Morgunblaðið - 09.02.2001, Blaðsíða 39

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2001 39
HINN 16. september
1999 ákvað borgar-
stjórn Reykjavíkur að
hefja undirbúning að al-
mennri atkvæða-
greiðslu um framtíð
Reykjavíkurflugvallar.
Ástæða þess að ákveðið
var að hafa þennan
háttinn á er sú, að alla
tíð hafa verið mjög
skiptar skoðanir meðal
borgarbúa um ágæti
flugvallar í Vatnsmýri
en jafnframt er ljóst að
það getur ekki dregist
lengur að ákveða hvort
hann eigi að vera á
þessum stað í fyrirsjá-
anlegri framtíð eða ekki. Borgaryfir-
völdum ber skylda til að líta til fram-
tíðar og gera áætlun um þróun og
skipulag borgarinnar til næstu ára-
tuga. Slík áætlun verður ekki gerð af
neinu viti nema tekin sé afstaða til
þeirra 133 ha í miðju borgarlandsins
sem nú eru notaðir fyrir flugstarf-
semi. Í sjálfu sér hefðu borgaryfir-
völd getað tekið ákvörðun af eða á í
þessu máli án samstarfs við aðra en
samgönguyfirvöld. Af fenginni
reynslu er þó ljóst að það samstarf
hefði allt verið á forsendum sam-
gönguyfirvalda og sérfræði og hags-
munir flugsins gengið framar sér-
fræði og hagsmunum borgarsam-
félagsins. Það var því mat
borgaryfirvalda að nauðsynlegt væri
að færa valdið frá sérfræðingunum og
þrýstihópunum, sem alltof oft stjórna
stjórnmálamönnunum, og yfir til
borgarbúa sem eiga hvorki pólitískra
né persónulegra hagsmuna eða for-
tíðar að gæta í málinu.
Ráðherra og Reykvíkingar
Þessi ákvörðun hefur mælst misvel
fyrir og því meiri völd sem menn hafa
í samfélaginu þeim mun verr virðist
þeim líka hún. Samgönguráðherra er
einn þeirra sem hafa látið atkvæða-
greiðsluna mjög til sín taka í fjölmiðl-
um að undanförnu. Eins og endranær
þegar þau mál ber á góma hefur stífni
– jafnvel þvergirðingsháttur – ein-
kennt alla hans framgöngu. Hann
hefur einblínt á hagsmuni flugsins en
virðist algerlega fyrirmunað að horfa
á málið út frá framtíðarhagsmunum
Reykjavíkur. Í samræmi við þetta
hefur hann ákveðið að stilla Reykvík-
ingum upp andspænis afarkostum.
Hann leggur allt kapp á að flugvöllur
verði í Vatnsmýri í fyrirsjáanlegri
framtíð með því fyrirkomulagi sem
honum og flugmálayfirvöldum hentar
best. Vilji Reykvíkingar gera ein-
hverjar umtalsverðar breytingar á
því fyrirkomulagi er þeim sagt að þeir
verði að greiða fyrir þær með sínum
skattpeningum. Vilji Reykvíkingar
aftur á móti ekki leggja Vatnsmýrina
undir flugvallarrekstur í framtíðinni
þá komi af hans hálfu ekki til álita að
skoða neinn annan kost en Keflavík-
urflugvöll. Með þessum málflutningi
er ráðherrann að freista þess að hafa
áhrif á kjósendur í Reykjavík og
þvinga þá til fylgilags við óbreytt
ástand.
Gamlar þumalskrúfur
Það vekur óneitanlega athygli með
hvaða hætti ráðherrann nálgast flug-
vallarmálið. Er þar allt á sömu bókina
lært. Hann leggur annars vegar
áherslu á rétt flugmálayfirvalda, flug-
rekenda og landsbyggðar og hins
vegar á skyldur borgaryfirvalda og
Reykvíkinga. Lítil sem engin tilraun
er gerð til að sannfæra Reykvíkinga
um ágæti flugreksturs í Vatnsmýr-
inni eða að sú staðsetning flugvallar
þjóni hagsmunum þeirra í bráð og
lengd. Ráðherrann virðist einfaldlega
ekki horfast í augu við þá staðreynd
að flugvallarmálið er nú í höndum
borgarbúa og það er við þá sem hann
þarf að eiga orðastað og það er þeirra
dómgreind sem hann –
eins og aðrir – verður að
treysta. Ráðherrann
þarf að gera sér grein
fyrir því að í þessu máli
eru þær þumalskrúfur,
sem stundum hafa
reynst notadrjúgar á
stjórnmálamenn, úrelt
þing. Hann verður líka
að átta sig á því að málið
er þverpólitískt svo nú
dugar heldur ekki sú
gamaldags aðferð
stjórnmálabaráttunnar
að stimpla andmælend-
ur annaðhvort sem póli-
tíska fjandmenn eða
handbendi pólitískra
andstæðinga. Því fyrr sem ráð-
herrann áttar sig á þessu, þeim mun
líklegra er að við fáum málefnalega
umræðu um framtíðarhagsmuni flugs
og byggðar í Reykjavík.
Skipulagsmál flugvallarins
En ráðherrann kýs að verja kröft-
um sínum í að skattyrðast við borg-
aryfirvöld. Fram hefur komið, m.a. á
heimasíðu hans 4. feb., og í viðtölum í
Mbl., á Stöð 2 og í Kastljósi 6. feb. að
ráðherrann telur sig leiksopp borg-
aryfirvalda í þessu máli. Flugmálayf-
irvöld séu að vinna að endurbótum á
flugvellinum í Vatnsmýri í góðri trú
og í samræmi við aðalskipulag frá
1997, deiliskipulag frá 1999 og ,,sam-
komulag við borgarstjóra“ frá því í
júní 1999. Um þetta er eftirfarandi að
segja: Í fyrsta lagi nær ákvörðun að-
alskipulagsins varðandi flugvallar-
rekstur í Vatnsmýri ekki nema til árs-
ins 2016 og borgaryfirvöld hafa aldrei
gefið nein fyrirheit um framtíðina í
því efni. Ólíkt því sem gerist um aðra
atvinnustarfsemi í borginni er enginn
lóðaleigusamningur í gildi um þá 80
ha lands sem borgin á og eru undir
flugvellinum og ríkið hefur aldrei
greitt leigu af því landi. Í öðru lagi var
samþykkt deiliskipulag af flugvallar-
svæðinu á árinu 1986 og flugmálayfir-
völd hafa allar götur síðan haft fullan
og óskoraðan rétt til að ráðast í fram-
kvæmdir í samræmi við gildandi
skipulag. Samgönguráðherrar og Al-
þingi settu hins vegar aðra flugvelli í
forgang og Reykjavíkurflugvöllur
fékk óáreittur að verða sú óprýði í
borgarlandinu sem hann er.
Í þriðja lagi var loksins ákveðið ár-
ið 1996 að fara í löngu tímabært við-
hald á flugvellinum. Í tengslum við þá
ákvörðun óskuðu flugmálayfirvöld
eftir endurskoðun á deiliskipulaginu
og við þær aðstæður freistuðu borg-
aryfirvöld þess að ná fram eins mikl-
um úrbótum fyrir byggðina í borginni
og kostur var. Sá róður var hins vegar
þungur enda virðist það vera stefna
flugmálayfirvalda að standa á sínu
jafnvel lengur en stætt er. Með harð-
fylgi fékkst það þó fram að norðaust-
ur-suðvestur-brautin yrði lögð niður
á næstu árum og flugvöllurinn þá rek-
inn með tveimur brautum en ekki
þremur eins og nú er.
Samkomulag mitt við ráðherra
Á þessum tíma setti ég það sem
skilyrði fyrir samþykkt deiliskipu-
lagsins að dregið yrði úr umhverfis-
áhrifum flugumferðarinnar, annars
vegar með hertum flugumferðar-
reglum, og hins vegar með því að
flytja allar snertilendingar í æfinga-
og kennsluflugi á nýjan flugvöll í ná-
grenni borgarinnar. Sá flugvöllur
yrði hannaður með það í huga að
hægt væri að þróa hann til víðtækari
nota fyrir t.d. æfinga-, kennslu- og
einkaflug. Það skal fúslega viður-
kennt að ég reyndi að ná lengra og fá
ráðherra til að fallast á að skoða al-
mannaflug líka í þessu sambandi. Átti
ég um þetta fundi, bæði með fyrrver-
andi og núverandi samgönguráð-
herra – en án árangurs. Það er því
ómaklegt – ég vil næstum segja ósvíf-
ið – af samgönguráðherra að láta að
því liggja að ég hafi gert við hann eitt-
hvert samkomulag um framkvæmdir
á Reykjavíkurflugvelli. Sameiginlega
gengum við frá bókun sem er alveg
skýr hvað það varðar að Reykjavík-
urborg skuldbatt sig til að samþykkja
breytingar á deiliskipulagi flugvallar-
ins ,,í samræmi við markaða stefnu í
Aðalskipulagi Reykjavíkur 1996–
2016 þar sem kveðið er á um að
Reykjavíkurflugvöllur skuli vera mið-
stöð innanlandsflugs á skipulagstíma-
bilinu“. Ráðherrann skuldbatt sig aft-
ur á móti til að gera það að tillögu
sinni að í flugmálaáætlun fyrir árin
2000–2003 yrði gert ráð fyrir því að
snertilendingar flyttust á flugvöll í
nágrenni borgarinnar. Það hefur leg-
ið fyrir lengi að það væri enginn áhugi
fyrir því hjá samgönguyfirvöldum að
skoða aðra kosti fyrir flugrekstur á
höfuðborgarsvæðinu en núverandi
flugvöll í Vatnsmýri. Sú vinna varð
því að fara fram á vegum annarra og
jafnvel í þeirra óþökk. Nú liggja fyrir
úttektir, m.a. frá erlendum sérfræð-
ingum sem unnu fyrir samvinnunefnd
um svæðisskipulag á höfuðborgar-
svæðinu, sem leiða í ljós að það er
fleiri kosta völ. Það eru fleiri flugvall-
arstæði til en Vatnsmýrin og þó að
það kunni að vera á þeim einhverjir
annmarkar eru engar málefnalegar
forsendur á þessu stigi til að afskrifa
þessa staði. Í þessu sambandi ættu
menn líka að hafa í huga að það eru
margvíslegir annmarkar á flugrekstri
í Vatnsmýri og væntanlega dytti eng-
um óvitlausum manni í hug að setja
niður nýjan flugvöll við þær aðstæður
sem þar eru.
Viðhorf til lýðræðis
Í þessari grein hef ég ekki fjallað
efnislega um áhrif og afleiðingar mis-
munandi nýtingar Vatnsmýrar fyrir
framtíð flugs og byggðar. Það bíður
betri tíma. Ég hef einskorðað mig við
að rekja aðdraganda þess að Reyk-
víkingar standa nú andspænis því að
greiða atkvæði um framtíð Vatns-
mýrarinnar. Með atkvæðagreiðslunni
er brotið í blað í íslenskri stjórnmála-
sögu og ég er sannfærð um að með
henni mun þeirri lýðræðiskröfu
aukast ásmegin að í mikilvægum
samfélagsmálum fái þjóðin sjálf að
móta sér framtíð en þurfi ekki nauð-
synlega að lúta forræði stjórnmála-
flokkanna. Í grein eftir Jiri Pehe,
fyrrverandi stjórnmálaráðgjafa Václ-
avs Havels, sem birtist í Mbl. hinn 12.
janúar er athyglisverð umfjöllun um
mismunandi viðhorf til lýðræðisins.
Hann bendir m.a. á að það sé ríkjandi
hugmynd að líta á stjórnmálaflokk-
ana sem meginstoð lýðræðisins og
ekki sé þörf á afskiptum annarra
samtaka af stjórnmálum. Lýðræðis-
hugmynd Václavs Havels er hins veg-
ar sú að það þurfa að vera til öflug
borgaraleg samtök sem veita stjórn-
málaflokkunum aðhald og koma í veg
fyrir að þeir taki sér drottnunarvald.
Það er mín skoðun að það sé rík þörf
fyrir slík samtök hér á landi, enda er
pólitísk valdþjöppun óvíða jafnmikil.
Vonandi tekst slíkum samtökum að
hafa forystu í þeirri umræðu sem
mun fara fram um flugvöllinn á kom-
andi vikum og koma í veg fyrir að þeir
einstaklingar sem láta málið til sín
taka verði reknir ofan í hefðbundnar
pólitískar skotgrafir.
RÁÐHERRANN OG
FLUGVÖLLURINN
Með atkvæðagreiðsl-
unni, segir Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir, er
brotið blað í íslenskri
stjórnmálasögu.
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
Höfundur er borgarstjóri í
Reykjavík.
Á SÍÐUSTU misser-
um hefur umræða um
stjórnmál færst tölu-
vert mikið út á Netið og
flestar ungliðahreyfing-
ar stjórnmálaflokkanna
reka vefrit. Frelsi.is,
Maddaman og Vef-
Þjóðviljinn (andriki.is),
sem er óháður stjórn-
málaflokkum, eru með
eldri vefritum og birta
daglega pistla um ýmis
mál. Skrifin á þessum
síðum eru oft óbeisluð
og menn segja þar það
sem hug þeirra stendur
næst hverju sinni.
Nokkur vefrit hafa
einnig bein eða óbein tengsl við Sam-
fylkinguna. Þegar maður skimar um
þau kemur í ljós að Samfylkingin er
rúin öllu trausti eigin flokksmanna.
Framtíðin virðist ekki björt þar sem
unga fólkið virðist ekki hafa nokkra
trú á flokknum.
Ungur jafnaðarmaður lýsir flokki
sínum mjög vel í pistli 1. febrúar sl. í
vefritinu Skoðun:
„Að mínu mati er veik staða Sam-
fylkingarinnar til komin vegna algers
skorts á heildstæðri hugmyndafræði.
Þessi skortur á hugmyndafræði veld-
ur því að það skortir alvarlega sam-
ræmi og samkvæmni í málflutningi
hreyfingarinnar. Málflutningur Sam-
fylkingarinnar einkennist helst af ör-
væntingarfullum tilraunum til að
koma höggum á ríkisstjórnina og allt
er látið vaða í þeirri von að eitthvað
hitti í mark.“
Í pistli 30. janúar sl. á Kreml.is
(sem m.a. nokkrir ungir jafnaðar-
menn og fyrrverandi þingmaður
Samfylkingarinnar standa að), „Úlfa-
kreppa Samfylkingarinnar“, er bent á
að fylgi Samfylkingarinnar hefur
hrunið „hraðar en gengi deCODE á
NASDAQ og mælist nú 16,5% en var
rúmlega 27% í síðustu könnun.“
Pistlahöfundur reynir að rekja ástæð-
ur þessarar ógæfu og segir:
„Það er Samfylkingin sem hefur
farið flokka fremst í að blása út yf-
irvofandi efnahagskreppu og koma
þeirri firru inn hjá almenningi að
stjórnvöld séu almennt séð allan dag-
inn að finna leiðir til að níðast á börn-
um, unglingum, nemendum, barna-
fólki, öldruðum, geðsjúkum,
öryrkjum og svo framvegis. Og nú
fær hún þetta allt saman í hausinn,
því það treystir enginn þessum loðna,
afkáralega og stefnulausa miðju-
moðsflokki þar sem hver höndin er
upp á móti annarri.“
Öllum spjótum er augljóslega beint
að Össuri Skarphéðinssyni enda er
það Össur sem hefur „toppað vitleys-
una“ með því að líkja Samfylkingunni
við sósíalistana í Frakklandi og skil-
greint Sjálfstæðisflokkinn sem höfuð-
andstæðing sinn sem pistlahöfundur
segir réttilega „algjörlega merking-
arlaust og gjörsamlega úr takti við
tímans þunga nið.“
Örvæntingin í herbúðunum virðist
nú orðin svo mikil að jafnvel formenn
í aðildarfélögum Samfylkingarinnar
eru farnir að íhuga flutning í Vinstri
hreyfinguna – grænt framboð. For-
maður Ungra jafnaðarmanna (UJ) í
norðausturkjördæmi kemst svo að
orði á vef UJ, Pólitík.is, 3. febrúar sl.:
„Þar sem ég er mikill tækifæris-
sinni og upptekinn af eigin rassi fór
ég að íhuga væntanlega inngöngu
mína yfir í Vinstri hreyfinguna nú um
helgina en sá eftir vandlega umhugs-
un að VG eru ekki alveg tilbúnir fyrir
mig enn.“
Ekki enn, segir ungi formaðurinn
og nefnir tíu ástæður fyrir því að VG
eru ekki nógu góðir en bætir við að
„ef Vinstri-grænir halda áfram að
bæta við sig fylgi er ég tilbúinn að
henda þessum 10 áðurnefndum
ástæðum út í hafsauga.“
Ekki mikil heilindi eða hugsjón þar
á ferð. Gagnrýni UJ á eigin forystu
hefur verið afar óvægin og ómálefna-
leg. Forseti lýðveldisins, dr. Ólafur
Ragnar Grímsson, var nýlega upp-
nefndur „Óli grís“ á vef
UJ á dögunum og fyrr-
um formanni Alþýðu-
flokksins og stofnanda
Samfylkingarinnar,
sem brátt hverfur úr
pólitík eftir áratuga
starf, var líkt við Hómer
Simpson. Ekki falleg
kveðjugjöf það. Einna
illkvittnast var þó þegar
þeir reyndu nýlega að
gera lítið úr formanni
eigin þingflokks, þar
sem konan hafði gleymt
að uppfæra heimasíðu
sína eftir að embætti
talsmanns flokksins var
lagt af. Í haust mátti á
Vefnum lesa hvassar skeytasending-
ar á forystuna:
„Ef til vill þarf bara ný andlit í for-
ystu flokksins, því að mín tilfinning er
sú að fólk taki ekki nýju stefnuna og
nýja flokkinn trúanleg fyrr en öll
gömlu andlitin fara.“
Nýlega hafa þeir einnig tekið upp á
því að hæðast að eigin fólki með oflofi
sem er varla hægt að túlka annað en
háð, ekki síst í ljósi síðustu skoðana-
kannana og skoðana flokksbræðra
sem hér hefur verið vitnað til. Vara-
formaður Ungra jafnaðarmanna og
ritstjóri vefs þeirra kemst svo að orði
í pistli 1. febrúar sl.:
„Samfylkingin er hægt og bítandi
farin að temja sér málflutning ábyrgs
stjórnmálaflokks. Samfylking er farin
líta á efnahagsmálin sem alvörumál
þar sem hlutirnir þurfa að stemma.
[…] Loksins eru þingmenn Samfylk-
ingarinnar farnir að tala einni röddu
og hafa fylkt sér bak við hið breiða
bak formannsins. Dr. Össur Skarp-
héðinsson er smátt og smátt að festa
sig í sessi sem formaður stórs stjórn-
málaflokks. Hann hefur alla burði til
þess að geta aflað sér mikils persónu-
fylgis.“
Frægt er orðið þegar fyrrverandi
aðstoðarmaður Össurar Skarphéðins-
sonar kallaði hann „mesta vindhana
íslenskra stjórnmála.“ Vindhana-
kenningin ætlar seint að gleymast og
í ritstjórnargrein á vef UJ 2. febrúar
sl. er vindhaninn sagður best geymd-
ur á húsþökum:
„Þeir eru alls ekki hrokafullir þó
svo þeir séu settir á topp húsa. Þeir
geta nefnilega ekki sinnt hlutverki
sínu ef þeir eru ekki hæfilega hátt
settir. Vindhanar eru einkar falleg
gjöf og fara vel á sumarhúsum.“
Það eru ekki aðeins ungliðarnir í
Samfylkingunni sem hafa augljóslega
enga trú á eigin stjórnmálaflokki.
Einn þingmanna Samfylkingarinnar
komst svo að orði í ágætum þætti Eg-
ils Helgasonar á Skjá einum, Silfri
Egils, 4. febrúar sl. þegar hann var
spurður að því af hverju Sjálfstæð-
isflokkurinn (meintur höfuðandstæð-
ingur Samfylkingarinnar að mati
Össurar og félaga) væri svona stór:
„Vegna þess að hann hefur ekki átt
nógu verðuga andstæðinga.“ Þar höf-
um við það. Er það nokkur furða að
kjósendur treysti ekki Samfylking-
unni þegar flokksmenn og ungliða-
hreyfing hennar hafa jafnlitla trú á
eigin fólki og raun ber vitni?
Samfylkingin
rúin öllu trausti
Magnús Þór
Gylfason
Höfundur er pistlahöfundur
á Frelsi.is.
Samfylkingin
Er það nokkur furða að
kjósendur treysti ekki
Samfylkingunni, spyr
Magnús Þór Gylfason,
þegar flokksmenn og
ungliðahreyfing hennar
hafa jafnlitla trú á eigin
fólki og raun ber vitni?
UMRÆÐAN