Morgunblaðið - 01.03.2001, Blaðsíða 34

LISTIR
34 FIMMTUDAGUR 1. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Á DVERGVÖXNUM bókamark-
aði Íslendinga fer ekki mikið fyrir
frumsömdum handbókum. Þær út-
heimta meiri vinnu en flestar aðrar
bækur og eru oftast of dýrar í fram-
leiðslu fyrir smáupplög á við 2–4.000
eintök. Vilji maður lesa um fagtengd
efni á frumsamdri íslenzku, er því um
fjarska fátt að velja á milli kennslu-
bóka og rándýrra viðhafnarútgáfna.
Þessi breiða gjá stendur nú nánast
ófyllt, ef frá eru tekin tízkubundin
málefnasvið sem ná einhverri sölu,
eins og heilsurækt og „lífsstíll“ síð-
ustu ára.
Áður fyrr fylltu danskar handbæk-
ur þetta skarð. Einkum og sér í lagi
frá Politikens Forlag, einhverri blóm-
legustu handbókaútgáfu á Norður-
löndum, er gaf út hundruð verka um
flest milli himins og jarðar. Lengst af
í sama litla broti, 12 x 17 sm. En litlu
þrírendu bækurnar áttu eftir að
hverfa sömu leið úr hillum bóksala og
dönsku alþýðukómedíurnar af tjöld-
um kvikmyndahúsanna upp úr 8. ára-
tug, þegar dönskukunnáttu hrakaði
stórum og enskan sótti á með aðstoð
margeflds arftaka Kanasjónvarpsins
ofan úr gervihnöttum.
Síðast af hólmi hopaði flaggskipið,
árbókin Hvem Hvad Hvor, sem út
hefur komið allar götur síðan 1933 og
kemur enn. Afkomendum annálarit-
ara söguþjóðarinnar fornu hefur hins
vegar ekki tekizt að halda úti sam-
bærilegu framhaldsverki lengur en
2–3 ár í senn; síðast og merkast með
Íslenzk samtíð. Til óbætanlegs tjóns
fyrir víðsýna almenna umræðu og þar
með lýðræði.
Nú eru erlendar handbækur að-
eins fáanlegar á ensku. Ætli það
flokkist ekki undir alþjóðavæðingu.
Við heyrum og sjáum æ oftar sopið af
því seyðinu í fjölmiðlum: estrogen,
kóbalt, Styria, Pómeranía, Handel
(án tvípunkts), Ottómanar, Ganym-
ed...
En tilefni þessa var ekki enskulap
og enskuskotin málhugsun, heldur
Politikens Operafører, sem út kom í
3. útgáfu skömmu fyrir síðustu jól.
Það þarf að ofansögðu varla að taka
fram, að bókin fæst ekki í hérlendum
bókaverzlunum, ef marka má laus-
lega símkönnun undirritaðs.
Höfundur er enginn annar en fyrr-
um góðkunningi íslenzkra sjónvarps-
áhorfenda, Mogens Wenzel Andr-
easen, hinn málglaði og margfróði
forkólfur danska landsliðsins í nor-
rænu sjónvarpsspurningakeppninni
Kontrapunkt um sígilda tónlist, sem
húsum reið í Ríkissjónvarpinu annað
hvert ár frá 1990 til 1998. Færri
kunna að vita, að Andreasen sótti Ís-
land heim sumarið 1994 og flutti hér
nokkra tónlistarfyrirlestra á höfuð-
borgarsvæðinu, Ísafirði og Akureyri.
Wenzel Andreasen er tónmenning-
armiðlari af guðs náð, enda lengi ver-
ið viðloðandi Politiken-útgáfuna.
Fyrst sem ritstjóri alþýðulagasafns-
ins Lystige Viser, síðar m.a. sem höf-
undur vinsælla handbóka á við De
store Tenorer og hinnar frábæru litlu
bókar um Mozart (1992). Áður fyrr
var hann ötull útvarpsþáttargerðar-
maður, stýrði síðar bókaforlagi, auk
þess sem hann veitti dönsku fagur-
tónlistarplötuútgáfunni Da Capo for-
stöðu nokkur ár og notaði tækifærið
til að draga fjölda danskra sinfónista
frá „hljómkviðusprengjuskeiðinu“
mikla um og eftir 1900 úr óverðskuld-
aðri gleymsku.
Óperuhandbókin nýtur ekki síður
góðs af kristalstærri og gagnyrtri
framsetningu höfundar en téðir sjón-
varpsáhorfendur fengu að kynnast í
heyranda hljóði, þar sem víða er
grunnt á frísklegri gamansemi. Í
fáum orðum sagt er því allur textafrá-
gangur í beztu höndum.
Bókin verður að teljast víðtæk. Óp-
eruhöfundar eru 106 og óperur
hvorki færri né fleiri en 220, allt frá
Monteverdi til Poul Ruders. Þó að
einstaka nýleg nútímaverk mætti tína
til sem orðið hafa út undan, t.d. Gaw-
ain Birtwistles, Sporvagninn girnd
Previns eða Pöddulíf Kalevi Ahos, má
segja, að bókin nái yfir flest sem óp-
erufíklar eru líklegir til að kynnast af
sviði eða hljómplötum nú á dögum.
Í 3. útgáfu bættust við 34 nýir höf-
undar, eldri og yngri, þar af 24 frá
Norðurlöndum. Meðal þess sem haft
var í huga við stækkunina var sá grúi
„hægindastólsópera“ sem út hefur
komið á hljómdiskum síðustu ár og
gerir sig ljómandi vel sem tónlistar-
upplifun í heimahúsum, þó að mis-
vænlegur sé til sviðsuppfærslu, eins
og menn kannast t.d. við af mörgum
barokkóperum Händels. Annars eru
mestu þungaviktarar sem vænta má
Britten (7 óperur), Mozart (9), Pucc-
ini (9), R. Strauss (10), Verdi (14) og
Wagner (11).
Uppsetning efnis er til fyrirmynd-
ar. Eftir óvenjuhnitmiðaðan formála
er reifuð saga óperunnar á 18 síðum,
með fróðlegum „box“-uppsettum út-
úrdúrum um sumpart viðkvæm fyr-
irbrigði eins og geldingasöngvara og
„Háa c-ið“. Síðan er gengið á stafrófs-
röð höfunda.
Nefnd önnur höfuðverk þeirra,
meginupplýsingar um viðkomandi
óperu eins og líbrettóhöfund, frum-
uppfærslu, persónur, tíma- og stað-
arsvið. Síðan er atburðarás lýst í
megindráttum. Innan um er fjöldi
aukaboxa um hverskonar fróðleik
(„Bel Canto“, „Libretto“, „Óperu-
hús“, „Gleymd handrit“, o.s.frv.), auk
bráðskondinna anekdóta eða
skrýtlna úr oft fjölskrúðugu lífi höf-
unda. Þá eru einstaka tóndæmabrot á
nótum úr helztu aríum. Loks er stutt
greinargerð um eðli og afdrif viðkom-
andi verks, og tilteknar auðfáanleg-
ustu hljómplötuútgáfur.
En þar með er ekki allt sagt. Eins
og góðri handbók sæmir, er aftast
líka yfirlit yfir feril helztu stjórnenda
og söngvara, orðaskýringasafn og –
þarf að nefna það? – nafnaregístur í
stafrófsröð. Að ógleymdum fjölda
mynda í svarthvítu og litum, í hæfi-
legu jafnvægi við auðlesinn textann.
Það kunna að vera til stærri óperu-
yfirlitsrit á boðstólum í hérlendum
bókaverzlunum. En allt er núorðið
eftir brezka eða bandaríska höfunda.
Ef menn kunna aftur á móti að meta
hið norræna sjónarhorn, að ekki sé
talað um fádæma gagnorða framsetn-
ingu og hagnýtan frágang yfirleitt, þá
þarf ekki að spyrja hvað ætti að hafa
vinninginn.
Hið norræna
óperu-
sjónarhorn
BÆKUR
T ó n l i s t
Mogens Wenzel Andreasen:
Politikens Operafører, 3. útgáfa.
Politikens Forlag, Kaupmanna-
höfn 2000. 488 síður. Verð í
Danmörku: 369 DKr.
POLITIKENS
OPERAFØRER
Ríkarður Ö. Pálsson
KANNSKI er það einkenni þess að
tilheyra smáþjóð þegar hjartað tekur
smákipp við það að lesa í erlendri
pressu lofsamlega um-
fjöllun um afrek Ís-
lendinga. „Strákarnir
okkar og stelpurnar“ í
Sinfóníunni hafa feng-
ið svo jákvæð ummæli
í erlendum tónlistar-
tímaritum undanfarin
ár að við liggur að
maður gangi að því
vísu að þau séu lofuð í
hástert í hvert sinn.
Útgáfuröð Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands
og Petri Sakari, fyrr-
verandi aðalstjórn-
anda hennar, á hljóm-
sveitarverkum
Sibeliusar fyrir Naxos
hefur fengið afar jákvæða dóma og
hún borin saman við flutning þekkt-
ustu hljómsveita og hljómsveitar-
stjóra. Sá diskur sem kom síðast út er
sá næstsíðasti í röðinni og inniheldur
hann Sinfóníur nr. 6 og 7 auk svítu nr.
2 úr Ofviðrinu. Í BBC Music Magaz-
ine (nóv. 2000) fær diskurinn fimm
stjörnur (fullt hús) fyrir hljóðfæraleik
og túlkun og fjórar stjörnur fyrir
upptöku. Gagnrýnandi tímaritsins
Gramophone fór einnig mjög lof-
samlegum orðum um diskinn síð-
astliðið haust í tölublaðinu sem kallast
„Awards 2000 Issue“. Auk þess var
diskurinn einn af tíu bestu diskum
þess mánaðar að mati ritstjóra
tímaritsins. Í nýútkomnu tölublaði
Gramophone (feb. 2001) er aftur
minnst á disk SÍ í grein um Sjöttu
sinfóníu Sibeliusar og segir höfund-
urinn að hann vinni geysimikið á við
frekari kynni. Með sjöttu (1923) og
sjöundu sinfóníunni (1924) var Sibel-
ius að nálgast endi sköpunarferils
síns. Álitið er að áttundu sinfóníunni
hafi hann lokið árið 1929 en hún leit
því miður aldrei dagsins ljós. Frá
þessum síðustu árum eru einnig leik-
hústónlistin við leikrit Shakespeares,
Ofviðrið op. 109 (1925) og tónaljóðið
Tapiola op. 112 (1926), sem jafnan er
talið síðasta meginverk Sibeliusar
sem hann lauk við. Sibelius samdi
nánast ekkert síðustu 30 ár ævinnar.
Sjötta sinfónían er eitt fallegasta
verk Sibeliusar, tónmálið hreint og
beint, en þrátt fyrir það er hún
sennilega sú sinfónía hans sem sjaldn-
ast heyrist. Hann var byrjaður að
vinna að verkinu á sama tíma og hann
lauk við hina hetjulegu fimmtu sinfón-
íu en samt er hún gjörólík því verki,
björt og full náttúrustemmninga. Sjö-
unda sinfónían, sem er aðeins rúmar
20 mínútur að lengd og því stysta
sinfónía Sibeliusar, er einnig sérlega
fallegt verk. Verkið er í einum þætti
en þótt vel megi greina kaflaskiptingu
þá er hún óljós og væri það ekki fyrir
nafngiftina gæti hún hæglega talist
tónaljóð. Álitið er að Sibelius hafi í
upphafi ætlað að nefna verkið „sinfón-
íska fantasíu“ enda er formið frjálst
þrátt fyrir einn meginþráð sem m.a.
birtist í stuttu stefi einleiksbásúnu.
Túlkun Petris Sakaris á báðum
sinfóníunum er sannfærandi eins og
vænta má. Hún ber vott um djúp-
stæða þekkingu og væntumþykju
hans í garð verkanna. Hraðaval er
ákjósanlegt, hvergi farið offari en þó
leyfir hann sér að láta gamminn geisa
þegar við á, eins og t.d. í
skersóþættinum í nr. 6.
Hápunkti nær flutning-
urinn í glæsilegum loka-
kafla sama verks og nið-
urlagi sjöundu sinfón-
íunnar þar sem leikur
hljómsveitarinnar nær
hæstum hæðum.
Seinni svítan úr Of-
viðrinu er nauðsynleg
viðbót við þá fyrri sem
finna má á plötunni með
annarri sinfóníunni (Nax-
os 8.554266) en er þó ekki
fullnægjandi. Það er mið-
ur að ekki skuli hafa verið
valin sú leið að taka allt
verkið upp í stað þess að
láta atriðin sem eru í svítunum nægja
en þau munu vera rúmur helmingur
milliþáttatónlistarinnar við Storminn.
En hvað um það þá er hér flest vel
gert og sérstaklega vekur athygli fal-
legur strengjahljómurinn.
Upptakan er í hæsta gæðaflokki og
það vekur alltaf jafnmikla furðu hve
vel tónmeisturunum tekst að láta
hljómsveitina hljóma í þessu vonlausa
tónleikahúsi sem Háskólabíó er.
Hljóðritanirnar þar sem þeir Osmo
Vänskä og Petri Sakari stjórna Sin-
fóníuhljómsveit Íslands minna hlust-
endur eftirminnilega á þá góðu daga
(„finnska tímabilið“) þegar hlustend-
ur fengu ríflegan skammt af Klami,
Madetoja og Sibelius og aðalhljóm-
sveitarstjórarnir fengust við innviði
tónlistarinnar og sættu sig aldrei við
að fleyta kerlingar á yfirborðinu –
hversu glæsilega sem það kunni að
líta út.
Þeirra er sárt saknað af tónleika-
gestum og ekki síst undirrituðum.
Enginn veit hvað átt hefur fyrr en
misst hefur.
Þegar Sibelius átti
fátt eftir ósagt
Petri Sakari
Valdemar Pálsson
TÓNLIST
G e i s l a p l ö t u r
Jean Sibelius: Sinfónía nr. 6 í
d-moll, op. 104. Sinfónía nr. 7 í
C-dúr, op. 105. „Ofviðrið“, hljóm-
sveitarsvíta nr. 2, op. 109 nr. 3.
Hljómsveit: Sinfóníuhljómsveit
Íslands. Hljómsveitarstjóri: Petri
Sakari. Heildarlengd: 71’40.
Útgáfa: Naxos 8.554387.
Verð: kr. 699. Dreifing: Japis.
SIBELIUS
LEIKFÉLAG Hveragerðis hefur
undanfarnar sex vikur æft af
kappi Týndu teskeiðina eftir
Kjartan Ragnarsson undir leik-
stjórn Sigurðar Blöndal.
Frumsýning verður á föstudag,
kl. 20.30 í Völundi, húsi Leik-
félags Hveragerðis við hliðina á
Eden.
Týnda teskeiðin er gaman-
leikur þar sem gamanið verður
ansi grátt og ótrúlegt hvað getur
komið fyrir hjá venjulegu fólki
úti í bæ og ýmislegt spaugilegt
gerst þegar verið er að klóra yfir
óhöppin.
Leikendur eru 8 talsins en alls
koma um 25 manns að sýning-
unni.
Miðaverð er kr 1.500 en fyrir
eldri borgara og hópa kr 1.200.
Næstu sýningar verða miðviku-
daginn 7. mars, föstudaginn 9.
mars og sunnudaginn 11. mars.
Allar sýningar hefjast klukkan
20.30.
Morgunblaðið/Sig. Jónss.
Frá æfingu: Anna Jórunn Stefánsdóttir, Svava Bjarnadóttir, Steinþór Gestsson, Sigurður Blöndal leikstjóri,
Ylfa Lind Gylfadóttir, Jóhann Tryggvi Sigurðsson, Ingvi Pétursson og Guðríður Aadnegaard.
Hvergerðingar
sýna Týndu
teskeiðina
Selfoss. Morgunblaðið.
Gullsmiðir