Frjáls verslun - 01.08.1988, Síða 11

komið í þeirra hlut af góðærinu og
hvort þeim hafi tekist að byggja sig
upp við þau hagstæðu ytri skilyrði
sem lýst er hér að framan? Menn
skyldu ætla að svo væri en annað
kemur í ljós þegar staðreyndir máls-
ins eru skoðaðar.
Greinilegt er að hlutdeild fyrirtækj-
anna í þjóðarkökunni hefur minnkað á
allra síðustu árum. Svonefndur verg-
ur rekstrarafgangur — sem er mæli-
kvarði á það sem fellur í hlut atvinnu-
rekstrar af þjóðartekjum — var
40.1% árið 1984 en verður líklega
ekki nema 27% í ár eins og sjá má á
efstu myndinni í dálkinum um stöðu
fyrirtækjanna. Vergur rekstraraf-
gangur skiptist í femt: Afskriftir,
vexti af lánsfé, vinnuframlag sjálf-
stæðra atvinnurekenda og hreinan
hagnað eða ávöxtun eigin fjár. Lengst
af hefur vergur rekstrarafgangur —
þ.e.a.s. hlutur fyrirtækjanna í þjóðar-
kökunni — verið á bilinu 30-40%.
Þetta hlutfall var með því hæsta árið
1984 þannig að myndin gefur ekki
alveg rétta mynd af þróuninni yfir
lengri tíma en hún sýnir glöggt hve
umskiptin hafa verið snögg og mikil á
fáum árum fyrirtækjunum í óhag.
Staðreyndin er samt sú að hlutdeild
fyrirtækja í þjóðarkökunni hefur
aldrei verið lægri í hagsögunni en ein-
mitt nú.
Ekki eru til nákvæmar upplýsingar
um eigið fé í íslenskum fyrirtækjum
en eitt er víst að það er alltof lítið og
miklu minna en þekkist í nálægum
löndum. Talið er að eigið fé hafi verið
að rýrna á þessu og síðasta ári vegna
taprekstrar. Þar sem nýjar upplýs-
ingar um eigið fé fyrirtækja vantar
verðum við að styðjast við vísbend-
ingar úr öðrum áttum. Veik eigin-
fjárstaða og reyndar slæm rekstrar-
staða fyrirtækja endurspeglast í
skuldum þeirra við bankakerfið. Á
skýringarmyndinni sést að ákveðinn
vendipunktur verður árið 1986. Tvö
árin þar á undan voru sjávarútvegs-
fyrirtæki að greiða niður skuldir sínar
við bankakerfið en skuldir fyrirtækja í
heild breyttust þó ekki mikið þar sem
iðnfyrirtæki voru að auka við skuldir
sínar. I ár stefnir í það að skuldir sjáv-
arútvegsfyrirtækja verði 27% hærri
en árið 1986 á föstu verðlagi talið og
heildarskuldir fyrirtækja verði 19%
hærri en þær voru fyrir tveimur ár-
um. Þessar tölur sýna að hluta aukin
umsvif en þó miklu fremur það að
fyrirtækin eru að fjármagna taprekst-
ur með lánsfé. Menn geta svo séð það
í hendi sér hvert það leiðir ef fyrirtæki
eru að fjármagna tap með lánum á
tímum hækkandi raunvaxta. Slíkt
verður ekki gert mörg ár í röð.
Oft er rætt um að eðlilegt sé að
eigið fé fyrirtækja sé um 25-30% af
eignum. í úttekt sem Þjóðhagsstofn-
un gerði árið 1985 á 74 fyrirtækjum í
sjávarútvegi kom í ljós að eigið fé
þeirra var að meðaltali 5.1%. Meðal-
talið er því langt undir því sem eðlilegt
má teljast og skýrir í raun hvers
11