Frjáls verslun - 01.12.1955, Blaðsíða 32

semi og heiðarleik. — Verzlunarfulltrúi Þor-
steins kaupmanns, Jónas Jónasen, sagði upp
stöðu sinni mánuði seinna, eða um áramótin
næstu, og gaf þá alla stjórn verzlunarinnar frá
sér. — Réði skiptarétturinn þá Ola P. Möller
kaupmann, sem factor fyrir verzlunina næsta ár
með 800 rd. launum, og skyldi hann reka hana
með það fyrir augum, að hún y.rð'i seld jafn-
skjótt og tækifæri gæfist, enda skyldu allar eign-
ir búsins seldar við fyrstu hentugleika. Oli P.
Möller, sem var afi Jakobs Möller fyrrv. semdi-
herra, var viðurkenndur heiðursmaður, og þótti
happ, að verzlunin skyldi lenda í hans höndum.
Möller lagði mikið kapp á innheimtu útistand-
andi skuida og rak verzlunina með' gætni og for-
sjá.
Skipti búsins stóðu yfir í 5 ár, og var alltaf
verið að vinna að sölu fasteignanna, en ekki
reyndist hlaupið að því að ná í kaupendur að
þeim. — „Kapital“ var ekki í hvers manns lúk-
um á þeim á.nim, og ekki var heldur hægt að
,.slá“ í banka, af þeirri einföldu ástæðu, að' eng-
inn banki var þá til á Tslandi. — Því var gripið
til þess gamla ráðs að láta selja verzlunarstað-
inn áuppboði, á „Börsen“ í Kaupmannahöfn, því
að þar voru kapitalislarnir, sem höfðu ábatazt
af íslandsverzlunmni, og þar höfðu verzlunar-
staðimir á fslandi verið' seldir hæstbjóðanda á
uppboðum undanfarna áratugi.
Svona var þetta einnig, t.. d. þegar Evrar-
bakkaverzlun var boðin upp á „Börsen“ í Höfn,
2 ár hvort eftir annað, um 1840, að enginn vildi
bjóða í hana, en þá fékkst loks Lefolii stórkaup-
maður til þess, að kaupa hana fyrir eina 1000
rd., en það voru húsin öll, með áhöldum. vöru-
leifum og útistandandi skuldum. — Eyrarbakka-
verzlun var bá ein stærsta verzlunin á fslandi,
en enginn vildi þó eiga hana, ár eftir ár, en
ástæðan var veltufiáreklan. — Til er bréf frá
Clausen kaupmanni úr Ólafsvík, sem bá var
nýfluttur til Hafnar, þar sem hann segir, að sig
langi til þess að kaupa Eyrarbakkaverzlun fyrir
þetta lága verð, en segist ekki þora að leggia út
í það, vegna þess 'hversu erfitt sé að ná veltu-
fénu.
Yerzlunarhús Þorsteins voru nú boðin udp á
3 upoboð'um, á Börsinum í Tföfn, 2 ár í röð (1800
og 61) og fékkst ekkert boð í þau,1) og leit því
1) Sbr. Þjóðólfur XIII, 8. -
2) Srb. Kl. J.: Saga Rvíkur II, 239.
176
ekki vel út með hag búsins. Loks tókst að fá
Óla P. Mölleer, sem var verzlunarstjóri búsins,
til þess að kaupa þau öll fvrir 4500 rd., sem var
2000 rd. lægra en virðingarverð þeirra, og rak
hann síðan í húsunum „litla en laglega verzl-
un“.2) Eftir Möller eignaðist svo Smith konsúll
þessi hús. —
Þá skvldi seldar jarðeignir búsins, og tókst
þar litlu betur til. Keldur með Grafarkoti og
Bakkakot voru auglýst á 3 uppboðiun í Bæjar-
þingstofunni í Reykjavík 22. desember 1860, og
fengust 416 rd. boð í Keldur með Gra.farkoti,
en 290 rd. í Bakkakot. Þetta þótti skiptaréttin-
um of lágt, en seldi svo mánuði síðar: Keldur
og Grafarkot, Guðna verzlunarmanni Guðna-
syni fyrir 500 rd., og Halldóri Jörundssyni í
Haugshúsi, Bakkakot fyrir 330 rd. —
Lausafé búsins var allt selt á uppboðum. —
--------------------o-----
Það ber nú svo einkennilega við, að' skiptin í
búi Þorsteins kaupmanns finnast ekki innfærð'
í skiptabækur Reykjavíkurkaupstaðar fyrstu 11
árin eftir lát hans, hinsvegar eru margir skipta-
fundir bókaðir þar fyrstu 6 árin, sem búið er
undir skiptum, og bera þeir með sér ýmsar ráð-
stafanir viðvíkjandi fasteignum þess o. fl., enda
virðist vera a’ð Tíða að lokaskiptunum árið 1865.
Til er í Þjóð'skjalasafninu böggull með skjölum
úr búi Þorsteins, en þar eru ekki lokaskipti ]>ess.
TTi nsvegar er sýnilegt á ýmsum þessum plög.<r-
um, að útistandandi skuldir verzlunarinnar hafa
verið gífurlegar á þess tíma mælikvarða, en Þor-
steinn var líka, eins og áður getur, hjálpsamur
og örlátur við fátæka menn. Það gekk líka. erfið-
lega að innheimta skuldirnar og svo voni fast-
eignirnar að lokum seldar langt undir virðingar-
verði.
Þess er áður getið, að ÓIi P. Möller kaupmað-
ur tók að sér rekstur verzlunar Þorsteins, að
honum látnum. Þegar hann svo hafði rekið verzl-
unina. árið 1860, gjörði hann greinagóð reikn-
ingsskil fvrir ráðsmennsku sinni. til skiptarétt-
arins, eftir nýárið 1861, og er þá skuldlaus eign
búsins talin 8082 rd., en þá eru fasteignirnar
reiknaðar með virðingarverði, t. d. verzlunar-
húsin á 6500 rd„ en voru að lokum seld, eftir
ýtarlegar söhitilraunir fyrir 4500 rd„ eins og áð-
ur getur. Svona fór einnig um aðrar fasteignir
búsins. Skuldakröfur í búið reyndust miklu meiri
en áætlað var í byriun, en útistandandi verzl-
unarskuldir voru 27.836 rd.; af þeim var % tal-
FRJÁLS VERZLUN