Frjáls verslun - 01.08.1988, Qupperneq 15

Atvinnustarfsemin í landinu hefur ekki náð að byggja sig upp og treysta
undirstöðurnar í einu mesta góðæri sem komið hefur.
EYÐSLA UM EFNIFRAM
Af því sem að framan segir má vera
ljóst að vandi okkar nú er að mestu, ef
ekki öllu leyti, heimatilbúinn. Megin-
skýringin er ósköp einföld. íslending-
ar hafa eytt um efni fram, bæði heim-
ili, fyrirtæki og ekki síst ríkissjóður.
Ef við skoðum eyðslu þjóðarinnar
fyrst sjáum við að öll árin frá 1980, að
einu ári undanskildu, var halli á við-
skiptum okkar við útlönd. Þessi halli
var fjármagnaður með erlendum lán-
tökum og erlend lán jukust einnig árið
1986, eina árið sem viðskipti okkar
við útlönd voru í jafnvægi á þessum
áratug.
A síðustu fimm árum hefur ríkis-
sjóður aðeins einu sinni verið rekinn
með tekjuafgangi en það var árið
1984. Mestur var hallinn 1986 þegar
ríkissjóður keypti frið á vinnumarkað-
inum með ýmsurn aðgerðum meðal
annars með lækkun tolla á bifreiðum.
I ár stefnir í stórkostlegan halla ríkis-
sjóðs eitt árið enn. Ríkissjóður hefur
því magnað upp eyðslu og umframeft-
irspurn í landinu. Aðrir þættir ríkis-
umsvifanna hafa einnig ýtt undir
þenslu þótt ríkissjóður einn sé hér
sérstaklega nefndur til sögunnar.
AUKINN KOSTNAÐUR
Vaxandi kostnaður hefur reynst
fyrirtækjunum þungur í skauti. í
fyrsta lagi má nefna launakostnað.
Kaupmáttur atvinnutekna hefur auk-
ist miklu meira en sem nemur aukn-
ingu landsframleiðslunnar. Á árinu
1987 jókst kaupmáttur launatekna um
21% og er það mesta aukning kaup-
máttar sem mælst hefur á einu ári.
Vaxandi fjármagnskostnaður hefur
reynst flestum fyrirtækjum eríiður
þar sem þau eru allt of háð lánsfé
vegna veikrar eiginfjárstöðu. Þessi
mikli fjármagnskostnaður er afleiðing
af þenslunni. Ætla má að raunvextir
hafi tvöfaldast á milli áranna 1987 og
1988 ef tekið er mið af útlánum á
almennum óverðtryggðum skulda-
bréfum bankanna. Þá hafa raunvextir
á þessum bréfum breyst úr því að
vera neikvæðir um 14% árið 1983 í
það að vera jákvæðir um tæp 10%
fyrstu 9 mánuði 1988. Þessar vaxta-
tölur eru þó aðeins dæmi um þau
miklu umskipti sem orðið hafa. Raun-
verulegar vaxtagreiðslur fyrirtækj-
anna eru miklu hærri, a. m. k. þjón-
ustufyrirtækja, þar sem þau þurfa að
sætta sig við það að bankarnir kaupi af
þeim viðskiptavíxla sem bera mjög
háa raunvexti, eins og rækilega hefur
komið fram í fréttum að undafömu.
Allur atvinnurekstur á erfitt með að
standa undir slíkum raunvöxtum og
þeir einir nægja til þess að fyrirtæki
með veika undirstöðu rúlli.
RAUNGENGI
Síðast en ekki síst hefur hátt
raungengi krónunnar haft afgerandi
áhrif á afkomu fyrirtækja. Raungengi
krónunnar hefur verið að hækka frá
árinu 1986 og er það nú með því
hæsta sem verið hefur. Þegar raun-
gengi hækkar vex kaupmáttur okkar
gagnvart útlöndum en sá böggull fylg-
ir skammrifi að tekjur útflutningsfyr-
irtækja lækka á móti. Raungengið
hefur því stuðlað að því að ýta undir
eyðsluna um leið og það hefur dregið
máttinn úr fyrirtækjunum.
Hér að framan hefur verið reynt að
skýra hvers vegna góðærið hefur
ekki skilað af sér blómlegra atvinnulífi
en raun ber vitni. Megináhersla hefur
verið lögð á eyðsluna í þjóðfélaginu en
fleira kemur auðvitað til. Þar má
nefna ýmsar óvarkárar og rangar fjár-
festingar fyrirtækja, slælega stjórn
efnahagsmála um áraraðir og ýmsan
skipulagsvanda svonefndra undir-
stöðuatvinnuvega, sjávarútvegs og
landbúnaðar. Ekki er ætlunin að gera
lítið úr þessum þáttum en okkur er
nauðsyn að horfast í augu við góðærið
hefur á vissan hátt runnið okkur úr
greipum og við þurfum að draga af því
lærdóm.
15