Morgunblaðið - 01.03.2001, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 1. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í UPPHAFI nýrrar stóraldar er
margt sem brennur á í íslenzku
myndlistarlífi, teikn á lofti um að
samræðan verði til muna meiri og al-
mennari en fyrrum. Horfir mjög í
rétta átt, tengir okkur meir alþjóð-
legri vitund en nokkrar afmarkaðar
nýstefnur og snöggsoðin stílbrögð frá
útlandinu sem hafa átt svo greiðan
aðgang hingað á skerið úti á Ballar-
hafi.
Líkt og margoft hefur verið vísað
til í vettvangsskrifum mínum, er sam-
ræðan, Dialogan, afar lífleg og skor-
inorð vestan hafs sem austan. Víða á
Norðurlöndum hefur umræðan verið
á suðupotti um árabil og í Þýskalandi
sem er mesta safnaland álfunnar er
óspart deilt á hlutina og stjórnunar-
skipti tíð. Gangi hlutirnir ekki eftir
eins og væntingar stóðu til er óhikað
spurt hversu valdi og farið í saumana
á ástæðunum, málum velt fyrir sér
tæpitungulaust, fram og aftur. Er
eðlilegasti hlutur undir sólinni vegna
þess að hér er um skattpeninga al-
mennings að ræða, um leið hagsmuni
starfandi myndlistamanna. Hlut-
lægni og aðhald þannig mál málanna,
einstefna og hlutdræg markaðssetn-
ing þröngsýnna hagsmunahópa skulu
síður ráða för.
Staðsetning Listaháskólans hefur
vakið upp meiri og líflegri umræður
en ég man eftir frá orustunni að
Klömbrum, þ.e. Kjarvalsstaðadeil-
unni, og þátttakan almennari, enda
hagsmunir margra listgreina í húfi.
Sallaklárt að núverandi húsnæði er
afar óhentugt, í það minnsta hvað
myndlistina snertir, og var til
skamms tíma hættulegt heilsu
manna, þannig mjög ámælisvert að
troða frjálsu deildum MHÍ þangað á
sínum tíma. Hef fengið það staðfest,
að enginn framhaldsskóli annar hefði
látið bjóða sér húsnæðið án gagn-
gerðra endurbóta innan húss sem og
á lóðinni, og að það hefði naumast
staðist gagngera skoðun heilbrigðis-
yfirvalda ef þau hefðu verið kölluð til.
Mikill miskilningur að staðsetning,
stærð og ummál húsa marki gæði
þeirra sem listastofnana, hitt jafnal-
gengt að því sé öfugt farið og mætti
nefna hér sem dæmi Listakademíuna
í Ósló þegar hún var til húsa bakatil í
Kunstnerenes hus á Wergelands-
veien, þó enn frekar Art Students
League á 58. götu í New York, þar
sem fjöldi nafntoguðustu myndlista-
manna Ameríku steig sín fyrstu spor,
allt frá Georgiu O’Keeffe (1908-12) til
Jackson Pollock (1930-33) svo ein-
hverjir séu nefndir. Hvorki staðsetn-
ing né stærð skiptir höfuðmáli heldur
starfsandinn, andrúmið innan dyra,
að bæði nemendur sem kennarar geti
notið sín í leik og starfi.
Hef af stakri athygli fylgst með
umræðunni um staðsetningu skólans,
einkum upplífgandi að miklu fleiri
taka til máls en aðstandendur hans,
jafnvel nokkrir nemendur. En mér
kemur spanskt fyrir sjónir, að svo er
sem meginveigurinn virðist liggja í
sjálfri staðsetningu skólans, og mið-
bæjarkjarninn sé á óskalista ráða-
manna hans. Vissulega hef ég marg-
oft vísað til þess í skrifum mínum að
fagurlistaskólar eru iðulega stað-
settir í miðbæjarkjörnum stórborga,
og hafi svo verið um aldir, en þá var
ég öðru fremur að vísa til þeirrar
virðingar sem menntunargrunnurinn
hefur notið og nýtur enn. En „listin
þrífst hvar sem er“ eins og lesa gat í
fyrirsögn mjög athyglisverðrar
greinar myndlistarkonunnar Hildar
Margrétardóttur hér í blaðinu á dög-
unum, þar sem hún fer á skeleggan
og heilbrigðan hátt í saumana á
hlutnum. Vekur jafnframt athygli á
kostum núverandi staðsetningar, og
það hafði Gunnar Karlsson prófessor
einnig gert í ágætri grein í Dag-
blaðinu 19. febrúar og tek undir allar
röksemdir þeirra. Bið svo almættið
að blessa prófessorinn fyrir að mót-
mæla hugmyndnni um staðsetningu
skólans á Miklatúni, nær væri að end-
urbyggja Klambrabýlið og reisa
minnisvarða um stórbýlið Sunnuhvol,
jafnframt fá aftur mishæðirnar á
HVÖRF
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Jón Stefánsson, 1881–1962, Skarðsfjall, 1944, olía á léreft. Ekki ber þessi mynd vott um vankunnáttu í í teikni-
list né að málaranum hafi verið ókunnugt um vægi svipmikillar burðargrindar.
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
Teikn eru á lofti um að samræðan verði til
muna meiri, hvassari og almennari en fyrr-
um, er álit Braga Ásgeirssonar, sem tekur
hér til meðferðar staðsetningu Listaháskól-
ans og víkur af gefnu tilefni að ýmsum stað-
reyndum um málarann Jón Stefánsson.
FJÖLL rímar við tröll er heiti
sýningar Páls Guðmundssonar frá
Húsafelli sem þessa dagana stendur
yfir í Ásmundarsafni. Á sýningunni
teflir Páll fram steinmyndum frá sl.
tveimur áratugum. Í anddyrinu er
eldri verkum hans komið fyrir í
miklu návígi hvert við annað á með-
an nýrri verkin breiða úr sér í söl-
um safnsins og ekki hægt að segja
annað en að þau sómi sér þar vel
innan um verk Ásmundar Sveins-
sonar.
Yfir steinmyndum Páls hvílir viss
fortíðarandi og minna verkin ýmist
á klassískar höggmyndir, býzant-
ínskar veggmyndir sem og forsögu-
lega eða frumstæða list. Fornminja-
söfn koma gjarnan upp í hugann er
hrjúfur steinninn er skoðaður og
myndirnar sem brjótast fram úr
grjótinu, sem að öðru leyti er óunn-
ið, virðast gefa niðurbrot tímans til
kynna.
Myndir Páls teljast þó engan veg-
inn til eftirlíkinga þótt þær kunni að
koma kunnuglega fyrir sjónir. Efni-
viðurinn, og oft á tíðum viðfangs-
efnið, er rammíslenskur og vinnu-
staðurinn á fátt sameiginlegt með
erlendum söfnum – heldur eru
heimkynni hans, líkt og efniviðarins,
bæjargilið á Húsafelli og verur Páls
koma beint úr steininum líkt og
listamaðurinn hafi leyst þær úr ár-
þúsundalöngum fjötrum.
Það er kannski þessi eiginleiki
verkanna sem veitir þeim þetta
forna yfirbragð en hæfni Páls til að
vinna með miðli sínum og efnivið í
stað þess að þvinga hann að sínum
hugmyndum á þar ekki síður hlut að
máli.
Borðsamlokur, líparítverk frá ár-
unum 1996–2000, taka á móti gest-
um í fremsta sal Ásmundarsafns.
Borðsamlokurnar, steinflögur með
andlitsmyndum, hafa yfir sér jafnt
klassískt, býzantínskt sem og
rammíslenskt yfirbragð. Gulbrúnn
litur steinsins hentar verkunum vel
og blíðlegir klassískir andlitsdrættir
öldungs og ungrar konu ala á fortíð-
arandanum á meðan auðþekkjanleg-
ur prófíll Nóbelsskáldsins Halldórs
Laxness færir sýningargesti um-
svifalaust aftur til nútímans.
Flautuleikari, flikrubergsverk frá
1992, býr einnig yfir klassísku yf-
irbragði sem reyndar er nokkuð ein-
kennandi fyrir flikrubergsverkin á
meðan líparítverkin virðast frekar
móta tengsl við býzantínska list.
Hrokkinhærður flautuleikarinn er í
klassískri stöðu þar sem hann brýst
að hluta út úr hrjúfu berginu og er
liðað hár hans í beinni samsvörun
við óslétt bergið. Verkið marar þá á
mörkum lágmyndar og skúlptúrs og
falla óljós mörkin vel að stíl Páls.
Viðfangsefnið í Hrút, flikrubergs-
verki frá 1996, er öllu íslenskara og
á svipuð vinnuaðferð og við gerð
Flautuleikarans hér hvað stærstan
þátt í klassískum einkennum verks-
ins. Bergið er þó öllu ómótaðra og á
stundum getur hrútshausinn virst
hverfa inn í fjólugráleitan steininn
og verður yfirbragð verksins fyrir
vikið öllu meira í ætt við frumstæða
list. Ísbjörn, líparítverk frá sama
ári, er á sömu frumstæðu nótunum.
Lögun steinsins sér þar um að móta
stórt höfuð ísbjarnarins, sem starir
út úr grjótinu með hvassar vígtenn-
ur og æðisglampa í augum.
Það er allt annars konar frum-
stæðni sem einkennir Steinhörpu
Páls. Einfalt útlit og uppbygging
hörpunnar, trjádrumbar sem á hafa
verið festar steinflögur, leiðir hug-
ann að forsögulegum tíma og fyrstu
tilraunum til tónlistariðkunar. Ára-
löng leit listamannsins að steinflög-
um sem byggju yfir rétta hljóm-
inum gerir verkið þó mun þróaðra
og ljóst að tilviljanir hafa hér fengið
engu ráðið líkt og hljómur hörp-
unnar er til vitnis um.
Sýningin Fjöll rímar við tröll býr
yfir töluverðri fjölbreytni þótt efn-
istakan fari öll fram á einum stað.
Verk Páls virðast til að mynda hafa
tekið nokkrum breytingum í tímans
rás. Er höfuðmyndirnar í anddyri
safnsins eru skoðaðar má sjá að Páll
hefur við gerð þeirra unnið steininn
töluvert meira en í síðari verkum
sínum. Verkin Hallsteinn og Gamall
maður eru ágætis dæmi um þetta en
höfuðmyndirnar eru allar frá níunda
áratug síðustu aldar. Hér er sam-
vinna listamanns og efniviðar minni
en síðar hefur orðið og ekki annað
að sjá en að Páli finnist þörf á að
móta steinmyndir sínar nokkuð ít-
arlega því hér er ímyndunaraflinu
ekki látið eftir sama rými og annars
staðar.
Verur Páls eru gjarnan bæði
þessa heims og annars og ekki laust
við að huldufólk, tröll og forynjur
komi upp í hugann í Ásmundarsafni.
Steinninn, sem verkið Sörli er
heigður Húsafells í túni, stærsta
verk sýningarinnar, er gert á, hefði
til að mynda sómað sér vel sem álfa-
steinn. Í ljósgrátt og brúnleitt berg-
ið hafa verið mótaðar tvær myndir
og sýnir önnur þeirra andlit trölls-
legt að yfirbragði og stærð á meðan
á hinni hlið steinsins má sjá höfuð
Sörla. Hesthausinn er öllu óljósari í
mótun en hin myndin, áferðin léttari
og loftkenndari líkt og gefið sé þar
til kynna að Sörli sé nú allur.
Eina verk Páls á sýningunni, sem
ekki er unnið úr steini, er vatns-
litamyndin Fjallahringur. Verkið
nýtur sín vel á bogadregnum vegg
og breiðir fjallahringur Húsafells
þar úr sér á níu metra löngum flet-
inum. Bjartir litir ná að kalla fram
íslenska náttúru á heiðskírum og
köldum haustdegi og þjónar fjalla-
hringurinn því skemmtilega hlut-
verki að færa Húsafell inn í Ás-
mundarsafn. Steinmyndirnar falla
þar með að nokkru aftur inn í sitt
náttúrulega umhverfi þrátt fyrir
marmaragólf og hvíta veggi safnsins
og andlitin í grjótinu öðlast aukið líf.
MYNDLIST
Á s m u n d a r s a f n
Sýningin er opin daglega frá kl.13–
16. Sýningin stendur til aprílloka.
FJÖLL RÍMAR VIÐ
TRÖLL. PÁLL
GUÐMUNDSSON FRÁ
HÚSAFELLI
Verurnar í grjótinu
Morgunblaðið/Jim Smart
Ísbjörn (1996), líparítverk eftir Pál Guðmundsson frá Húsafelli.
Anna Sigríður Einarsdótt ir