Morgunblaðið - 08.04.2001, Síða 10

10 SUNNUDAGUR 8. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SAMKVÆMT lögum semsett voru á miðju síðasta áriverður að fara fram mat áumhverfisáhrifum þegarum stórframkvæmdir er að
ræða hér á landi, svo sem virkjanir,
hafnarframkvæmdir og lagningu
þjóðvega í þéttbýli og dreifbýli auk
framkvæmda þar sem hætta er á
mengun, en ekkert slíkt mat þarf að
koma til þegar ákvarðanir eru teknar
um byggingu verslunarmiðstöðva
eins og Smáralindar eða stækkun
Kringlunnar. Á fundi norrænu um-
hverfisráðherranna, sem haldinn var
sl. haust, voru sett fram samnorræn
markmið í skipulagsmálum með
áherslu á staðsetningu smásöluversl-
ana og verslunarmiðstöðva en nokkuð
hefur borið á nýjum verslunarmið-
stöðvum við landamæri ríkjanna.
Danir, Norðmenn og Finnar hafa ný-
lega breytt skipulagslögum landanna
og Svíar hafa sett fram tilmæli um
hvar setja á niður verslanir.
Í niðurstöðu fundarins kemur með-
al annars fram að í meginatriðum er
verið að fást við sömu vandamálin í
skipulagsvinnu allra landanna.
Hvernig hægt er að tryggja íbúum
gott aðgengi að verslunum og gott
vöruúrval. Hvernig verslanir geta
stuðlað að viðhaldi og þróun bæja og
hvernig þær geta best lagt sitt af
mörkum og betrumbætt umhverfið.
Og að síðustu hvernig skipulag og
fjárfestingar í verslun geta stuðlað að
þróun bæja og sveitarfélaga.
Umhverfisráðherrarnir sam-
þykktu að vinna að þremur markmið-
um. Í fyrsta lagi að íhuga hvernig
setja má fram sameiginlegar kröfur í
skipulagsmálum og umhverfismati og
grenndarkynningu á landamærum
landanna við skipulagningu verslun-
arhverfa og stórra verslunarmið-
stöðva. Í öðru lagi að undirbúa um-
ræður um jákvæða þróun versl-
unarmiðstöðva í þéttbýli og áhrif á
almenningssamgöngur og skýra
þannig skipulag og hlutverk verslun-
armiðstöðva í norrænum borgum.
Að frumkvæði Dana
Danir eiga frumkvæðið að þessari
umræðu en þeir eru lengst komnir
allra Norðurlandaþjóða með að setja
lög um staðsetningu þessara versl-
ana. Samkvæmt dönskum lögum
verður að fara fram mat á umhverf-
isáhrifum ef byggja á verslun, sem er
stærri en þrjú þúsund fermetrar, en
Smáralind og Kringlan eru hvor um
sig um 63 þúsund fermetrar. Reynsl-
an á Norðurlöndum sýnir að þegar
verslunarmiðstöðvar eru settar niður
í útjaðri byggðar dregur verulega úr
verslun í nágrannabæjum og hefur
hún víða jafnvel lagst niður. Í Dan-
mörku er ákvörðun um staðsetningnu
verslunarmiðstöðva tekin þegar
svæðisskipulag er unnið og um leið
fer fram mat á umhverfisáhrifum.
Með mati á umhverfisáhrifum er
meðal annars reynt að meta hvaða
áhrif aukin bílaumferð að verslunum
hefur á aðliggjandi götur, mengun af
völdum umferðarinnar, hvaða áhrif
verslunarmiðstöðvar hafa á nærliggj-
andi verslanir sem fyrir eru og ekki
síst hvernig aðgengi er fyrir aðra en
þá sem koma akandi. Hinar Norður-
landaþjóðirnar hafa einnig verið að
marka sína stefnu þar sem ríkisvaldið
reynir að fá sveitarfélögin til þess að
draga úr þeirri þróun undanfarinna
ára að setja niður verslunarmiðstöðv-
ar fyrir utan eða í jaðri bæja en leggja
þess í stað fremur áherslu á að versl-
anir séu settar niður í bæjarkjörnum.
Í Finnlandi hafa nýlega verið sett
lög um staðsetningu verslunarmið-
stöðva sem eru stærri en tvö þúsund
fermetrar og er áhersla lögð á að þær
séu í miðkjörnum bæja og borga en
ekki í útjaðri byggða. Jafnframt er
gert ráð fyrir að mat á umhverfis-
áhrifum liggi til grundvallar þegar
skipulag er unnið. Í Svíþjóð eru það
sveitarfélögin, sem ákveða landnýt-
ingu innan sinna marka. Í könnun
sem þar var gerð fyrir þremur árum
kemur fram að sífellt fleiri stórversl-
anir hafa flust úr miðkjörnum borga
og bæja á síðustu árum og út fyrir
þéttbýli eftir lagabreytingu árið 1996
en lögin áttu að auðvelda sveitar-
félögum að skipuleggja hvar verslan-
ir eru settar niður. Mörg sveitarfélög
hafa nú mótað stefnu um staðsetn-
ingu verslana og hefur sú vinna oftast
verið í samvinnu við íbúa og versl-
unareigendur. Norðmenn hafa farið
þá leið að banna byggingu stærri
verslunarmiðstöðva en þrjú þúsund
fermetra næstu þrjú árin en að þeim
tíma liðnum verða komnar leiðbein-
ingar fyrir allt landið um hvar setja
má niður verslunarmiðstöðvar. Miðað
verður við að verslanir verði leyfðar í
miðkjarna í þéttbýli og að nýjar versl-
anir verði aðgengilegar fyrir gang-
andi. Þetta er gert til þess að koma í
veg fyrir að fleiri verslunarmiðstöðv-
ar verði reistar utan við þéttbýli eins
og raunin hefur verið síðustu ár.
Hér á landi eru það sveitarfélögin
sem hafa það í hendi sér hvar versl-
unarmiðstöðvar rísa. Í aðalskipulagi
sveitarfélaganna eru markaðir reitir
fyrir verslun og þjónustu en í deili-
skipulagi, sem tekur við af aðalskipu-
lagi, kemur fram nánari staðsetning
og umfang byggingarinnar. Rétt er
að taka fram að skylt er að auglýsa
deiliskipulagstillögur og þá gefst al-
menningi og þeim sem telja sig eiga
hagsmuna að gæta færi á að koma
með athugasemdir en íslensk lög gera
ekki ráð fyrir að fram fari mat á um-
hverfisáhrifum þegar verslunarmið-
stöðvar eiga í hlut.
Ekki gert ráð fyrir mati
Hrafn Hallgrímsson, deildarstjóri
skipulags- og landnýtingardeildar í
umhverfisráðuneytinu, segir að ekki
sé í undirbúningi að setja reglur eða
lög um mat á umhverfisáhrifum
Áhrif verslunarmiðstöðva
Íslensk lög gera ekki ráð fyrir að fram fari mat á
umhverfisáhrifum þegar um stórbyggingar eins og
verslunarmiðstöðvar er að ræða en slíkar bygg-
ingar hafa vissulega áhrif á umhverfi sitt. Kristín
Gunnarsdóttir hefur kynnt sér hvernig hinar
Norðurlandaþjóðirnar hafa brugðist við og hvort
breytinga er að vænta hér á landi.
 Verslunarmiðstöðin hefur
auðvitað mjög mikil áhrif á
öll byggingaráform svæðis-
skipulagsins og þýðir í raun
að þarna verður svæðis-
kjarni sem nær yfir allt höf-
uðborgarsvæðið. Það hafði
því gífurleg áhrif á alla upp-
byggingu að Kópavogsbær
var búinn að ákveða þessa
framkvæmd.
Sigurður Einarsson
arkitekt
 Verslunarmiðstöðvar eru
stórar og miklar byggingar
sem ekki væri óeðlilegt að
meta með tilliti til áhrifa á
umhverfið en íslensk lög
gera ekki ráð fyrir mati á
umhverfisáhrifum stórbygg-
inga nema þegar til dæmis
um stórfellda iðnaðarstarf-
semi er að ræða.
Hrafn Hallgrímsson
deildarstjóri
 Umferðin mun því leita meira á
gatnamót Arnarnesvegar og
Reykjanesbrautar í stað gatna-
mótanna við Fífuhvammsveg,
sem verða örugglega mjög ásetin
og ég er illa svikinn ef þarna verða
ekki veruleg umferðarvandamál
þegar Smáralindin verður opnuð.
Sérstaklega vegna þess að
Reykjanesbraut verður ekki full-
byggð og mislæg gatnamót ekki
komin á Arnarnesveg.
Gunnar Ingi Ragn-
arsson, skipulags- og
umferðarfræðingur