Morgunblaðið - 07.04.2001, Blaðsíða 58

UMRÆÐAN
58 LAUGARDAGUR 7. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Um mannanöfn, þriðji hluti
Hugkvæmni fólks var stund-
um lofsverð. Hjón nefndu barn
í móðurkviði nafninu Þórey, en
þegar fæddist drengur, varð
þeim ekki ráðafátt. Þau bjuggu
til nafnið Eyþór sem þegar
dafnaði og lifir góðu lífi. En svo
fæddist þeim mær. Þótti þeim
þá nógu vel hafa verið gert við
móður bónda. Þau hétu Felix
og Herdís og ákváðu nú að
tengja saman nöfn sín í ávexti
ástar sinnar, og mærin hlaut
nafnið Feldís. Það nafn lifði og
lifir enn, enda þótt fyrri hlutinn
sé latína, en hinn síðari ís-
lenska.
Miklu seinna var kona nokk-
ur mikill aðdáandi Lindbergs
flugkappa og ákvað að skíra í
höfuðið á honum. En henni
fæddist mær. Hún var ráðagóð,
eins og hjónin, sem ég nefndi
áðan, og mærin fékk nafnið
Berglind. Og þar hitti hún
heldur en ekki í mark.
Viðsnúningur var einnig til.
Eiríkur hét maður og dó, áður
en kona hans yrði léttari að
meybarni. En það fékk nafnið
Ríkey(i). Þessi viðsnúningur er
kunnur erlendis, t.d. þegar
nöfn eru stöfuð afturábak og
Agnes verður Senga, en
Súngam fyrir Magnús er víst
bara í íslenskum bændarímum.
Þetta nefnir Sigurður Eggert
Davíðsson skollavik.
Mikillar bjartsýni gætir í
nafngiftum fyrsta hluta 20. ald-
ar. Aldamótakynslóðin hafði
mætur á kappaheitum úr forn-
um bókmenntum sínum. Gunn-
ar og Hörður komast í tísku, og
sókn Sigrúnar heldur sleitu-
laust áfram. Bókmenntir sam-
tímans setja svip á nafnavalið.
Árin 1921–1950 fengu 808
meyjar nafnið Erla, eftir að
Erla, góða Erla eftir Stefán frá
Hvítadal kom út í Söngvum
förumannsins 1918. En nöfn á
borð við Hrappur og Mörður
fundu ekki náð hjá fólkinu.
Á síðustu tímum hefur komið
upp mikil fíkn í eins atkvæðis
nöfn og þá sem seinna nafn af
tveimur, en tvínefnasiðurinn
tók að festa sig í sessi þegar um
1830, og þar voru Norðlending-
ar vel á undan Sunnlendingum,
enda tvínefnasiðurinn kominn
frá Danmörku. Fyrir framan
eins atkvæðis nöfnin á helst að
vera tveggja atkvæða nafn, og
nú verða algengar samsetning-
ar eins og Gunnar Már eða Ingi
Þór. Nafnið Þór rýkur á stutt-
um tíma upp í fjórða sæti karla,
en fyrsti maðurinn var skírður
Þór 1893. Sumt af þessu er svo-
lítið tilgert: Sunna Þöll, Jara
Sól, Snekkja Ýr, Máni Már,
Þorri Þeyr, og fjöldi eins at-
kvæðis nafna er búinn til með
því að sækja á mið náttúrunnar
eða goðafræðinnar: Lind, Gná,
Mist, Hlér, Sær.
Á allra síðustu árum hafa
mjög komist í tísku nöfn úr
Biblíunni, svo sem Eva, Sara,
Rut, Rebekka og Aron. Þetta
er tæplega vegna auðugra
trúarlífs, en sumar tískubylgj-
ur nafnanna er erfitt að skýra.
Og þetta er ekki einangrað fyr-
irbæri. Nákvæmlega hins sama
gætir t.d. í Danmörku, og það
svo að af 10 algengustu nöfnum
piltbarna var ekkert norrænt
1980–1990, en flest sótt í Biblí-
una og við gætum búist þar við
nöfnum á toppnum eins og
Abraham, Ísak og Jakob frem-
ur en Eric, Harald og Svend.
Um þetta myndi danski nafn-
fræðingurinn Eva Melgaard
líklega segja: af því bara.
Ennþá berum við Íslending-
ar gæfu til að vera son og dótt-
ir. Mér finnst að nafngiftir okk-
ar nú um stundir einkennist af
rækt við fornan arf, en jafn-
framt af fjölbreytileika, nýj-
ungagirni og dirfsku.


Í þætti nr. 1101 minntist
Guðríður B. Jónsdóttir á orð-
takið „Ætli ekki það, kvað
[hann] Púlli“. Ég vildi ekkert
fullyrða, en hélt að þetta
tengdist manni er að réttu hét
Páll Jónsson og var að mörgu
merkilegur og sérkennilegur.
Kannski hefði hann á okkar
tímum verið kallaður lífs-
kúnstner, áður en merking
þess orðs bliknaði.
Jón Múli Árnason var svo
vingjarnlegur að hringja í mig
og staðfesta tilgátuna um Pál
Jónsson. Jón hefur sjálfur
skrifað um Púlla í Þjóðsögum
sínum, en hann var um hríð í
þjónustu foreldra hans á
Vopnafirði, allt í senn verslun-
armaður, barnagæslumaður og
gítaristi, mjög fínn í tauinu.
Þá minnti Jón mig á að í bók
Hannesar Hólmsteins Gissur-
arsonar væru frásagnir af
Púlla og viðskiptum hans við
frænda sinn, Jón Þorláksson
ráðherra. Margar kátlegar
sögur ganga enn af Púlla, en
þær verða ekki raktar hér. En
gott er að vita hvaðan orðatil-
tækið er runnið, það sem fyrr
var á minnst.
Þá fór Jón Múli með sína
gerð af Kidda og stúlkunni sem
var of ung til að fara frá henni
mömmu og var hún nálega eins
og sú sem ég lærði ungur og
hef birt hér í pistlunum áður.
En merkilegra þótti mér það
sem ég hafði ekki minnstu hug-
mynd um, að lagið við „Kidda-
textann“ er ástralskt þjóðlag,
eftir hvaða krókaleiðum sem
það hefur borist hingað og ver-
ið sungið í sveit og við sæ, lík-
lega fyrst á milli 1930 og 1940.
Umsjónarmaður þakkar Jóni
Múla kærlega fyrir símtalið.


Ólöf Friðjónsdóttir í Leirár-
görðum sendir mér eftirfar-
andi bréf sem ég birti með
þökkum:
„Heill og sæll Gísli.
Þökk fyrir þættina. Auðvitað
er ég að nöldra, gera það ekki
allir við og við?
Það myndi æra óstöðugan að
telja upp allt sem maður hnýt-
ur um í daglegu máli fjölmiðla-
fólks, en eitt af því ömurlegasta
er, þegar talað er um að eitt-
hvað sé „komið á koppinn“ í
merkingunni að setja á laggirn-
ar.
Sérðu það ekki í huganum?
Sá sem situr á koppnum er
oftast með buxurnar á hælun-
um eða berrassaður af skiljan-
legum ástæðum. Íþróttamenn
og fréttamenn þeirra nota
þessa öfugmerkingu talsvert,
en það gera miklu fleiri, því
miður.
Kannastu við vísu sem endar
á þessa leið?
„… Þú ert bæði g-öfugur og g-óður
ef G-unum er sleppt.“
Höfundur sagður stúlka sem
orti til yfirmanns.“
Umsjónarmaður kannast
ekki við vísuna, en auglýsir eft-
ir hinum helmingnum. Hann er
alveg sammála Ólöfu um
koppatalið ósmekklega og
ítrekar þakkir fyrir bréfið.


Salómon sunnan sendir:
Ég veit fullvel að Jóhann mig barði,
sagði járnsmíðalærlingur Barði
en var það Jóhann frá Barði
eða Fyrirbarði
eða Jóhann frá Járngerðarbarði.
Lagfæring: Í síðasta þætti
var Björn Þórleifsson nefndur
Þorleifsson. Bæði hann og aðr-
ir eru beðnir velvirðingar á
þessu.
En Bónus fær prik fyrir orð-
ið afgreiðslutími, þar sem það á
við, ekki „opnunartími“.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1104. þáttur
Á NÆSTU dögum höldum við
páskahátíð, eina af þremur stórhá-
tíðum kristinna manna.Við minn-
umst frásagna guðspjallanna af
píslargöngu Krists og krossdauða.
Píslarganga og krossdauði
Krists minna okkur óhjákvæmi-
lega á þjáningar milljóna fólks víða
um heim á okkar dögum. Hungur
og vannæring á okkar dögum víða
um veröld, en mest í þriðja heim-
inum, er að hluta til afleiðing styrj-
alda, náttúruhamfara og uppskeru-
brests. En jafnframt og ekkert
síður afleiðing fákunnáttu, fátækt-
ar og hagkerfa, sem fallið hafa á
reynsluprófi þjóðanna.Talið er að
rúmlega níu milljónir af þeim tólf
milljónum barna á sl. ári hafi verið
í þessum hópi þar sem skorturinn
er daglegt líf.
Hugsjónir um alþjóðlegt sam-
starf sækja margt til kristinna
markmiða. Á síðustu áratugum
hefur verið leitast við að breyta
þessu ástandi, þar sem þjóðir ber-
ast á banaspjót og láta
sér fátt um finnast, og
stuðla þess í stað að
því að allar þjóðir
reyni í sameiningu að
leysa vandamál skorts,
skapa í sameiningu
frið og hagsæld um all-
an heim.
Við eigum ennþá
langt í land en þó hafa
möguleikar okkar til
að ná árangri aldrei
verið betri. Fyrir til-
stuðlan umbyltinga í
samgöngum og fjar-
skiptum vitum við
bæði meira um hlut-
skipti náungans, hvar
sem hann kann að vera staddur, og
eigum auðveldara með að koma að-
stoð til bágstaddra.
En gerum við nóg af því að nýta
möguleikana til að láta gott af okk-
ur leiða? Látum við nóg af hendi
rakna til þróunaraðstoðar og neyð-
araðstoðar? Á þessari
föstu vill Caritas Ís-
land (hjálparstofnun
kaþólsku kirkjunnar)
leggja sinn skerf af
mörkum til verja
sinni árlegu föstu-
söfnun til Katale-
Busawula-þorps í
Mpigi-héraði í Kamp-
ala í Úganda. Flestir
í þorpinu búa við sára
fátækt. Fæstir hafa
atvinnu. Flestir
hætta skólagöngu
þar sem þeir hafa
ekki ráð á að greiða
kostnað við skóla-
vistina. Alnæmi er
útbreiddur bölvaldur sem tekið
hefur toll af flestum fjölskyldum.
Hvert eitt skref og sérhver áfangi
skiptir miklu máli. Allt sem miðar
að því að bæta líf þessa fólks. Með
almennri þátttöku í föstusöfnun
Caritas á pálmasunnudag getum
við hvert okkar lagt lítið lóð á vog-
arskálarnar til þess að styðja við
bakið á þessu fólki. Söfnunin fer
fram í öllum kaþólskum messum á
pálmasunnudag, 8. apríl. Einng má
leggja framlög inn á reikning
Caritas Ísland 513-14-202500.
Caritas á Ís-
landi safnar
fyrir bágstadda
Sigríður
Ingvarsdóttir
Söfnun
Með almennri þátttöku
í föstusöfnun Caritas á
pálmasunnudag, segir
Sigríður Ingvarsdóttir,
getum við hvert okkar
lagt lítið lóð á
vogarskálarnar.
Höfundur er formaður Caritas
á Íslandi.
ÝMSUM þykir að
bera í bakkafullan
lækinn að fara enn á
ný að skrifa um fram-
tíð Reykjavíkurflug-
vallar. Með tilliti til
þeirra makalausu
kosninga og þess sjón-
arspils sem stofnað
var til út af málinu er
þó enn ástæða til að
velta þessu skondna
máli enn frekar fyrir
sér. Það er t.a.m.
nokkuð skondið að sjá
í hópi aðdáenda þess
að flytja innanlands-
flug til Keflavíkurflug-
vallar sömu andlitin og þreyttu
langar mótmælagöngur í tilefni af
hermangi og framkvæmdum við
sama flugvöll á sínum tíma. Það er
nú samt þannig með þetta blessað
fólk, eins og aðra vindhana, það
snýst eftir vindáttum. Her í landi,
her úr landi, allt í standi, enginn
vandi.
Eldgos og einangrun
Einn þáttur þessa máls hefur lítt
verið til umræðu, en það er eldgosa-
hætta í næsta nágrenni Reykjavík-
ur, þ.e.a.s. á Bláfjallasvæðinu frá
Eldborg, jafnvel Hengilssvæðið, svo
og vítt og breitt um allt Reykjanes,
t.d. í nálægð Keilis og Stapafells.
Fróðlegt er að velta því fyrir sér
hvert hraunstraumur frá slíkum
gosum myndi leita og hvern farveg
hann myndi finna, t.d. frá Eldborg.
Dettur manni þá fljótt í hug farveg-
ur Elliðaánna og þær tvær brýr
sem þar finnast. Gæfulegt væri ef
brýr þessar hyrfu í hraunstraumi
og allar útgönguleiðir Reykvíkinga
landleiðina myndu þar með lokast
nema til Reykjaness, sem mjög lík-
lega yrði hraunstraumi að bráð á
stóru svæði milli Hafnarfjarðar og
Keflavíkur. Ekki getur það nú talist
skynsamlegt að treysta á landlegu
kvótalausra skipa í Reykjavíkur-
höfn til brottflutnings á mann-
skepnum við slíkar að-
stæður og ekki á vísan
að róa að gæfan yrði
mönnum alltaf jafn
hliðholl og í Vest-
mannaeyjagosinu á
sínum tíma. Borgar-
stjórnendum sem gera
mikið úr framtíðarsýn
sinni hlýtur að vera
þessi hætta ljós, eða
hvað?
Sjúkraflug
Nokkuð hefur verið
rætt um það óhagræði
að fara með innan-
landsflugið langt í
burtu frá vel búnum sjúkrahúsum
og tek ég heilshugar undir þá gagn-
rýni. Kannski áðurgreindir Göngu-
Hrólfar séu tilbúnir að fara í betli-
göngu suður á Miðnesheiði til að
sníkja af Bandaríkjamönnum fé fyr-
ir svo sem einu vel búnu sjúkrahúsi,
sem staðsett yrði innan þeirra um-
ráðasvæðis öllum til mikilla hags-
bóta.
Reykjavíkurflugvöllur
og svæðisnýtingin
Mér sýnist af þeim teikningum og
tillögum sem fram hafa komið að til
sé í stöðunni mjög álitlegur og
skynsamlegur millivegur, sem er að
nýta með góðum frágangi og vönd-
uðu skipulagi mun betur en nú er
gert verulegan hluta þess svæðis
sem að flugvellinum liggur. Fram-
tíðarflugvélar sem fullnægja
ströngum kröfum um hávaðavarnir
og nota stuttar brautir yrðu nábú-
um vallarins vart til mikils ama.
Miðað við alla þá milljarða sem okk-
ar litla þjóðfélag er búið að sökkva í
þessar botnlausu fúamýrar sem
Vatnsmýrin er og allt það fjármagn
sem ákveðið er að verja til alls kon-
ar bygginga og framkvæmda til við-
bótar, er fráleitt að binda svo hend-
ur komandi stjórnenda Reykjavíkur
að þetta fjármagn glatist. Að taka
síðan afdráttarlausa ákvörðun um
brottflutning vallarins byggða á
nokkur hundruð atkvæðum og kalla
svo allt saman aukið lýðræði er
nokkuð sem ég fæ ekki samhengi í,
hvað þá þegar ákvörðun um túlkun
niðurstöðu er svo byggð á allt öðr-
um forsendum en kosningarnar
byggðust á. En svona er þetta nú
líka, hlutverk vindhananna hefur
ekkert breyst.
Hvað byggingarlóðir varðar hefði
ég lítinn áhuga á lóð í Vatnsmýrinni
með grunndýpt í óþekktum metra-
fjölda. Hvað með að byggja á
Bessastaðatúni? Ættum við kannski
að sníkja nokkrar Truman-blokkir (í
New York) af Bandaríkjamönnum
og setja á annan hvorn staðinn fyrir
félítið verkafólk eða jafnvel leigja
þær?
Einangruð
Reykjavík
Helgi Jasonarson
Höfundur er pípulagningameistari.
Flugvöllur
Að taka síðan
afdráttarlausa ákvörðun
um brottflutning
vallarins byggða á
nokkur hundruð at-
kvæðum, segir Helgi
Jasonarson, og kalla svo
allt saman aukið lýðræði
er nokkuð sem ég fæ
ekki samhengi í.