Morgunblaðið - 07.04.2001, Blaðsíða 40

VIKULOK
40 LAUGARDAGUR 7. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Það var í byrjun tuttugustu aldar
sem verulegur skriður komst á
rannsóknir manna á innra lífi
þeirra og sál þegar Sigmund Fraud
hóf sálgreiningu sína með aðstoð
drauma. Hann sá að gegnum
draumana mætti komast að innsta
kjarna hverrar manneskju og þar
með ástæðum þeirra sálrænu trufl-
ana sem birtust í óeðlilegri hegðun
hennar, ótta og firringu. Þrautin
þyngri var hins vegar að skilja og
skilgreina draumtáknin og merk-
ingu þeirra. Fraud kom sér þó upp
staðli sem virtist raunhæfur en
kollegar hans deildu hart á ein-
strengingslegt viðhorf hans til
táknanna þar sem tilvísanir til kyn-
lífs réðu ferðinni. Lærisveinn
Frauds, sálkönnuðurinn C.G. Jung,
vildi meina að dýpt draumanna
væri miklu meiri og úr þeim mætti
ráða allt um hegðun manna, hvort
sem það teldist heilbrigt eður ei.
Hann sá jafnvel enn lengra og taldi
að gegnum drauma mætti lesa sig
aftur að tilvistarlegu upphafi hvers
og eins, sem og fram í það ókomna.
Sporgöngumenn þeirra tóku undir
þessi viðhorf og fram komu kenn-
ingar um drauminn sem greining-
artæki. Í bók sinni „The Handbook
of Dream Analysis“ gefur banda-
ríski sálfræðingurinn Emil Gutheil
tóninn um táknfræði drauma með
dæmi um samskipti: „Að hringja í
síma, skrifa bréf, dansa, snæða
máltíð, ferðast, rölta um með hinu
kyninu, kveikja eld, sauma, vefa,
bjarga einhverjum, aka bíl eða sitja
hest eru allt tákn um kynferð-
islegar langanir viðkomandi og í
tengslum við önnur tákn draums-
ins má sjá hvers eðlis þær eru.“
Þetta frumafl, kynorkan, er kraft-
urinn sem knýr okkur til dáða og
þegar rýnt er í þessar og aðrar
kenningar um drauma og tákn
þeirra kemur í ljós að innsæi
draumsins að finna alltaf rétta
„hlutinn“ til að lýsa hug dreymand-
ans hverju sinni virðist liggja á til-
finningasviðinu, meðan greiningin
fari fram á því huglæga sem við
köllum greind.
Draumur „Díu“
Mig dreymdi (14.2. 2001) að við
hjónin vorum stödd í verslun og
þegar við nálgumst kjötborðið
kalla til okkar konur sem við ætt-
um að þekkja og hvetja okkur til að
kaupa nóg af kjöti, örugglega nóg
og handleika þarna hvern kjötbit-
ann öðrum betri. Þær segja við
okkur að við skulum svo bara koma
með það upp í hús og „þið megið al-
veg búast við að það komi þó
nokkrir að borða því þetta er orðið
Ráðgefandi draumar
DRAUMSTAFIR Kristjáns Frímanns
Mynd/Kristján Kristjánsson
Greindur draumur tilfinninga.
Hefur einhverjum dottið í
hug að skoða erfðaefni í ís-
lenskum skinnhandritum til
þess að finna út hvaðan
skinnin komu?
SVAR: Varðveitt íslensk skinn-
handrit og handritsbrot eru rétt
rúmlega 1.000 að tölu. Helmingur
þeirra er aðeins eitt eða tvö blöð
og aðeins 300 eru meira en 24 blöð.
Mjög mikið hefur þar af leiðandi
glatast. Allar líkur eru á að þessi
handrit hafi verið framleidd hér á
landi en lítið sem ekkert er vitað
um það hvernig það fór fram. Ekki
er einu sinni vitað fyrir víst hvaða
dýrategundir urðu fyrir valinu þótt
flest bendi til að kálfskinn hafi ver-
ið notuð fremur en sauðskinn eða
lambskinn. Þetta þyrfti að athuga
betur og nægir að hafa góða
smásjá við höndina.
Niðurstöður Rannvers Hann-
essonar forvarðar eftir efnagrein-
ingu örlítilla búta úr nokkrum
skjölum benda til að verkunar-
aðferðir hafi verið eitthvað einfald-
ari en tíðkuðust í Evrópu, en varla
mjög ólíkar samt. Það þýðir að
húðir voru lagðar í bleyti til þess
að hárið losnaði af. Síðan voru þær
strekktar og látnar þorna en að því
loknu var skinnið skafið vandlega
beggja megin svo að hægt yrði að
skrifa á það. Útkoman var bókfell,
sem heitir pergament á erlendum
málum. Ekki væri ónýtt að vita
meira um þetta, til dæmis um þau
efni sem sett voru í sútunarvökv-
ann og sýrustig hans! Ekki er vitað
til þess að erfðaefni hafi nokkurs
staðar verið einangrað úr bókfelli.
Raunar er fremur ósennilegt að
heillegt DNA sé eftir í gömlu
skinni. Hins vegar kann að leynast
á því DNA-mengun af höndum
þeirra sem handleikið hafa hand-
ritin á liðnum árum! Það er hvort
tveggja að DNA endist illa og enn
frekar hitt að ofangreind verkun á
húðum hlýtur að hafa stuðlað að
eyðileggingu viðkvæmra frumu-
hluta og sameinda á borð við DNA.
Það sem eftir stendur er vænt-
anlega flækja eðlissviptra húð-
prótína.
Þó má velta því fyrir sér hvort
einhver agnarögn af DNA hafi
staðist verkunina og hvort eitt-
hvert brot af þeirri ögn gæti enn
verið það lítið skemmt að magna
mætti það upp og nota til grein-
ingar. Um það skal ekkert fullyrt
að óreyndu. Svo má líka spyrja
hvort einangrun á DNA úr skinn-
inu geti yfirleitt gefið marktækar
upplýsingar um uppruna þess.
Ætla má að húsdýr hafi komið með
landnámsmönnum frá sömu stöðum
og þeir. Niðurstöður rannsókna
benda til þess að íslenski naut-
gripastofninn sé af norskum upp-
runa. DNA-athugun mundi því ekki
greina á milli norsks og íslensks
uppruna.
Við hagstæð skilyrði getur DNA
í lífrænum leifum vissulega varð-
veist í þúsundir ára, að minnsta
kosti það vel að dugi til greiningar.
Þannig hefur DNA verið einangrað
úr nokkur þúsund ára gömlum
múmíum og jafnvel úr meira en
þrjátíu þúsund ára gömlum beinum
Neanderthalsmannsins. Hefði
ómeðhöndluð húð verið geymd við
hagstæð skilyrði í þúsund ár væri
eflaust hægt að einangra DNA úr
henni. Eins má ímynda sér að not-
ast megi við óskemmd hár sem enn
er að finna í allmörgum handritum,
til dæmis Flateyjarbók (GKS 1005
fol.). Þar sem göt hafa myndast í
skinnið fyrir verkun eru stundum
hár eftir sem standa þannig inni í
gatinu að þau hafa sloppið þegar
skinnið var skafið. Nútímaaðferðir
til að magna upp DNA úr sýnum
eru ofurnæmar og örsmá sýni geta
nægt.
Fjölmargar tilraunir hafa verið
gerðar til þess að ná DNA úr
margra milljóna ára gömlum dýra-
og jurtaleifum, jafnvel úr leifum
risaeðlna sem dóu út fyrir 65 millj-
ónum ára. Í fyrstu var mikið um
jákvæðar niðurstöður en fæstar
þeirra, ef nokkrar, hafa staðist ná-
kvæmari próf. Oft virðast menn þá
hafa verið að magna upp „mengun“
eða aðskota-DNA. Ekki er til
dæmis ólíklegt að utan á handri-
taskinninu sé eitthvað af sveppa-
og bakteríuleifum auk leifa húð-
frumna þeirra sem hafa handleikið
þau í tímans rás. Aðskota-DNA
gæti flækt málin en auðvelt ætti að
vera að greina það frá eiginlegu
DNA úr dýrum. Langskemmtileg-
ast væri að finna DNA af höndum
skrifarans og annarra sem unnið
hafa við gerð handritsins en líklega
er nú ekki mikið eftir af því.
Þessi forvitnilega spurning minn-
ir á að rannsóknir á íslenskum
handritum eru afar skammt á veg
komnar. Eins og þegar er getið vit-
um við nánast ekkert um verkunar-
aðferðir, en sama á við um hvernig
eiginlegar bækur voru búnar til úr
bókfelli og hvernig búið var í hag-
inn fyrir skrifara og listamenn sem
síðan skreyttu handritin með upp-
hafsstöfum og myndum. Rann-
sóknir af því tagi eru öflugar er-
lendis, einkum í Þýskalandi,
Frakklandi og Ítalíu, en eru rétt að
hefjast hér á landi og ættu að skila
árangri innan fárra ára. Ólíklegt er
að gripið verði til svo róttækrar og
kostnaðarsamrar aðgerðar sem að
greina erfðaefni í skinninu enda
yrði þá að taka (örsmá) sýni úr
handritunum sjálfum. Það taka
handritaverðir varla í mál.
Már Jónsson, dósent í sagnfræði við HÍ,
og Guðmundur Eggertsson, prófessor í
líffræði við HÍ.
Hvenær voru lög um bann
við ættarnöfnum samþykkt á
Alþingi? Hvað yrði gert ef ég
byggi til mitt eigið ætt-
arnafn í dag?
Vísindavefur Háskóla Íslands
Erfðaefni og upp-
runi skinnhandrita
Ný svör á Vísindavefnum fjalla um efni af
ýmsum toga. Þar má nefna dulkóðun
gagnagrunna, sykursýki, hæsta fjallið í Danmörku, miðflóttaaflið,
íslenska fánann, ríki í Bandaríkjunum, hnefatafl, verkfallsrétt,
heimaslátrun, þróun enskunnar, húsbréf og skepnur á borð við hús-
flugur, hunda, steypireyðar, kóngulær, spörfugla og apaketti.
Slóð vefsetursins er www.visindavefur.hi.is. Einnig má senda tölvu-
póst á ritstjorn@visindavefur.hi.is.
VÍSINDI
Mörkinni 3, sími 588 0640
G
læ
si
le
g
hú
sg
ög
n
Sérpantanir
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau. frá kl. 11-14.
fimm
daga
vikunnar
Brúðarkjólar, fermingarkjólar,
samkvæmiskjólar, brúðarmeyjakjólar,
drengjakjólföt, smoking og jakkaföt
Sími 567 4727
Stærðir small-3XL
Verð 23 þúsund
Verslunin
Prinsessan í Mjódd,