Frjáls verslun - 01.07.1968, Qupperneq 47

FRJÁLS VERZLUN
45
Við þurfum ekki að leita langt
aftur í söguna eftir svari við því.
Landnámsmennirnir komu hingað
um og eftir árið 900, á opnum skip-
um„ 30—40 lestir að stærð. Vá-
trygging gegn iðgjaldi var þá ekki
til og um gagnkvæma tryggingu
gat ekki verið að ræða, því land-
námsmennirnir komu á ýmsum
tímum og frá ýmsum stöðum.
í elztu lögum okkar, Grágás,
ei'U ákvæði um sameiginleg sjó-
tjón, eins og áður segir, einnig um
bruna- og búfjártryggingar, en
engin um sjótryggingar. Á fyrstu
árum fslandsbyggðar áttum við
opin skip, en þau voru dreifð og
engar heimildir eru til um gagn-
kvæma tryggingu á þeim. Skipin
týndu tölunni og við áttum eng-
an nytjaskóg til að smíða ný. Þeg-
ar við gerðum Gamla sáttmála ár-
ið 1262 var svo komið, að við urð-
um að fela Noregskonungi að sjá
um siglingar t.il landsins.
Biskupsstólarnir áttu skip í
förum fram eftir öldum, en fáir
höfðingjar. Árið 1602 var einok-
unarverzluninni komið á og henni
var ekki aflétt fyrr en árið 1787.
Öll þau ár sáu erlendir menn um
siglingar til og frá landinu, og
raunar lengur, því eftir margra
alda kúgun var svo af okkur dreg-
ið, íslendingum, að okkur skorti
manndóm til að nota fengið frelsi.
Bjarni riddari Sívertsen, kaup-
maður og útgeðarmaður í Hafnar-
firði, var fyrsti viðreisnarmaður-
inn. Hann keypti þilskip um alda-
mótin 1800 og árið 1803 lét hann
smíða fyrsta þilskipið okkar. Hann
átti skip í förum, færandi varning-
inn heim, og gerði um það samn-
ing við útlendan kaupmann í
Reykjavík, að þeir flyttu farm
hvor fyrir annan, þannig að hvor
ætti hálfan farm í hverju skipi.
Þannig dreifði Bjarni áhættu sinni,
á líkan hátt og Kínverjar 5 þús-
und árum fyrr.
FYRSTA ÍSLENZKA
VÁTRYGGIN G ARFÉL AGIÐ.
Vestfirðingar fetuðu í fótspor
Bjarna. Árið 1846 áttu þeir 36 þil-
skip og höfðu þó undangengin ár
misst mörg í sjóinn. Flest voru
skipin óvátryggð, en nokkur vá-
tryggð í Danmörku, Þýzkalandi
eða Hollandi.
Árið 1854 stofnuðu ísfirðingar
fyrsta íslenzka vátryggingafélag-
ið, um 15 þilskip. Ábyrgðin var
gagnkvæm. Skipin voru virt og
iðgjöldin voru 4% og
4%% á ári eftir mati. Vátrygging-
in gilti aðeins um sumarmánuðina.
Félagið bætti yíirleitt aðeins al-
gert tjón og þá helming af mats-
verði. Félagið reis ekki undir
tjónaþunganum og lognaðist út af
um 1860.
Árið 1868 var stofnað Hið ey-
firzka ábyrgðarfélag. Var vel til
þess stofnað og var það mikil
lyftistöng fyi’ir útgerðina nyrðra,
einkum hákarlaveiðarnar. Þetta
félag byggði einnig á gagnkvæmri
ábyrgð og starfaði á líkum grund-
velli og ísfirzka félagið. Á fyrsta
ári voru 17 skip í félaginu, en þeg-
ar á næsta ári 54 skip. Hið ey-
firzka ábyrgðarfélag lifði fram
undir aldamótin síðustu. Það varð
að sönnu fyrir miklum áföllum, en
dó ekki fyrir þá sök. Það voru út-
vegsbændur nyrðra, sem stofnuðu
félagið, en síðar seldu þeir skip
sín útlendum kaupmönnum, sem
ekki töldu sér hag í að vera í
félaginu.
Elzta vátryggingafélagið, sem
enn lifir, er Bátaábyrgðarfélag
Vestmannaeyja, stofnað 1862. Það
vátryggði opna báta, en ekki þil-
skip, eins og hin félögin tvö. Það
er næsta merkilegt, að slíkt félag
skyldi hafa verið til þegar fyrir
rúmri öld, en raunar virðist það
hafa verið að þakka einum manni,
sýslumanni þeirra eyjaskeggja,
Bjarna E. Magnússyni, en hann
kynntist vátryggingum meðan
hann var við ném ytra. Það var
aðeins eitt félag annað, sem vá-
tryggði opna báta, stofnað á
Stokkseyri um 1890.
Vélbátaútgerðin hér á landi
byrjaði um aldamótin síðustu og
voru þá bátaábyrgðarfélögin stofn-
uð hvert af öðru, fyrst Vélbáta-
ábyrgðarfélag ísfirðinga, árið
1903, og Samábyrgð íslands á
fiskiskipum var svo stofnuð árið
1909, til að sjá um endurtrygg-
ingar fyrir þessi félög.
Togaraútgerðin byrjaði um og
eftir fyrri heimsstyrjöld og Sam-
trygging íslenzkra botnvörpunga
var stofnuð árið 1923, fyrir for-
göngu Félags íslenzkra botnvörpu-
skipaeigenda, til að sjá um vá-
tryggingar á togurunum og sam-
ræma vátryggingaskilmála. Sam-
tryggingin er gagnkvæmt vátrygg-
ingafélag.
Fyrsta almenna vátrygginga-
félagið var Sjóvátryggingarfélag
íslands h.f. stofnað 1918. Hin vá-
tryggingafélögin komu yfirleitt
talsvert seinna, eða um og eftir
síðari heimsstyrjöldina. íslenzk
endurtrygging er eina íslenzka vá-
tryggingafélagið, sem annast
(nær) eingöngu almennar endur-
tryggingar. Hún var stofnuð árið
1939 og hét þá Stríðstrygginga-
félag íslenzkra skipshafna.
(Þessi grein er stytt úr erindi,
sem höfundur flutti á vegum Trygg-
ingaskólans haustið 1962).
BlUltslíOoHP
HVlLlÐ MEÐAN ÞÉR VINNIÐ
SAVO-stóll er vandaður stóll.
HÚSGAGNAVERZLUN
VIÐ NÓATÚN — SlMI 18520