Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1984, Blaðsíða 25

Fjalla-Eyvindur og Halla samkvæmt sam-
tíma lýsingum sýslumanna. Hún: Dökk yfír-
litum, dimm í andliti, fattvaxin og „ógeðs-
leg“. Hann: Sídhærður og fagurhærður með
framstandandi neðri vör. Þjóðsagan um
handahlaupin virðist einber uppspuni. í bak-
sýn: Eyvindarkofaver. Rústin stendur þarna
við lindina, en Hofsjökull og Arnarfell hið
mikla að baki.
Teikning og vatnslitamynd eftir Erík
Smith.
Fjalla-Eyvindur og
Halla hafa orðið þjóð-
sagnapersónur og sögur
af þeim og leikrit Jó-
hanns Sigurjónssonar
hafa sýnt þau í róman-
tískum bjarma, sem án
efa er villandi. Bæði
vorn af unga aldri, þegar
þau lögðust ót, — Halla
grimmlynd, en Eyvindur
auðsveipur, og trúlega
hefur hún ráðið ferðinni.
Þau komust þrátt fyrir
allt betur af en margir
sem þá sultu heilu
hungri í byggðum, höfðu
stundum dágott bú og
alltaf höfðu þau eld utan
þeirra, sem þar eru merkjanleg, eru frá
hvoru tímabili um sig.
Þar er Eyvindarkofi í hraunsprungu
vestan við hverasvæðið og hefur kofinn
verið allstór og skipt með vegg og annar
hlutinn rúmir fjórir metrar á lengd en
ekki nema rúmur metri á breidd; öll hreysi
Eyvindar voru mjög mjó, yfirleitt ekki
nema á annan metra á breidd. Hinn hlut-
inn var um tveir metrar á lengd og einn á
breidd. Þá er og þarna í annarri sprungu
það sem haldið er að hafi verið fjárrétt, en
getur líka hafa verið hreysi. Austan við
Eyvindarkofa er Eyvindarhver, hlaðinn úr
hnullungum og í honum grjótbotn, sem
sjóðheitt vatn bullar uppum og suðu þau
Eyvindur og Halla sér mat í potti þessum.
Það ber öllum sögnum saman um, að
Eyvindur hafi verið hinn mesti völundur
og er það hið eina um atgervi það, sem
honum er eignað, sem styðst við heimildir,
bæði í lýsingum yfirvalda og minjum. Eft-
ir hann hafa fundist listilega riðnar tága-
körfur, vatnsheldar, og er ein slík á Þjóð-
minjasafni, en önnur á Byggðasafni Skag-
firðinga.
Á Hveravöllum hefur verið gnógt mat-
fanga, fyrir jafnfótfráan og laginn mann
og Eyvind. Hann sótti sér sauðfé á afréttir
Skagfirðinga, og snaraði fugla og gróf upp
hvannarætur og týndi fjallagrös, en þessi
dýrð stóð ekki lengi. Skagfirðingar flæmdu
þau hjón burtu og vestur á Arnarvatns-
heiði og þar varð mikið þjófa safn. Til
þeirra komu bæði Arnes og Abraham og
tveir aðrir þjófar og þarna við Reykjar-
vatn má greina mikil mannvirki, sem ör-
uggt er talið að séu verk Eyvindar, en öll
hans hreysi eru auðkennileg, segja fróðir
menn, sökum þess hagleiks, sem þau bera
vott um og ekki verður eignaður öðrum
útileguþjófum.
Rústin í Eyvindarkofaveri. Lækjarsprænan,
sem sprettur upp í forgrunni myndarinnar,
rennur undir tóftinni og lengst til hægri hefur
verið dálítið brunnhús, þar sem alltaf var
hægt að ni í vatn.
Það var enn blómlegra lífið á Arnar-
vatnsheiði en Hveravöllum. Auk hins
borgfirzka búpenings á heiðinni, var þar
gnógt fisks í vötnum og gæsa og rjúpna á
heiðum, en þau Eyvindur fengu ekki held-
ur þarna langan frið. Snorri prestur
Björnsson, sem þá var kominn á Húsafell,
á að hafa gengið fram í að flæma þau af
afréttarlöndum Borgfirðinga. Næst frétt;
um við af þeim hjónum austur undir Arn-
arfelli og þar eru þau búin að hreiðra vel
um sig, þegar ógæfan dynur á ný yfir þau
og fylgir nú hér nákvæm lýsing Brynjólfs
sýslumanns Sigurðssonar, sem gerði út
leiðangur til að fanga þau hjón, þegar
Árnesingar fóru að - kvarta um slæmar
heimtur. Þarna hafa þau Eyvindur goldið
þess sem oftari, að þeir Arnes og Abraham
voru setztir uppá þau og þá gerðist sauða-
þjófnaðurinn svo mikill að þess varð strax
vart. Brynjólfur sýslumaður stóð fyrir
leitinni og skrifaði eftirfarandi lýsingu:
„Anno 1762 þann lta octobris, sem var
föstudagur, fóru 33 karlmenn með 45
hesta frá Kallbak í Ytrahrepp uppá
fjöll að leita eftir mönnum, sem þar
höfðu sézt þann 7da septembris. Menn-
irnir voru úr Biskupstungunum 8,
Ytrahreppi 7, Austarahreppi 4, af
Skeiðum 3, úr Villingaholtshreppi 4,
Hraungerðishrepp 2, Sandvíkurhrepp 3
og úr Bæjarhrepp 3.
Þessir menn leituðu lta og 2an octo-
bris. Þann 3ja fundust tjaldstaðir þjóf-
anna og seinast þeirra híbýli, vestan til
við Arnarfell undir jöklunum, hér um
bil 3 þingmannaleiðir frá byggð. Þar
var grafinn- innan stór hóll, fallega
hlaðnir kampar að dyrum og hrísflaki í
þeim, fyrir innan kampana var hús
þvert um, tveggja faðma langt en vel
faðms breitt, grafið með páli og rekum.
Innan af þverhúsinu lágu nær 2ja fað-
ma löng göng upp í hólinn í kringlótt
eldhús, sem var 20 fet í kring. í eldhús-
inu voru lítil hlóð. Uppi yfir þeim
héngu 2 lundabaggar og magáll af
sauðum.
Húsin voru af viðarflökum og sauða-
gærum upp gerð og tyrfð, gærurnar
skaraðar sem hellu þak.
í fremra húsinu fundust tvær bækur,
nefnilega sumarpartur Gíslapostillu í
8vo og Jóns Arasonar passíuprédikanir,
tveir askar, tré diskur, skæri, mjólk-
urtrog, smiðjubelgur, smjör skemmt í
óbrúkuðum skinnstakk, 4 fjórðungar að
vikt, rifrildi af skinnbrók og þar í sam-
anrunnin vorull, 2 pör karlmannaskór
af nýju hrossskinni, 1 par kvenskór og >
1 par dito minni til lo á 11 vetra gamals
ungmennis af sauðaskinni, kven-
mannssvuntu slitur af grænu raski,
klæðiskventreyjugarmur, barns nær-
skyrtu ræfill af einskeftu, rauðir kven-
og aðrir barnssokka ræflar, gul prjóna-
peysaóttum látúnshnöppum, skjóða
með álftafiðri í, vorullar bandhnyklar,
2 snældusnúðar.
Utan húss var þar viðarköstur af rif-
hrísi, fullkomlega á 30 hesta, í honum
sauðakjöt, föll af 73% sauð talsins,
ganglimir af folaldi, sauðamör, nóg
klyf á fjóra hesta, ristlar á einn hest.
Sauðhöfuð voru þar hjá i bunka 75,
flest af gömlum sauðum, nokkur af
tvævetrum og þrevetrum, á hverjum
mörkin þekktust og áttu heima 22 á
Unnarholti, 9 á Kópsvatni, 18 á Tungu-
felli, 15 á Berghyl, 1 á Miðfelli, 2 á
Hólum, 2 á Seli, 3 á Skálholti, 1 á Auðs-
holti og 2 óviss.
Engan mann urðu leitarmenn varir við,
fóru þeir að leita spora og fundu þeir 5
hesta og tveggja manna ný spor upp á
Arnarfellsjökul, hver þeir röktu upp á
hájökul og vestur eftir honum, svo
lengi dagur hrökk. Fjúkmaldur og þoku
fengu þeir á jöklinum. Sneru þeir svo
til baka eftir sólarlag til híbýla þjóf-
anna.“
Halla er sem sagt ríðandi og barnið og
einn karlanna, en tveir hafa hlaupið með
og var annar Eyvindur, því að hann stanz-
aði annað veifið til að slöngva klaka-
stykkjum eftir leitar mönnum úr slöngvað,
en sú var ein íþrótt hans.
Þegar hyskið, Eyvindur, Halla, Arnes og
Abraham, hafði verið rekið úr Arnar-
fellsmúla og friðvænlegt virtist ekki syðra
flúðu þau vestur á Strandir og voru þar öll
tekin föst um páskaleytið 1763.
Hreysi Eyvindar og Höllu í Bjarnarfirði
nyrðri, er eitt hið ömurlegasta í útilegu-
sögu Eyvindar, hlaðinn langveggur en
klettur myndaði hinn vegginn og var
hreysið ekki nema um metri á breidd og
tveir á lengd. Þarna hafa þau lifað á sauð-
um, sel og fugli og stolnu fiskmeti frá sjáv-
arbændum.
Þau hjón eru nú í haldi og þó lauslegu
framá næsta vor að þau sleppa og koma
næst fram austur á landi og eru þar í
skjóli Hans Wiums sýslumanns og þar-
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 22. DESEMBER 1984 25