Morgunblaðið - 07.04.2001, Blaðsíða 36

NEYTENDUR
36 LAUGARDAGUR 7. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í MORGUNBLAÐINU sl. miðviku-
dag birtist aðsend grein, Mjólkuraf-
urðir og krabbamein eftir Kristínu
Völu Ragnarsdóttur, þar sem fjallað
er um hvernig Jane Plant jarðefna-
fræðingur og höfundur bókarinnar
„Your life in your hands“ læknaði
sjálfa sig af brjóstakrabbameini með
því að hætta að neyta allra mjólk-
urvara. Tíðni brjóstakrabbameins er
mun hærri á Vesturlöndum en Aust-
urlöndum og telur Jane Plant skýr-
inguna felast í að mjólkuriðnaður sé
enginn í Austurlöndum. Þá varpar
hún fram þeirri kenningu, að insúlin
vaxtarhormón 1 (IGF 1) sem er að
finna í mjólk, örvi jafnframt vöxt
brjóstakrabbameins og blöðru- og
hálskrabbameinsfrumna. Jane Plant
bendir m.a. á að fitusprenging mjólk-
ur veldur því að hormónar eins og
IGF-1 verði hjúpaðir af fitunni við
fitusprenginguna sem eykur stöðug-
leika þeirra og upptöku í líkamann í
gegnum meltingarkerfið. Í mjólk
segir hún styrkleika IGF-1 vera
u.þ.b. 30 ng á ml en vaxtarhormónið
geti haft áhrif þegar styrkleikinn er
1 ng á ml. Niðurstaða Jane Plant er
að mjólk sé holl – en einungis fyrir
kálfa.
Þrír af þeim fjórum viðmælendum
sem leitað var viðbragða hjá við
grein Kristínar Völu, telja að lítið eða
ekkert bendi til að samband sé á milli
krabbameins og mjólkurafurða sam-
kvæmt vísindarannsóknum, heldur
hafi þessar afurðir þvert á móti jafn-
vel verndandi áhrif.
Fleira aðskilur
heimsálfur en mjólk
Mataræði og umhverfisþættir
hafa mikil áhrif á krabbameinslíkur,
en þegar um er að ræða krabbamein
í brjóstum eru tengslin við mataræði
ekki jafnsterk eða þekkt og mörg
önnur krabbamein, að mati Laufeyj-
ar Steingrímsdóttur forstöðumanns
hjá Manneldisráði. „Útbreiðsla
krabbameins er mjög mismunandi í
heiminum vegna ólíkra lífshátta í
ólíkum heimshlutum. Það eru til
dæmis sterk rök fyrir því að rífleg
neysla á grænmeti og ávöxtum og
hófleg neysla á kjöti minnki líkur á
mörgum tegundum krabbameins.
Það sem um er að ræða í umræddri
grein er fyrst og fremst tilgáta, hug-
mynd, sem alls ekki hefur verið stað-
fest vísindalega.“ Laufey segir það
hins vegar vel þekkt, að krabbamein
í brjóstum séu tíðari á Vesturlönd-
um, þar sem mjólkurneysla er al-
menn, en í Asíu, Hins vegar skilur
mjög margt annað á milli umræddra
heimshluta, og því engan veginn
hægt að draga þá ályktun að það sé
mjólkin sem hafi þessi áhrif. „Fitu-
neysla, kjöt- og próteinneysla er til
dæmis mun meiri á Vesturlöndum en
í Asíu, konur eru stærri og þreknari
á Vesturlöndum, þroskast fyrr og
fara að hafa blæðingar fyrr. Í Asíu er
borðað meira jurtafæði og drukkið
mikið te. Allt getur þetta haft áhrif á
krabbameinsáhættu. Það hafa verið
gerðar margar fjölmennar hóprann-
sóknir á hugsanlegu sambandi mat-
aræðis og brjóstakrabba og af þeim
hafa nokkrar sýnt samband milli
mjólkurneyslu og krabbameins-
áhættu en álíka margar hafa sýnt að
mjólki verndi eða hafi engin áhrif.“
Mjólk hefur jafnvel
verndandi áhrif
Óskari Þór Jóhannssyni sérfræð-
ingi í krabbameinslækningum, finnst
leitt að þurfa andmæla skoðun sem
sett er fram í góð-
um ásetningi, en
ef tilgátan sem
kemur fram er
röng eða á annan
hátt misvísandi
og sett fram
þannig að hún
getur valdið
áhyggjum eða
skaða, beri að
ræða hana og
benda á galla
hennar. „Enginn
efast um vísinda-
lega hæfni Jane
Plant innan hennar
vísindasviðs. Hún er
einn fremsti vísinda-
maður Breta á sviði
jarðefnafræði og hef-
ur m.a. hlotið „the
Lord Lloyd of Kilg-
erran Prize“ sem eru
ein helstu vísindaverð-
laun Breta. Hins vegar
er hún ekki vísindamað-
ur innan krabbameinsfræða
eða faraldursfræði. Ef kannað
er hvað vísindamenn hafa komist að
raun um við rannsóknir á neyslu
mjólkur, mjólkurafurða og áhættu
fyrir brjóstakrabbameini sé margt
sem bendi til að neysla mjólkuraf-
urða leiði ekki til aukinnar áhættu,
heldur geti jafnvel haft verndandi
áhrif. Þannig hefur finnsk rannsókn
á neysluvenjum 4.697 kvenna sem
fylgt var í 25 ár sýnt fram á að
brjóstakrabbameinsáhætta var
marktækt minni (58% minnkun) hjá
þeim sem neyttu mestrar mjólkur
miðað við þær sem neyttu minnstrar.
Að sömu niðurstöðu komst ítölsk
rannsókn á 5.055 konum. Að mjólk
getur haft verndandi áhrif, er líka
styrkt af rannsóknum sem benda til
að fituefni í kúamjólk (einkum þó
svokölluð „conjugated linoleic acid“)
hafa hamlandi áhrif á vöxt brjósta-
krabbameinsfrumna. Mjólk inniheld-
ur einnig A vítamín
sem hefur vernd-
andi áhrif.“ Sam-
setning mjólkur er
mismunandi í mis-
munandi kúa-
stofnum, segir
Óskar Þór, og það
getur skýrt mun á
milli landa en til
eru rannsóknir,
aðallega frá Nor-
egi, sem bendla
neyslu mikillar
kúamjólkur við
aukna áhættu á
brjóstakrabba-
meini. Að mati Ósk-
ar Þórs er farið
rangt með magn
IGF-1 í kúamjólk í
greininni sem um
ræðir, í raun sé það
nálægt fjórum sinnum
minna en getið er.
„Eins er óljóst hvort
IGF-1 úr kúamjólk sé
tekið upp úr görnum
manna við neyslu mjólkur.
Ef IGF-1 væri virkt mætti búast við
að kúamjólk hefði örvandi áhrif á
vöxt garnaþekju, en svo er ekki,
heldur hefur mjólk hamlandi áhrif.
Til að setja magn IGF-1 í kúamjólk í
rétt samhengi skal einnig bent á að
þetta magn er margfalt minna en
dagleg framleiðsla hvers og eins og
til dæmis mun minna magn en er að
finna í munnvatni.“ Engin vísindaleg
ástæða er að mati Óskars Þórs til að
ætla að neysla mjólkur sé hættuleg
vegna aukinnar áhættu á brjósta-
krabbameini, þvert á móti kann
neysla hennar að vera gagnleg.
Varðandi mun á áhættu á brjósta-
krabbameini milli vestrænna og
austrænna landa tekur hann fram að
ástæður þess eru mun flóknari en
svo að þau felast í neyslu eins fæðu-
þáttar. „Ef draga á fram einhvern
þátt er það helst minni neysla á soya-
kjöti og tofu, en þessar afurðir inni-
halda efni sem virðast verndandi
gegn myndun brjóstakrabbameins.
Eins er munur á öðrum áhættuþátt-
um fyrir brjóstakrabbamein til dæm-
is þáttum sem snúa að kvenhormón-
um svo sem aldur við kynþroska,
fæðingu fyrsta barns og fjölda barna.
Allt eru þetta þættir sem eru líklegri
áhættuþættir en neysla mjólkur.“
Vísbendingar um að mjólk valdi
alvarlegum sjúkdómum
Þorbjörg Hafsteinsdótttir, hjúkr-
unarfræðingur og næringarþerap-
isti, er á öndverðum meiði, hún segir
kúamjólkina hafa í mörg ár legið
undir grun um að vera mikilvægur
liður í ýmsum meira eða minna alvar-
legum sjúkdómum, þar á meðal
krabbameini vegna vaxtarhormóns-
ins IGF 1 og galactosa sem er ein af
tveimur sykureindum í mjólkursykr-
inum lactosa. „Barnið fær IGF-1
með móðurmjólkinni sem örvar vöxt
en þegar brjóstagjöf er lokið, minnk-
ar magn þessa efnis með árunum.
Efnið er einnig í kúamjólk og ef
barnið drekkur hana, lengist tímabil
IGF-1 sem þá örvar vöxtinn ennfrek-
ar. Útlit er fyrir að ekki einungis
eðlilegar frumur verði fyrir vaxtar-
áhrifum heldur einnig krabbameins-
frumur.“ Sykureindina galaktóse,
segir Þorbjörg einnig vera krabba-
meinsvaldandi. „Ef hún brotnar ekki
niður í glúkósa, safnast hún fyrir í
ýmsum líffærum, einkum í eggja-
stokkum, og getur komið af stað
krabbameini. Það sem gerist er, að
þær kímfrumur sem eiga að að
þroskast til eggfrumna gera það ekki
í venjulegu magni. Frumurnar eyð-
ast áður og það fær heiladingulinn til
að bregðast þannig við að hann held-
ur að það sé ekki nóg af kímfrumum
og sendir skilaboð niður um að örva
eggjastokkana með hormónum.
Kenningin er sú að þessi sterka
hormónaöflun valdi krabbameini.
Sennilega verða konur fyrir mest-
um áhrifum á gelgjuskeiðinu en talað
er um að það geti verið miklu fyrr
eða á fósturskeiðinu ef móðirin neyt-
ir mikillar mjólkur og mjólkurmat-
ar.“ Líklega er fyrst hægt að rann-
saka þetta til fullnustu eftir nokkur
ár, að mati Þorbjargar sem finnst
fróðlegt að fylgjast með þróun mála,
sérstaklega frá því að súrmjólk og
jógurtafurðir urðu svona vinsælar
því þær eru ríkar af galaktósa.
Laktóse-óþol er algengt hjá fólki,
að sögn Þorbjargar, en hjá þeim
skortir hvatann lactase sem klýfur
lactóse. „Þegar hann vantar myndast
ekkert galaktóse. Kannski erum við
upprunalega hannaðar þannig svo
magn af galaktósa verði ekki of mikið
sem um leið minnkar hættu á
krabbameini.“ Krabbamein er ekki
sjúkdómur sem hægt er að tengja við
einn þátt svo sem mataræði, að mati
Þorbjargar. „Samt sem áður er kom-
inn tími til að ræða forvarnir og nota
eitthvað af þeim milljörðum – sem
eytt er í rannsóknir og þróun lyfja
með misjöfnum árangri – í kennslu
og fræðslu um hvernig rétt mataræði
getur varið okkur gegn sjúkdómum.“
Erfitt að skoða einn þátt í einu
varðandi sjúkdóma og fæðu
Laufey Tryggvadóttir, faralds-
fræðingur hjá Krabbameinsfélaginu,
segir tengsl mjólkur og krabbameins
hafa verið rannsökuð mikið, bæði
með dýratilraunum, frumulíffræði-
legum rannsóknum og faraldsfræði-
legum rannsóknum. „Margt bendir
til þess að ákveðin efni í mjólkinni
gefi vernd gegn brjóstakrabbameini,
til dæmis ákveðið form af linoleum
sýru.“ Laufey minnist á finnsku far-
aldsfræðilegu rannsóknina sem Ósk-
ar Þór krabbameinslæknir benti
einnig á, þar sem fram kom að mjólk-
urneysla minnkaði brjóstakrabba-
meinshættuna og japanska rannsókn
sem benti einnig til ákveðinnar
verndar af neyslu mjólkur í hópi jap-
anskra kvenna.
Eitt sem flækir rannsóknir á
tengslum sjúkdóma og fæðu, að mati
Laufeyjar, er að erfitt er að skoða
einn þátt í einu. „Sem dæmi má
nefna þegar Jane Plant hætti að
neyta mjólkur þá breytti hún mörgu
öðru í leiðinni, jók til dæmis til muna
neyslu grænmetis og ávaxta og mæl-
ir einnig með slökun. Þarna er um að
ræða þætti sem eru ekki síður líkleg-
ir til að vernda gegn brjóstakrabba-
meini en fjarlæging mjólkur úr fæð-
unni.“
Geta mjólkurafurðir
valdið krabbameini?
Nýlega birtist grein í Morgunblaðinu þar
sem leitt var líkum að því að tengsl væru á
milli mjólkurafurða og krabbameins. Hrönn
Marinósdóttir leitaði umsagnar krabba-
meinslæknis, faraldsfræðings, næring-
arráðgjafa og forstöðumanns Manneld-
isráðs á sjónarmiðum sem þar koma fram.
TENGLAR
.....................................................
Unnt er að nálgast umræðu sem ver-
ið hefur í erlendum fjölmiðlum um
bók Jane Plant m.a. á eftirfarandi
tenglum:
books.guardian.co.uk
www.guardian.co.uk
www.telegraph.co.uk
www.times-archive.co.uk
www.oxscience.co.uk
www.nytimes.com
hrma@mbl.is
Súkkulaði
Páskarnir nálgast óðfluga og marg-
ir hafa hug á að búa til sælgæti sem
og annað góðgæti. Þá lenda sumir í
vandræðum með að bræða súkkul-
aðið.
„Súkkulaði verður að bræða við
mjög lágan hita og hægt, annars get-
ur það brunnið við eða hlaupið í
kekki,“ segir Hjördís Edda Brodda-
dóttir, framkvæmdastjóri á Leið-
beiningastöð heimilanna. „Það er
gott að bræða súkkulaði yfir vatns-
baði en þá er vatn hitað í potti og hit-
anum haldið við, súkkulaði síðan sett
í skál sem hvílir á pottbörmunum.
Þegar súkkulaðið fer að bráðna er
gott að hræra aðeins í því.“
Að sögn Hjördísar Eddu þarf að
fylgjast vel með, því ekki má komast
vatn eða gufa í súkkulaðið. Ef það
gerist þéttist súkkulaðið og hleypur í
grófa klumpa og vill ekki bráðna.
„Það er möguleiki á að laga slíkt með
því að bæta grænmetisolíu út í, að-
eins 1 tsk í einu þar til súkkulaðið
verður slétt aftur. Það er samt alltaf
betra að komast hjá þessu því það
getur haft áhrif á súkkulaðiáferðina
og gæti orðið óskemmtilegt þegar
verið er að búa til fallegt konfekt.“
Gjöld í
líkamsrækt
Fastir viðskiptamenn í Þokkabót
voru fyrir eigendaskipti að borga
2.900 krónur á mánuði. Nýverið var
verðið hækkað í 3.900. Hver er
ástæða þess?
„Þegar fyrirtækið Þokkabót var
og hét vorum við með ódýrasta mán-
aðargjaldið. Þegar Planet Pulse-
keðjan opnaði síðan þar í maí síðast-
liðnum var ákveðið að allir fyrrum
meðlimir Þokkabótar fengju að
halda sínum gjöldum, sem voru mis-
munandi, í tæpt hálft ár sem síðan
lengdist reyndar,“ segir Þórdís
Gísladóttir, framkvæmdastjóri Plan-
et Pulse-keðjunnar. „Undanfarið
höfum við síðan verið að taka stöðu
fyrirtækisins í gegn, þá hafa staðið
yfir fjölbreyttar framkvæmdir og
m.a. höfum við verið að kaupa ný
hlaupabretti og skipta um dúk á gólf-
ið. Hækkunin á sér stað vegna betri
aðbúnaðar fyrir viðskiptavini sem og
að ákveðið var að samræma verð
milli allra silfurstöðva. Með þessari
þúsund króna hækkun eru samt
fyrrum meðlimir Þokkabótar að fá
tvöþúsund króna afslátt, því mánað-
argjaldið er 5.900 krónur og þá höf-
um við einnig ákveðið að þeir megi
segja kortinu sínu upp með tveggja
mánaða fyrirvara í stað árs. Það má
því segja að við séum að skapa mýkri
lendingu fyrir þessa viðskiptavini.“
Spurt og svarað um neytendamál
TIL að tryggja viðskiptavinum
lægsta verðið hefur Griffill
ákveðið að bjóða upp á nýja
þjónustu sem felst í verðvernd
og tryggir viðskiptavinum
lægsta verðið.
Ef viðskiptavinir Griffils
kaupa vörur í Griffli og finna
sömu vöru ódýrari annars stað-
ar geta þeir fengið endur-
greiðslu á mismuninum innan
tíu daga ef sýnt er fram á að
verðið sé lægra og kassakvittun
er framvísað.
Að sögn Jóhanns Inga Krist-
jánssonar, framkvæmdastjóra
Griffils, er með þessu verið að
undirstrika að Griffill bjóði upp
á lægsta verðið, enda hafi Griff-
ill alltaf mælst ódýrastur í verð-
könnunum.
Verðvernd
hjá Griffli
Markmiðið
að vera
ódýrastir
Runnar farnir
að bruma
Sumir runnar eru farnir að bruma.
Er hægt að verja þá með einhverj-
um hætti í frostakafla?
Steinunn Reynisdóttir, garð-
yrkjufræðingur hjá Garðheimum,
segir frekar erfitt að verja runna
sem þegar eru farnir að bruma, þ.e.
að undirbúa laufblöðin sín. „Það er
helst að úða yfir runnana köldu
vatni og láta það frjósa utan á þeim.
Þá myndast hjúpur sem síðan á að
leyfa að þiðna. Runnar sem komnir
eru þetta langt á leið í dag þola
ótrúlega mikið og eru yfirleitt mjög
harðgerðir ólíkt plöntum eins og
rósum sem hætt er við kali ef mikl-
ar frosthörkur koma aftur.“
Steinunn segir að fólk verði að
hafa í huga að yfirleitt bruma runn-
ar hægt og rólega og því sé mik-
ilvægt að fylgjast vel með. Þá segir
hún snjó gera runnum gott þar sem
hann hlífir þeim.
Óhrært skyr
Hvar er hægt að fá óhrært skyr
upp á gamla mátann í smjörpapp-
ír?
Norðurmjólk á Akureyri hefur
selt óhrært skyr í smjörpappír í
mörg ár en í ágúst síðastliðnum var
ákveðið að skipta um umbúðir. „Við
hættum að setja óhrært skyr í
smjörpappír og hófum að setja það í
500 g dósir,“ segir Rúnar Pálsson,
sölustjóri Norðurmjólkur. „Að hafa
skyr í smjörpappír voru fornaldar-
vinnubrögð því varan var orðin súr
eftir tvo til þrjá daga. Umræddar
dósir eru mun betri og varan helst
fersk í 3 vikur.“
Aðspurður segir Rúnar að á nýju
umbúðunum standi einfaldlega
óhrært skyr frá Norðurmjólk þann-
ig að það ætti ekki að fara fram hjá
neinum. Skyrið fæst m.a. í Nettó í
Mjódd.