Frjáls verslun - 01.03.1999, Síða 47

ENDURSKOÐUN
menn sé færður til þegar til hans er stofn-
að. Að vísu kemur einnig önnur regla við
sögu en hún gerir kröfu um að kostnaði sé
jafnað á móti tekjum; það má t.d. vera ljóst
að starfsmaður sem er hættur á engan þátt
í tekjumyndun fyrirtækis jafnvel þótt enn
sé verið að greiða honum laun. Kjarni
málsins er sá, að heildarlaun til starfs-
manna samanstanda af tvennu, þ.e. laun-
um sem greidd eru þegar til þeirra er unn-
ið á yfirstandandi ári og frestuðum launa-
greiðslum eða eftirlaunum sem fyrirtæki
eða stofnun þarf að greiða síðar. Hvort
tveggja verður að færa til gjalda og skuld-
ar í bókhaldi, þegar launarétturinn
ávinnst, en greiðslan sem íyrirtækið innir
af hendi eftir að starfsmaður lætur af störf-
um gengur til lækkunar á áður færðri
skuld. Ef greiðslan, þ.e. eftirlaunin, væri
færð til gjalda við greiðslu væri verið að
færa bókhald eftir greiðslugrunnsreglu en
hún er ekki viðurkennd sem góð reikn-
ingsskilavenja, enda tekst þá ekki með
réttum hætti að jafna saman gjöldum á
móti tekjum.
Bankastjórar Það er með vísan til þess-
ara reglna að færa verður beinar eftirlauna-
skuldbindingar sem fyrirtæki og stofnanir
kunna að hafa samþykkt að greiða. Líkleg-
ast var það fyrst hjá bankastjórum rikis-
bankanna að samið var um sérstakar eftir-
launagreiðslur sem livíldu á bönkunum
sjálfum, þ.e. enginn sérstakur lífeyrissjóð-
ur var myndaður. Síðar hafa ýmis fyrirtæki
gert samninga um eftirlaun til handa for-
ráðamönnum sínum. Það eru bankaráð og
stjórnir félaga sem hafa gert þessa samn-
inga. Hjá ríkisbönkum, eins og opinber-
lega hefur verið upplýst, fengu bankastjór-
ar rétt til eftirlauna sem ávannst á 12 árum
og komst í 90% af bankastjórakaupi, þ.e.
7,5% réttur ávannst fyrir hvert ár saman-
borið við 2% hjá venjulegum bankamönn-
um. Til skamms tíma voru reglurnar
þannig að bankastjóri sem var 58 ára þeg-
ar hann hóf störf hjá bankanum, fékk full
eftirlaun þegar 70 ára aldri var náð. Ef út-
borguð laun voru 700 þús. á mánuði á með-
an hann gegndi starfinu, þá voru launin í
raun og veru nærfellt helmingi hærri ef
hann náði 82 ára aldri og var þá ekki tekið
tillit til annarra eftirlaunaréttinda. A síð-
ustu árum hafa verið gerðar breytingar
sem dregið hafa úr þessum eflirlaunarétt-
indum bankastjóra. Samningar sem
stjórnir fyrirtækja hafa gert við forstjóra
eru af svipaðri gerð. Þó er sá munur á að
iðulega er forstjórinn sem stjórnarmaður
eða stjórnarformaður og aðaleigandi að
gera samning um laun við sjálfan sig.
Dómstólar neituðu Það er álitamál hvort
skuldbindingar af þessu tagi eigi að færa í
bókhald, þrátt fyrir regluna um að færa
skuli kostnað þegar til hans er stofnað.
HVAÐ VARÐ
UM 2 MILLJARÐA?
Hér skýtur óneitanlega skökku
við. Fyrst skuldin var greidd upp
var hún skráð á 8 milljarða
króna, en ef hún hefði ekki verið
greidd upp, þá hefði Landssim-
inn hf. sýnt 25% hærri skuld, 10
milljarða, í bókum sinum. Þetta
misræmi stenst ekki skoðun
reglna reikningshalds.
LÍFEYRISSAMNINGAR
VIÐ STARFSMENN
Það er meginregla við gerð
reikningsskila að kostnaður sé
tærður þegar til hans er stofnað,
hvort sem greiðsla hefur farið
fram eða ekki. Það er í raun
þessi regla sem krefst þess að
kostnaður af lífeyrissamningum
við starfsmenn sé færður þegar
til hans er slofnað.
EFTIRLAUN BANKASTJÓRA
Liklegast var það fyrst hjá
bankastjórum ríkisbankanna að
samið var um sérstakar eftir-
launagreiðslur sem hvildu á
bönkunum sjálfum, þ.e. enginn
sérstakur lífeyrissjóður var
myndaður.
AÐGÁT SKAL HÖFÐ
Af þessu má Ijóst vera að eftir-
launakostnaður stofnana eða fyr-
irtækja sem tekist hafa á hendur
þessa ábyrgð á lífeyrisgreiðslum
er miklu hærri en þeirra fyrir-
tækja sem eingöngu þurfa að
greiða mótframlag i lifeyrissjóð
starfsmanna.
Það sem þessu veldur er óvissan um, hvort
til greiðslunnar komi, því falli þessir aðilar
ffá, fyrr en forsendur tryggingastærðffæð-
ingsins gera ráð fyrir, er bókfærða skuldin
augljóslega oftalin. Það var líklegast með
hliðsjón af þessari óvissu sem dómstólar
landsins neituðu fyrirtækjum um frádrátt
vegna eftirlaunakjara forráðamanna fyrr
en við greiðslu eftirlaunanna, þó að sú nið-
urstaða dómstólana stríði að vísu gegn
reglunni um að færa skuli kostnað þegar til
hans er stofnað.
Þetta var annað tilvikið þar sem fyrir-
tæki og stofnanir geta haft eftirlaunaskuld-
bindingar. Hitt tilvikið laut að því, að þess-
ar aðilar kynnu að haía samþykkt að
ábyrgjast greiðslur úr réttindatengdum líf-
eyrissjóði. Nokkrir aðilar hafa gengist í
slíka ábyrgð, t.d. ríkissjóður vegna Lífeyr-
issjóðs starfsmanna ríkisins, bankar gagn-
vart lífeyrissjóði bankamanna og sveita-
sjóðir gagnvart lífeyrissjóðum starfs-
manna. Þá hafa einnig nokkur fyrirtæki
gert ámóta samninga, enda er þá yfirleitt
um sérlífeyrissjóði að ræða fyrir starfs-
menn viðkomandi fyrirtækis. Með sömu
rökum og áður verður að færa þennan líf-
eyriskostnað þegar hann fellur til hvort
sem greiðsla hefur farið fram eða ekki.
Tryggíngastærðfræðingar Til þess að
reikna út skuldbindingar fyrirtækja og
stolhana gagnvart lífeyrissjóðum, eða öllu
heldur sjóðfélögum, þarf tryggingastærð-
fræðingur að reikna út mismun á hreinni
eign lífeyrissjóðs til greiðslu lífeyris og
þeim greiðslum sem á eftir að inna af
hendi lil að greiða lífeyri til sjóðfélaga. í
þessu skyni þarf tryggingastærðfræðing-
urinn að gefa sér alls kyns forsendur, sum-
ar tryggingafræðilegar, eins og áætlaðan
lífaldur sjóðfélaga, en aðrar íjármálalegar,
eins og þá reiknivexti sem nota skal við
svokallaða núvirðisfærslu framtíðar-
greiðslna úr lífeyrissjóðnum. Sé því
þannig farið að núvirði útgreiðslna úr líf-
eyrissjóði sé hærra en hrein eign lífeyris-
sjóðsins, þ.e. þær eignir sem hann hefur til
ráðstöfunar, þá verður sá sem er ábyrgur
fyrir mismuninum að færa hann til skuldar
í bókhaldi sínu. í þessum tilvikum sam-
anstendur lífeyriskostnaður stofnunar eða
fyrirtækis af tvennu, þ.e. annars vegar af
mótíramlagi á móti iðgöldum starfsmanna
og hins vegar kostnaði vegna framtíðar-
greiðslna inn í lífeyrissjóðinn til þess að
hann geti staðið við greiðsluskuldbinding-
ar sínar. Þennan kostnað verður að færa
til gjalda í reikningsskil þegar hann fellur
47