Frjáls verslun - 01.04.1978, Page 27

Dr. Þráínn Eggertsson, hagfræðingur:
Efnahagsvandi
síðustu sex ára
Ræda flutt á aðalfundi
Verzlunarráðs Islands
Efnahagsvandi okkar íslcndinga hefur síðastliðin sex eða sjö ár verið nokkuð stærri í sniðinu en
áratugina þar á undan. Að vísu hefur ekki komið til atvinnuleysis, en verðbólgan hefur meira
en þrefaldast, hallinn á viðskiptunum við útlönd hefur ekki verið meiri í nær 30 ár og loks eru
merki þess, að mikil fjárfesting skili þjóðarbúinu sífellt minni hagvexti.
Það er einkum stökkbreyting
verðbólgunnar á árunum eftir
1971, sem gerð verður að um-
ræðuefni í dag, og mun ég
reyna að reifa nokkrar skýr-
ingar á þessu fyrirbrigði. Niður-
stöðurnar af þessari athugun á
verðbólguvandanum eru þær,
að nær lífsnauðsynlegt sé að
breyta íslenska hagkerfinu, að
þörf sé á róttækri kerfisbreyt-
ingu, sem helst þurfi að vera
lokið fyrir 1980.
SKIPULAG EFNAHAGSMÁLA
Skipulag okkar hefur staðið
nær óbreytt frá upphafi sjö-
unda áratugsins, en þá var lát-
ið fyrir róða úrelt haftakerfi,
sem lengi hafði staðið utanrík-
isversluninni fyrir þrifum.
Stundum er því haldið fram,
að við höfum ekki haft ráð á
því að opna hagkerfið, eins og
sagt er. Þá er átt við, að með
gömlu haftastefnunni hafi tek-
ist að hemja bæði verðbólgu og
viðskiptahalla. Þetta er alrangt.
Á árunum frá lokum síðari
heimsstyrjaldarinnar var halli
á viðskiptunum við útlönd öll
árin fram til 1961. Á tímabilinu
1950 til 1960 var hallinn að
meðaltali 3% af vergri þjóðar-
framleiðslu, og á sama tímabili
var verðbólgan 10% á ári að
meðaltali. Á árunum 1950 til
1960 var hagvöxtur 3,8% á ári,
sem er mjög lélegur árangur
fyrir hagkerfi á þessu þróunar-
stigi. Gamla haftakerfið hafði
sannarlega gengið sér til húðar.
Kreppan, sem hófst 1967
skyggir nokkuð á viðreisnarár-
in í huga okkar, en sem kunn-
ugt er minnkuðu þá gjaldeyris-
tekjur þjóðarinnar af vöruút-
flutningi um 40% á tveimur
árum, 1967 og 1968. Tímabilið
1961 til 1971 var eigi að síður
mjög farsælt fyrir þjóðina.
Vöxtur þjóðarframleiðslu allt
tímabilið var 5,4% á ári að
meðaltali, en 7,5%, ef sleppt er
árunum 1967 og 1968. Viðskipt-
in við útlönd voru í nokkuð
góðu jafnvægi, ef frá eru talin
kreppuárin tvö, en verðbólgan
var 11 % á ári að meðaltali, svo
að sá vandi var enn óleystur.
ÞÖRF NÝRRAR KERFIS-
BREYTINGAR
En nú sjást þess skýr merki,
að þörf sé á nýrri kerfisbreyt-
ingu engu síður en 1960, því að
með sanni má segja, að núver-
andi efnahagsskipan hafi einn-
ig gengið sér til húðar. Þetta
merkir ekki, að okkur beri að
hverfa til hafta eftirstríðsár-
anna, heldur að áfram skuli
haldið því starfi, sem hófst
fyrir tæpum 30 árum.
Það sex ára tímabil, sem hér
er til athugunar, árin 1972 til
1977, hefur verðbólgan verið
að meðaltali 33% á ári. Mikill
halli hefur verið á viðskiptun-
um við útlönd, mestur 1974 og
1975, og er það mesti viðskipta-
halli, sem mælst hefur frá ár-
inu 1947. Loks hefur hagvöxt-
ur verið mjög lítill þessi sex ár.
Þjóðarframleiðsla hefur vaxið
að meðaltali 3,2% á ári, en
4,3%, ef sleppt er kreppuárinu
1975.
ÞÁTTASKIL í VERÐBÓLGU-
MÁLUM EFTIR 1971
Það er ef til vill þess virði að
staldra við og íhuga, hvers
vegna þáttaskil urðu í verð-
bólgumálum okkar íslendinga á
árunum eftir 1971. Kenningarn-
ar erU að vísu æði margar. Oft
er því t.d. haldið fram, að
græðgi og ásókn í peninga hafi
skyndilega stóraukist við upp-
haf áttunda áratugsins eða þá,
að óbilgirni verkalýðsforust-
unnar hafi magnast um allan
helming.
Ég ætla að leyfa mér að líta
á verðbólguna frá öðrum bæj-
ardyrum og leggja meiri á-
herslu á eftirspurnarhlið vinnu-
FV 4 1978
27