Frjáls verslun - 01.06.1975, Blaðsíða 25

framleiðslumagn, vörugæði og
söluverð. Á hinn bóginn getur
ákvörðunarvald í flestum eða
öllum þessum málum einnig
safnast í fárra hendur og legið
hjá einhvers konar miðstjórn.
Áður en nánar er vikið að því,
sem skilur að hagkerfi þjóða,
er rétt að geta þess, sem þeim
er öllum sammerkt. Óhætt er
að segja, að endanlegt markmið
allrar efnahagsstarfsemi sé
neysla í nútíð og í framtíð í
þeim víðtæka skilningi, sem
það orð er notað í hagfræði, en
helztu viðfangsefni þjóðarbú-
skaparins eru framleiðsla og
dreifing. Alkunna er, að lífs-
gæðakröfur eru margfalt meiri
en nemur framleiðslugetu
þeirra hagkerfa, sem til þekkj-
ast — engin þjóð lifir enn í alls-
nægtum. Mikil þörf er því á, að
vinnuafl, atvinnutæki og auð-
lindir séu nýttar af ýtrustu
hagkvæmni, en þá er tvenns að
gæta: Annars vegar að ákveða,
hvaða vörur skuli framleiða og
handa 'hverjum, en hins vegar
að velja afkastamestu fram-
leiðsluaðferðir. Takist hið síð-
arnefnda fyllilega á ekki að
vera unnt með nokkru móti að
auka magn einnar vörutegund-
ar án þess að draga úr annarri
framleiðslu. Augljóst er, að
réttar ákvarðanir í þessum mál-
um verða ekki teknar, nema
leitað sé yfirgripsmikilla upp-
lýsinga, sem eru á dreif um allt
hagkerfið, hjá frumeindum
þess, heimilum og fyrirtækjum.
í einn stað er að afla vitneskju
um óskir neytenda og viðhorf
til þeirra ótal kosta í fram-
leiðslu, sem til greina koma. Sá
vandi verður þó allur minni, ef
lítill hópur stjórnenda velur
fyrir hönd alþjóðar, en eftir
sem áður verður ekki hjá því
komist að taka ákvarðanir um
framleiðslu og dreifingu hjá öll-
um fyrirtækjum landsins. Þetta
má að vísu einfalda með því að
hafa framleiðslueiningarnar
stórar, en á hverjum stað verð-
ur að velja bestu framleiðslu-
tækni og þá nýtingu fram-
leiðsluþátta, sem mestum af-
köstum skilar. Gagnasöfnun er
því undirstaða hagkvæmrar
framleiðslu og dreifingar, en
jafnframt verður að samræma
upplýsingar, sem berast, og
koma boðum til heimila og fyr-
irtækja, sem þau breyta eftir.
Þetta flókna verkefni er aðeins
unnt að leysa á tvo vegu, með
áætlanabúskapi miðstjórnar eða
markaðsbúskapi og svo með
blandi beggja.
ÁÆTLANABÚSKAPUR
MIÐSTJÓRNAR
Áætlanabúskapur miðstjórn-
ar hefur oft gefið góða raun,
þegar á skammri stundu hefur
þurft að sameina alla krafta að
einu marki, svo sem að styrj-
aldarrekstri. Einnig hefur ár-
angur verið talinn góður, þegar
markmiðið er að umbylta aldar-
gömlum þjóðfélagsháttum á
nokkrum árum, og breyta t. d.
bændasamfélagi í iðnaðarland.
Ofsögum fer hins vegar af ár-
angri slíkra kerfa í atvinnu- og
verðlagsmálum. Greinileg
merki um vannýtingu vinnu-
afls í miðstýrðum hagkerfum
Austur-Evrópu hafa gert vart
við sig, og fleiri sjá nú, að verð-
bólga og samsvarandi kaup-
máttarlækkun er að vissu
marki hliðstæða við stöðugt
verðlag og vaxandi vöruskort.
Fræðilega séð ætti að vera afar
auðvelt að útrýma mengun í
miðstjórnarkerfi, ef valdhöfum
er það áhugamál, en svo þarf
ekki að vera. Frumkvöðull
þessa skipulags, Ráðstjórnar-
ríkin, sem fundu reyndar einn-
ig upp hagvaxtarkapphlaupið,
hafa t. d. látið umhverfismál
sitja á hakanum, og er mengun
að verða stórfellt vandamál þar
í landi.
Meginókostir miðstjórnar-
kerfisins eru þó, hversu óhag-
kvæm aðferð það er til að safna
gögnum um efnahagslífið og
senda frumeindum þess boð.
Vex vandinn eftir því, sem at-
vinnulífið verður fjölbreyttara,
uns hann virðist verða því nær
óviðráðanlegur, og þjóðir, sem
í hlut eiga, fikra sig áfram að
einhvers konar markaðsbú-
skapi. Áhrifasvæði miðstjórnar
og markaða geta verið mjög
Markmið
er ncyzla
í nútíð
og framtíð.
Viðfangsefni
eru fram-
leiðsla
og dreifing.
FV 6 1975
25