Morgunblaðið - 01.03.2001, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 FIMMTUDAGUR 1. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
UNDANFARIÐ
eitt og hálft ár hafa
félagar úr Húmanista-
hreyfingunni farið
reglulega til Indlands
til þess að byggja upp
hreyfinguna þar.
Stofnaðir hafa verið
tugir sjálfboðaliða-
hópa í nokkrum
helstu borgum suður
Indlands, í fylkinu
Tamil Nadu, sem
starfa að fjölbreyttum
verkefnum sem tengj-
ast heilsugæslu,
menntun og afkomu
fólks. Síðastliðið
haust var síðan stofnað á Íslandi
félag sem nefnist Vinir Indlands,
en tilgangur þess er að safna fjár-
munum til að styðja verkefni sem
unnin eru á Indlandi.
Ekki hefðbundin
hjálparstarfsemi
Starfsemi hreyfingarinnar í Ind-
landi er ekki hefðbundin hjálpar-
starfsemi. Hún byggist fyrst og
fremst á því að virkja fólk til að
skipuleggja sig til að vinna að um-
bótum í þeirra eigin umhverfi.
Leitað er eftir virkum þátttakend-
um í stað óvirkra þiggjenda. Lagt
er til ákveðið skipulag, ákveðið
form til að starfa eftir og hug-
mynda- og aðferðafræði, en síðan
ákveður fólkið á staðnum nákvæm-
lega hvaða verkefni það velur að
framkvæma, verkefni sem snerta
brýnustu vandamálin á staðnum.
Gagnkvæmni
Gagnkvæmni er grundvallarat-
riði í starfi húmanista. Ef einhver
nýtur aðstoðar er lagt til að hann
hjálpi einhverjum öðrum í staðinn.
Dæmi um slíkt eru fátækir nem-
endur í háskóla í Karumthur, rétt
fyrir utan borgina Madurai, syðst
á Indlandi. Þeir fá aðstoð við að
stunda nám þar, en í staðinn fara
þeir í þorp í nágrenni skólans og
kenna börnum þar í sjálfboða-
vinnu. Reynt er að sjá til þess að
þeir sem njóti aðstoðar láti öðrum
í té skólabækur sem þeir eru hætt-
ir að nota, o.s.frv.
Stuðningur við menntun
Dæmi eru um að hópar sem hafa
þegar verið að stunda einhvers-
konar sjálfboðaliðastarf hafi geng-
ið til liðs við hreyfinguna. Þá er
reynt að styðja, styrkja og skipu-
leggja betur þá starfsemi sem þar
var fyrir. Jafnframt er reynt að
stuðla að því að hóparnir miðli já-
kvæðri reynslu sín á milli. Þannig
hefur t.d. hópur í úthverfi
Chennai-borgar (áður Madras),
sem nefnist Chromepet, verið með
athyglisvert menntaátak í gangi
undanfarin ár. Hópurinn safnar fé
á meðal fólks í hverfinu til að
styðja börn úr fátækum fjölskyld-
um til náms. Skipulag verkefnisins
var til fyrirmyndar. Eftir að fólk
hafði sótt formlega um aðstoð,
fóru sjálfboðaliðar úr hópnum og
gengu úr skugga um að þetta
væru raunverulegar aðstæður fá-
tæktar og eftir það samþykkti
hópurinn eða hafnaði umsókninni.
Aðstoðin var fólgin í greiðslu á
skólagjöldum, kaupum á bókum
eða skólabúningum, allt eftir því
sem aðstæður kröfðust.
Frekar smátt
í sniðum
Þetta verkefni var frekar smátt
í sniðum, 30-40 börnum hefur verið
hjálpað árlega undanfarin ár, en á
nk. mánuðum mun fólk úr þessum
hópi halda námskeið fyrir ótal
aðra hópa sem hafa áhuga á að
gera slíkt hið sama á sínum heima-
slóðum. Þannig er markmiðið að í
byrjun næsta skólaárs verði a.m.k.
1.000 börnum hjálpað á þennan
hátt. Án efa verður þessi aðstoð til
þess að einhver börn, sem annars
hefðu farið í erfiðis-
vinnu á unga aldri,
njóti menntunar þess
í stað.
Vinir Indlands
Verkefni Vina Ind-
lands er að styðja
þess háttar verkefni.
Fyrirkomulagið bygg-
ist á áðurnefndri
gagnkvæmni; félagið
leggur fram fé í hlut-
falli við það fé sem
hóparnir safna sjálfir
í sínu umhverfi.
Framlag hópanna í
Indlandi, auk þess að
safna sjálfir fé, er að ganga úr
skugga um að þiggjendur séu þeir
sem raunverulega þarfnast þess.
Engum einstaklingum er afhent fé,
heldur er greitt beint til skóla,
bókakaupa, búninga eða til tækja
eða efniskaupa. ess verður gætt að
utanaðkomandi aðstoð verði hvetj-
andi en komi ekki í veg fyrir að
fólk á staðnum taki ábyrgð á verk-
efninu og geti framkvæmt verk-
efnið með þeirri aðstoð jafnt sem
án hennar.
Munaðarleysingjaheimili
Auk verkefna sem tengjast
menntun tekur félagið að sér að
styðja við rekstur munaðarleys-
ingjaheimila sem tengjast þessum
sjálfboðaliðahópum. Í þorpi er
nefnist Salavakkam og er rétt fyr-
ir utan Chennai, tekur félagið
þessa dagana þátt í að byggja kló-
sett og sturtuaðstöðu á munaðar-
leysingjaheimili þar sem um 80
börn búa við þröngan kost. Heim-
ilið er einkaframtak manns að
nafni Govindasami, en hann rekur
það að mestu fyrir eftirlaun sín og
með aðstoð hóps sjálfboðaliða sem
í kringum hann er.
Allt það fé sem félagið Vinir
Indlands safnar fer óskipt í þessi
og fleiri verkefni. Allt umsýslu-
starf og skipulag er unnið í sjálf-
boðaliðastarfi.
Mannsæmandi
samfélag
Það sem skilur þetta starf frá
venjulegu hjálparstarfi, auk áður-
nefndrar gagnkvæmni, er jafn-
framt sú staðreynd að með öllu
þessu erum við líka að hjálpa fólki,
bæði þátttakendum og þiggjend-
um í verkefnunum, til að vera
meðvitaðra um réttindi sín og
möguleika. Við erum að skapa
hreyfingu fólks sem er að bylta lífi
sínu og aðstæðum, berjast fyrir
réttindum sínum sem manneskjur
og skapa mannsæmandi samfélag
þar sem fólk hefur aðgang að
menntun, heilsugæslu og hefur í
sig og á. Kjarninn í því sem við er-
um að gera birtist e.t.v. best í því
sem ungur félagi okkar úr stétt
dalíta (lægstu stétt hinna óhreinu)
sagði: „Þessar hugmyndir fá mig
til að gleyma því æ oftar hvaðan
ég kem og hver staða mín hefur
verið, mér finnst ég eins góður og
allir aðrir.“
Vinir
Indlands
Kjartan Jónsson
Höfundur er útflytjandi og félagi í
Húmanistahreyfingunni.
Sjálfboðastarf
Starfsemin á Indlandi
byggist fyrst og fremst
á því, segir Kjartan
Jónsson, að virkja
fólk til að vinna að um-
bótum í þeirra eigin
umhverfi.
FYRIR jólin komu
út fylgiblöð um bækur
með Morgunblaðinu. Í
þeim voru nýjar bæk-
ur kynntar og sumar
ritdæmdar. Einn af
þessum ritdómum
nefndist „Fornfálegur
siðaboðskapur“ og var
eftir Rögnu Garðars-
dóttur, sem mér er
ókunn. En þar sem
ritdómur hennar
fjallaði um bók eftir
einn helsta uppá-
haldshöfund minn,
C.S. Lewis, sem hún
telur hafa samið
„óhemju leiðinlegt lesefni“, hann
líti niður á konur og prédiki úrelt
siðferðisgildi, get ég ekki á mér
setið að bregða skildi fyrir hann.
Þessi ritdómur er heldur ólund-
arlegur og því datt mér strax í hug
að þessi Ragna hefði líklega ekki
verið mjög glaðlynt barn, blessuð
litla stúlkan, og ímyndunarafl
hennar tæplega mjög frjótt. Og
þannig stúlkum er hætt við að vill-
ast út í þá tegund af feminisma
sem óskemmtilegastur er. Við
verðum bara að sætta okkur við að
á konum og körlum er andlegur og
líkamlegur munur, allt frá getnaði,
Guði sé lof. Annars hefði farið
ógæfulega um viðhald mannkyns-
ins.
Þá ályktun að Ragna hafi ekki
verið glaðlynt barn byggi ég á því,
að þegar börn mín voru ung sá ég
í erlendu blaði fjallað um bókina
„Ljónið, nornin og skápurinn“ eftir
Lewis, sem er fyrst í röð Narnía-
bókanna svonefndu og mér finnst
best þeirra. Ég pantaði bókina,
fannst hún vera frábær og end-
ursagði hana fyrir börn mín sem
muna hana ennþá sem skemmti-
legustu bókina sem ég las fyrir
þau í bernsku. Þess vegna skil ég
þessa andúð Rögnu á Narnía-bók-
unum svo að hún hafi ekki komist
upp á lag með að njóta ævintýra á
barnsaldri og lifa sig inn í þau,
hún hafi sett sig upp á móti þeim
og viljað hafa sögurnar „vitsmuna-
legar“ eins og Karl litli í Snæ-
drottingunni eftir H.C. Andersen
eftir að hann fékk glerbrotið upp í
augað. Heimur ævintýra og huldu-
fólks er nefnilega dýrlegur heil-
brigðum og glaðlyndum börnum
og við fullorðna fólkið hugsum
ævilangt til hans með söknuði.
Narnía-sögurnar eru ævintýri
eins og þau gerast best, börnin
fara fyrirhafnarlaust
úr þessum heimi inn í
ævintýralandið Narn-
íu þar sem dýrin tala,
tíminn er óháður jarð-
artímanum og barátta
stendur yfir milli góðs
og ills. Mig minnir
það væri annar önd-
vegishöfundur, G.K.
Chesterton, sem sagði
að ævintýrin, með
þessari sífelldu bar-
áttu milli góðs og ills,
þar sem hið góða sigr-
aði að lokum og hið
illa fengi makleg
málagjöld, væru
ómetanlegur þáttur í andlegri mót-
un ungra barna. Þau fylltust sam-
úð með hinu góða og tækju afstöðu
með því, og þeim fyndist það „gott
á nornina“ að hún skyldi vera látin
dansa á glóandi járnskóm þangað
til hún datt dauð niður. Ég gladd-
ist mikið yfir þessum endalokum
hennar þegar ég var lítill og mér
hlýnaði líka um hjartaræturnar
síðar þegar ég las hvernig menn
Þórunnar biskupsdóttur hleyptu út
iðrunum á Kristjáni skrifara, ráð-
bana föður hennar, og er ég þó
hvorki illgjarn né blóðþyrstur og
mátti ekki blóð sjá þegar ég var
barn.
Narnía-bækurnar eru sjö, allar
frábærar, og jafnframúrskarandi
voru þær bækur sem Lewis samdi
um kristna trú og siðgæði (líklega
það sem fer svona kröftuglega í
taugarnar á Rögnu blessaðri). En
einmitt það sem hann skrifaði um
þau mál tilheyrir því besta sem ég
hef lesið af því tagi. Ég skil ekki
annað en þeir eða þær (svo ég
gleymi nú ekki kvenfólkinu) sem
hafa lesið „Rétt og rangt“ og „Guð
og menn“ eftir hann, sem Bóka-
gerðin Lilja gaf út á sínum tíma,
taki undir það með mér.
Ég nenni ekki að elta ólar við
þras Rögnu um lítilsvirðinguna
sem konur eigi endalaust í stríði
við. Um það mál hefur verið og er
enn fjallað svo ýtarlega og þrot-
laust að mér finnst það vera að
bera í bakkafullan lækinn að bæta
í þann orðabelg, enda sé ég ekki
annað en konum hafi orðið vel
ágengt í jafnréttisbaráttu sinni,
sem betur fer.
En hverjar eru nú þessar
dyggðir og siðferðisgildi sem ekki
eiga lengur við? Hvort sem við að-
hyllumst kristna trú eða ekki
hljótum við að viðurkenna, að sið-
ræn viðmiðun og mótun menning-
ar okkar byggist á lögmáli kristn-
innar og þar ber boðorðin tíu
hæst. Ég renni augunum yfir þau
og sé ekki neitt sem ekki á lengur
við. Að vísu trúa ekki allir á Guð
kristninnar, að minnsta kosti ekki
á sama hátt, en ég held eftir lang-
varandi kynni mín af allskonar
fólki, að leit sé á mönnum sem
engu trúa. Að heiðra föður sinn og
móður vona ég að öllum finnist
sjálfsagt, þó að því tilskildu að
foreldrarnir verðskuldi það, og á
því er ég hræddur um að sé stund-
um misbrestur sem bitni illa á
börnunum. Að tryggja fólki hvíld-
ardag er svo merkilegt boðorð að
það ætti ekki að vera ágreinings-
mál.
Að við eigum ekki að drepa fólk,
stela, bera ljúgvitni og ágirnast
það sem aðrir eiga, finnst mér
sjálfsagt og ræði það ekki frekar.
Þá er það sjötta boðorðið, um að
drýgja ekki hór. Það veit ég að
mörgum finnst ósanngjarnt og
vilja heldur aðhyllast það sem ég
vil kalla „flækingskattamóral“. En
verum nú hreinskilin. Væri okkur
sama þótt börnin okkar sykkju
niður í drykkjuskap, eiturlyfja-
neyslu, glæpi og hömlulaust og
heimskulegt kynsvall? Vildum við
ekki heldur að þau lifðu sæmilega
siðlegu lífi? Eða þótt foreldrar
okkar lifðu þannig lífi? Ég kemst
ekki hjá þeirri hugsun að allmargt
af því unga fólki sem nú bindur
enda á líf sitt, hafi borið upp á
sker vegna þess að það hafi ekki
viljað virða þessar gamaldags
dyggðir, eða af því að þeirra nán-
ustu brugðust þeim og sýndu þeim
ekki kærleika og umhyggju þegar
það þurfti mest á því að halda.
Hvað um samúð, kærleika,
hjálpfýsi, kurteisi, vingjarnlegt
viðmót, trúmennsku, orðheldni og
áreiðanleika? Allt eru þetta æva-
gamlar dyggðir. En eru þær
úreltar þess vegna? Ég held ekki.
Ég held að gott og hamingjuríkt
mannlíf byggist einmitt á iðkun
þessara dyggða og annarra þeim
líkra. En hverjar eru þá úreltu
dyggðirnar? Spyr sá sem ekki
veit.
Enginn er fullkominn, það veit
ég vel. En ef við gefumst ekki upp
og reynum að gera okkar besta,
stöndum upp þótt við föllum,
þiggjum framrétta hjálparhönd og
umfram allt reynumst öllum vel,
fyrst og fremst okkar nánustu, er
ég sannfærður um að okkur
farnast vel, þessa heims og annars,
því auðvitað trúi ég á framhaldslíf.
Ég held það hafi einmitt verið
títtnefndur C.S. Lewis sem sagði,
að sér þætti engu trúlegra að „hið
skapaða“, með öllu sínu skipulagi
og samhæfingu, hafi orðið til af
tilviljun, en að ef hann skvetti úr
mjólkurbrúsa á götuna, yrði slett-
an eins og England í laginu.
Hvað eru „dyggðir sem
nú eiga ekki lengur við“?
Torfi Ólafsson
Bækur
Narnía-sögurnar,
segir Torfi Ólafsson,
eru ævintýri eins
og þau gerast best.
Höfundur er fv. bankastarfsmaður.
Bankastræti 3,
sími 551 3635
Póstkröfusendum
Lífrænar jurtasnyrtivörur
Hálskremið — hálskremið
BIODROGA
Gjafavara – matar- og kaffistell .
All ir verðflokkar.
- Gæðavara
Heimsfrægir hönnuðir
m.a. Gianni Versace.
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.