklar birgðir af gúmmíi, en tveir inn-
flytjendur áttu þó nokkrar smálestir — ekki
nema sem svaraði hálfu prósent. af ársþörfum
Þýzkalands. Samt sem áður virtist líf ligg.ja við,
að koma þessum birgðum tafarlaust til Þýzka-
lands. Innflytiendurnir neituðu báðir að selja,
þar eð þeir hefðu orðið að vinna eið að því fyrir
enska sendiherranum, að gúmmíið skyldi ekki
komast í þýzkar hendur. Ríkisstjórnin varð því
að gera unntækar þessar fáu smálestir og af-
henda Þjóðverium.
Síðan var hafin herferð í því skyni að hvetja
menn til að láta af hendi allt, sem beir ættu af
gömhi gúmmíi: hiólbarða og reiðhjólaslöngur o.
fl. Sú ástæða var látin í veðri vaka fvrir bessari
söfnun. að tryggia þyrfti danska gúmmíiðnað-
inum hráefni. meðan á stríðinu stæði. Söfntm-
arherferð þessi bar engan árangur. Auðvitað
lögðu menn engan trúnað á, að danski iðnaður-
inn ætti að fá þetta gúmmí. og efasemdir manna
stvrktust enn, er hað vitnaðist. að nöntun ríkis-
stiórnarinnar á 250 bús. reiðhjólabörðum vai'
ekki afhent á tilsettum tíma.
★
Leyniverzlunin kom ekki öðrum að haldi en
þeim, sem.áttu handbært fé, og hið gamla,
83