Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 6

fyrsta kristna ríki
heims
„BLINDAÐUR af reyk, með tárvot notuð, áður en þau komust í þessa ðr-
augu sit ég, aldraður skrifari undir
leku þaki og skrifa upp handrit við
eldinn, sem kynntur er viði, keypt-
um fyrir þrjá silfurpeninga.........
Efni er senn á þrotum, blekið slæmt
.... og til matar ei annað en þurrt
brauð....“
Ætla mætti að þessi orð væri að finna
á spássíu íslenzks handrits, umikvörtun-
arorð einhvers munksins, er hann sat
við skriftir í afdöium íslenzkum, matar-
lítill og illa haldinn að öðrum lífsins
gæðum.
Svo er þó ekki — en sannarlega sýna
þessi orð, að varðveizla ritaðs orðs hef-
ur fyrr á öldum verið háð mikilli þraut-
seigju, hvort heldur var uppi á íslandi
í Atlantshafi miðju eða Armeniu austur,
þar sem þau voru skrifuð endur
fyrir löngu.
Armenar eru eins og íslendingar ákaf
lega stoltir af sínum forna bókmennta-
arfi. Þeir mega líka vel vera það, því
að ekki geta allar þjóðir státað af slík-
um listaverkum og menningarauðæfum,
sem getur að líta í Matenadaran, hand-
ritastofnun Armena í höfuðborginni
Erevan. Þar eru saman komin á einum
stað um það bil tíu þúsimd handrit og
fjögur þúsund handritabrot, sem mörg
ihöfðu víða ferðazt og til margs verið
uggu höfn, þar sem nú er farið um
þau kunnáttuhöridum og kærleika sér-
menntaðra manna.
Handritin armensku fjalla um ýmis
efni. Þeirra merkust eru ritin um sögu
og landafræði, en einnig eru þar dýr-
mæt rit um heimspeki, náttúruvísindi,
lög, stærðfræði, stjörnufræði, efna- og
lyfjafræði og loks bókmenntarit, — en
fram eftir öldum virðast Armenar hafa
lagt svo mikið kapp á að skrifa upp
gamlan fróðleik, innlendan sem erlend-
an og þýða erlend fræðirit, að sjálf-
síæð bókmenntasköpun hefur að nokkru
leyti orðið útundan.
Skreytingar armenskra handrita eru
margar fádæma fallegar og gefa glögga
vísbendingu um ýmsa þætti armensks
þjóðlífs á ýmsum tímum.
Þ
egar við þrír íslenzkir blaða-
menn vorum á ferð um So-
vétríkin sl. vor, var okkur boðið
að velja, hvort heldur við vildum heim-
sækja Armeniu eða Georgiu. Við fund-
um þá sem oftar, að sá á kvölina sem
á völina. Við höfðum heyrt margt
skemmtilegt af Georgiu og íbúum þess
sérstæða ríkis og hefðum helzt ekki vilj
'
■ r . ;'/'•¥£$

:•••.

Matenadaran, handritastofnun Armeniu, kennd við St. Mesrop Mashtotz, er
gerði armenska staízófið.
*.
i
.
.

MH

' p|| |
iiwm
ÍH : fmfí I

Dómkirkjan í Etchmiadzin.
að verða af því að kynnast þeim af eig-
in raun. En á hinni vogarskálinni var
Armenia, sem við einnig höfðum heyrt
svo vel af látið — Þar við bættist hin
óvenjulega staða landsins í mannkyns-
sögunni, og hin fornu og fögru handrit,
sem við vildum svo gjarna kynnast ögn
betur.
Við fórum fljúgandi til Erevan frá
Baku við Kaspíahafið, um það bil
klukkustundar ferð. Veður var bjart og
fagurt og ekki flogið í meiri hæð en
svo, að við sáum vel yfir og gátum
gert okkur allgóða grein fyrir larids-
laginu.
Sovét-Armenia, eða Hayastan, eins og
Armenar sjálfir nefna landið, er lítið
land, um 30.000 ferkílómetrar að flatar-
máli, fjalllendi sunnan í Kákasusfjöll-
um og íbúar eitthvað á þriðju milljón.
Landið er að mörgu leyti harðbýlt, land
eldfjalla og jarðskjálfta og á hæstu tind-
um fannhvítar snjóhettur árið um kring.
Um helmingur landsins liggur í og fyrir
ofan 2000 metra hæð og aðeins 3% af
flatarmálinu liggur neðan við 700 m hæð.
Sums staðar er þó veruleg gróðursæld
í djúpum dölum og skógi vöxnum hlíð-
um og ásum, sólheit sumrin eru þar
gjöful, en vetur harðir og langir.
f?
U # áttúra landsins og saga hafa
" átt mikinn þátt í að móta
íbúa Armeniu. Afdalir og fjalls-
hlíðar hafa löngum alið harðgera
bændur og bardagamenn, sem bitu frá
sér af hörku, þegar á hlut þeirra var
gert og sjálfstæði þeirra skert. Menn,
sem fremur hafa kosið að hugsa og
ráða sér sjálfir en láta öðrum það eftir
— enda þótt þeir hafi oft orðið að
þola yfirráð annarra ríkja. Armenar
eru sem sagt einstaklingshyggjumenn
hinir mestu, hertir öldum saman í orr-
ustueldum og átökum við nágranna-
þjóðirnar en hafa einnig lært að haga
seglum eftir vindi, þegar þeir telja sig
hafa af því hag.
Það landsvæði er nú heyrir Armeniu
til er aðeins smáskiki af þeim lendum,
er Armenar réðu á blómaskeiði ríkisins,
— áður en það varð heiminum ljóst, að
land þeirra var eitt af hinum mikilvægu
hliðum milli austurs og vesturs — og
þar af leiðandi dæmt átakasvæði í sam-
keppni ríkjanna um viðskiptamögu-
leika og völd.
Mestur hluti hinnar gömlu Armeniu
er í Tyrklandi, þótt þar sé nú orðið
fátt um armenska íbúa. Meðal annars er
í Tyrklandi hið sögufræga fjall Ararat
— en Armenar eigna sér það engu að
síður enda eru glampandi snjóhetturnar
á Ararat — og litla Ararat við hliðina —■
eitt hið fyrsta, sem vekur athygli manns
við komuna til Erevan.
Nú á Armenia hvergi land að sjó og
er því að verulegu leyti háð nágranna-
ríkjunum Georgiu og Azerbajan um út-
og innflutning. Það veldur þó engum
vandkvæðum, því að skipan þessara
mála er að flestu leyti ákveðin í Moskvu
en hvorki í Erevan, Tblisi eða Baku.
Saman mynda þessi þrjú ríki það, sem
kallast Transkákasía, og er samræmd
skipan samgöngumála, framleiðslu og
atvinnumála þeirra allra.
■ / ið komum til Erevan undir há-
t_/ degi og tóku þar á móti
okkur gestgjafarnir, formaður Blaða-
mannafélags Armeniu og blaðamaður
einn, sem síðan var leiðsögumaður okk-
ai þá daga, er við dvöldumst í borginni,
Þeir létu afgreiða skilrílki okk-
ar í skyndi og vísuðu okkur út
í bifreið formannsins, myndarlega bif-
reið á sovéz.ka vísu með gardínum fyrir
gluggum. Hann var greinilega mað-
ur glettinn og skemmtilegur, kunni
örlítið í ensku, ögn meira í frönsku en
bætti málakunnáttu sína upp með lát-
bragðsleik, svo að okkur gekk bærilega
að ræðast við án túlksins. Hann sagði
okkur frá helztu byggingum og minnis-
merkjum, sem við ókum framhjá — og
þegar við beygðum inn á eina aðalgötu
borgarinnar, nokkurra kílómetra breið-
götu, benti hann á stöpul er stóð uppi
30 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. desemher 4966