Frjáls verslun - 01.09.1942, Blaðsíða 49

UR ENDURMINNINGUM TRYGGVA GUNNARSSONAR
Gullið, sem
Þegar ég var drengur í Laufási bárust miklar sög-
ur af hákarlsafla Siglnesinga og Fljótamanna. Þá var
sú veiði ekki stunduð við Eyjafjörð. Um þær mundir
voru uppi við Eyjafjörð margir dugnaðarmenn, svo
sem þeir Hvammsbræður Jörundur í Hrísey og þá eigi
sizt Þorsteinn Daníelsson á Lóni. Þessir menn byrjuðu
hákarlaveiðar við Eyjafjörð.
Höfðu þeir veiðina fyrst á opnum skipum fremur
smáum og fóru eigi á þeim út úr Firðinum. En Þor-
steinn gamli var stórhuga og þótti honum ekki mega
svo við búið standa.
Hann tók sig til og smíðaði stóran bát, viðlíka og
stór uppskipunarskip hér í Reykjavík. Hann lét setja
þiljur i skipið og nefndi Orra, því að eigi hafði það
gengið sennulaust að smíða skipið. Þetta mun hafa
verið 1853. Þá var mikill ísavetur.
Hvammsbræður áttu að vera fyrir bátnum. En þeg-
ar út átti að leggja var Fjörðurinn fullur af ís. Þor-
steinn dó samt ekki ráðalaus. Hann lét setja tvo sleða
fyrir bátinn, beitti hestum fyrir og lét draga hann á
lagísnum út eftir Firðinum, út fyrir Höfða. Þar tók
við auður sjór.
Skipið aflaði vel og tók nú hver af öðrum að koma
sér upp þilskipum. Hákarlaveiðin reyndist hin arð-
væniegasta. Lýsi var þá í háu verði og- fengust eins
mai'gir dalir fyrir tunnuna þá, eins og krónur nú (fyr-
ir stríðið). Þá var hvorki steinolía, gas né rafmagn
haft til ljósa. f sjálfri Iíaupmannahöfn voru þá lýsis-
luktir á götum.
Menn lögðu út þegar í marzmánuði og má nærri geta
hvernig það hafi verið að fara þá út í reginhaf frá
Norðurlandi og eiga von á norðlenzku byljunum og
hafísnum. En þar voru karlar sem ekki létu sér allt
fyrir brjósti brenna.
Þegar fram i sótti gerðust skipstapar þar svo tíðir,
að eftir að ábyrgðarfélagið komst á þar nyrðra, fengu
menn ckki skip sín tryggð fyrr en lengra kom fram á.
í byrjun hákarlaveiðanna var úldið hrossakjöt haft
í hákarlabeituna. Einu sinni drapst hryssa um haust
i Laufási. Hún var flegin og skrokknum hleypt ofan í
dý og hann látinn úldna þar. Þegar fram á veturinn
kom, var hann tekinn upp, dreginn út á fjörð og sökkt
þar niður. Hákarl safnaðist þar að ætinu og var hann
veiddur þar nálægt á smábátum.
Þá bræddi hver lýsið heima hjá sér. Kaupmenn lán-
FRJÁLS VERZLUN
flaut í sjóinn
uðu tunnurnar undir það og áttu svo að fá þær aftur
fullar af lýsi, eins og ég hefi áður sagt frá á öðrum
stað. Afleiðingin af því að hver bræddi heima hjá sér
varð sú, að lýsið var illa verkað.
Kaupmenn sáu að svo mátti ekki ganga. Steincke,
sem þá var faktor fyrir Guðmann, duglegur fram-
kvæmdamaður, kom upp bræðsluhúsi á Torfunefi
(Grútarnefi), milli Akureyrar og Oddeyrar. Þangað
fluttu hákarlaskipin lifrina og þar var hún brædd.
Varð nú lýsið miklu betra og jafnara en áður og mátti
þetta því heita góð framför.
Þá var orðin breyting á hákarlaskipunum. Litlu bát-
arnir voru lagðir niður og 1 stað þeirra komin þilskip,
allmikið stærri. Síra Björn Halldórsson í Laufási, Ein-
ar Ásmundsson í Nesi og ég urðum fyrstir til að kaupa
eitt slíkt skip frá Noregi, árið 1863. Það hét Fáfnir.
Ekki var það þó nema tólf smálestir að stærð.
Um þær mundir var farið að smíða nokkur stór
þiiskip við Eyjafjörð og var Jón heitinn Stefánsson á
Akureyri helzti þilskipasmiður þar. Þessi þilskip urðu
um tuttugu og öfluðu mikið. Þau lögðu lifrina upp við
bræðsluhúsin og gekk svo um tuttugu ár.
Gránufélagið var þá orðið afar stórt og hafði mikil
vi5skipti við bændur. En af því að kaupmenn áttu
bræðsluhúsin þá varð félagið útundan með lýsiskaup.
Bændur gátu ekki látið það fá lýsi fyrr en kaupmenn
voru búnir að taka það sem þeir áttu að fá og voru
búnir að hlaða skipin sín. Af þessu leiddi að þeir komu
sínu lýsi fyrr á markaðinn en Gránufélagið og fengu
hærra verð fyrir það.
Eg sá að þetta mátti ekki svo ganga og bar það upp
á félagsfundi að félagið byggði lýsisbræðsluhús. En
sú tillaga var feld.
Veturinn eftir var ég að vanda í Kaupmannahöfn.
Þá bar svo við að ediks- og ölgerðai'hús eitt þar varð
gjaldþrota og voru áhöld þess seld á uppboði.
Eg keypti á uppboðinu mikið af keröldum fyrir eigið
fé. Þá keypti ég og lítinn gufuketil. Ég lét taka ejtt
af keröldunum, setja lok á það og slá um það járn-
spöngum. Ég flutti svo allt þetta með mér heim tii
Oddeyrar.
Um sumarið byrjaði ég að gufubræða lýsi með þess-
um áhöldum. Lifur var látin í járnbennta kerið og
síðan hleypt gufu inn í það úr gufukatlinum. Þessi
bræðsla gekk þó fremur seint og gengu 24 tímar í það
að bræða lifrina í keraldinu, því að það var ekki nógu
49