Frjáls verslun - 01.04.1993, Blaðsíða 21

þar sem arðsemissjónarmið voru ekki
nægileg. Þetta er slæmur blettur á
stjórnmálaflokkunum. Enda snerist
umræðan hjá stjórnmálamönnunum
ekki um það hvort bjarga ætti Lands-
bankanum heldur um aðferðir við
kynningu á björguninni og því miður
voru umræður um tíma Kkt og leik-
sýning.
Efnislega hefði umræðan öll átt að
snúast um það að björgun skattborg-
ara á Landsbankanum sýndi að
það þyrfti að breyta kerfinu,
gera ríkisbankana báða að
hlutafélagabönkum og selja þá
einkaaðilum sem bæru ábyrgð
á rekstri þeirra. Koma bönkun-
um þannig úr ábyrgð skatt-
borgara.
Nokkrar umræður hafa orð-
ið í fjölmiðlum um að erfiðleikar
Landsbankans vegna tapaðara
útlána stafi af þeirri efnahags-
legu kreppu sem ísland og um-
heimurinn er í og þessir erfið-
leikar sýni betur en allt annað
nauðsyn þess fyrir atvinnulífið
að hafa sterka ríkisbanka með
öryggisneti skattborgara.
Ekki er nokkur vafi á því að
erfiðleikar Landsþankans
vegna tapaðra útlána stafa að
stórum hluta af erfiðleikum í
efnahagslífinu; endurspegli ástandið
þar. Fyrirtæki, sem skila ekki nægi-
legri arðsemi, eiga erfitt með að
greiða lánin til baka. Það eru hins veg-
ar vart rök fyrir nauðsyn þess að at-
vinnulífið þurfi að hafa sterka ríkis-
banka með öryggisneti skattborgara.
Mótrökin eru þau að ríkisáþyrgðir,
öryggisnet skattborgara, gera í eðli
sínu minni kröfur um arðsemi í at-
vinnulífinu og auka hættuna á röngum
fjárfestingum og að þeim sé kastað á
glæ. Þar með eykst hættan á efna-
hagslegri kreppu. Ríkisábyrgðir
stuðla því að efnahagslegum sam-
drætti þegar til lengdar lætur þar sem
þær byggja ekki nægilega upp arð-
bært atvinnulíf.
LÁNSTRAUST ERLENDIS
Ennfremur hefur því verið hampað
að ef ríkisábyrgðir og ríkisbankar
hverfi þá versni lánstraust þjóðarinn-
ar erlendis og lánin verði færri og
dýrari. Þetta er eflaust rétt til
skamms tíma litið. Erlendi bankinn
hefur þá ekki lengur öryggisnet
skattpíndra íslenskra skattborgara
undir sér heldur verður sjálfur að
gera kröfu um arðsemi hjá þeim sem
fá lánað.
Ætla má að erlendir bankar hugs-
uðu sig tvisvar um að lána til fiskeldis
á íslandi, loðdýraræktar, landbúnað-
ar og til sjávarútvegsfyrirtækja sem
eru með allt of stóran flota. Erlendir
bankar hugsa sig hins vegar ekki
tvisvar um að lána Landsbankanum fé
til að endurlána til þessarar starfsemi.
Þar hafa þeir tryggingu skattborgara
fyrir láninu. Þeir greiða lánið ef illa
fer.
Það er af hinu góða fyrir skatt-
greiðendur ef íslensk fyrirtæki fá
beint lánað hjá erlendum bönkum í
auknum mæli. Stórfyrirtæki hérlend-
is fá þegar lánað beint í erlendum
bönkum án ríkisábyrgðar. Ennfremur
er ekkert sem segir að sterkir einka-
bankar í heilbrigðu efnahagslífi sam-
keppninnar fái ekki til lengri tíma litið
erlend lán á svipuðum kjörum og rík-
isbankinn Landsbankinn fær núna.
Rök til viðbótar eru að það er mjög
hollt fyrir íslenska banka að fá meiri
samkeppni frá erlendum bönkum.
Að undanförnu hefur verið sagt að
ekki sé mikill munur á rekstri einka-
bankans íslandsbanka og ríkisbank-
anna tveggja, Landsbanka og Búnað-
arbanka. Bent hefur verið á að ís-
landsbanki þurfi að afskrifa mikið af
útlánum ekkert síður en ríkisbank-
amir. Augljóst er að íslandsbanki er
ekki búinn að losna við aukakílóin sem
fylgdi sameiningu bankanna fjögurra
sem hann var stofnaður upp úr fyrir
þremur árum.
MUNURINN Á EINKABANKA
OG RÍKISBANKA
Munurinn er þó sá að það eru eig-
endur íslandsbanka sem eru að
tapa fé en ekki skattborgarar.
Margir hluthafa í bankanum eru
enda reiðir og telja að bankan-
um sé ekki nægilega vel stjórn-
að og ekki dugi eingöngu að
vísa á slærnt árferði í efnahags-
lífinu. Hluthafarnir eiga þann
kost að skipta um bankaráð og
gera kröfu um bætt vinnu-
brögð. Skattborgarar eiga hins
vegar engan kost á að hafa áhrif
á vinnubrögð ríkisbankanna
vegna samtryggingakerfis
stjómmálaflokkanna. Nema þá
auðvitað með því að selja bank-
ana og kippa öryggisnetinu
undan.
Þegar rætt er um muninn á
rekstri einkabanka og ríkis-
banka felst hann fyrst og fremst
í ábyrgðinni. í einkabanka er
ábyrgð hluthafa og bankastjóra skýr.
Þeir geta ekki vísað henni á aðra.
Auðvitað væri fjarstæða að segja að
ekkert sé vel gert í ríkisbanka. Heim-
urinn er ekki svarthvítur. Á undan-
förnum árum hefur mátt sjá merki
þess að tekin hafa verið upp faglegri
vinnubrögð í útlánum Landsbanka.
Eins er það mat manna í viðskiptalíf-
inu að Búnaðarbankinn sé þokklega
vel rekinn banki og hafi fylgt strangari
vinnureglum en Landsbankinn, dreift
áhættunni meira og tapað minna af
útlánum. Hugsanlega hefur hann
verið undir minni þrýstingi frá stjórn-
málamönnum. Bankastjórar þar hafi
ekki verið með þingmenn jafnmikið í
símanum.
Þetta segir samt ekki allt um ár-
angur. Þegar talað er um árangur
verða menn að skilgreina við hvað sé
miðað. Hagnaður upp á til dæmis 100
milljónir segir ekkert til um það hvort
það sé góður árangur. Setja verður
hann í samhengi við veltu, arðsemi
Byggðastofnun og
Framkvæmdasjóður
Um 9,3 milljarðar til afskrifta útlána á tíma-
bilinu 1989-1992*
Framlag í afskriftarreikning útlána*
Byggðastofnun
Hlutafjárdeild úl 13e _
nðastofnunar ™
Byggðastofnunar
Atvinnutryggingar-
deild Byggðastofnunar
Framkvæmdasjóður
íslands
3.088,-
2.771,-
3.346,-
Samtals 9.341.-
' á verðiagi í apríl 1993
Byggðastofnun og Framkvæmdasjóður hafa lagt
yfir 9 milljarða til afskrifta útlána á síðustu ár-
21